Energetik içki

Energetik içki üçün qida etiketkası

Energetik içkilərin tərkibində adətən metilksantinlər (kofein daxil olmaqla), B qrup vitaminləri, qazlı (karbonatlı) su və fruktozası yüksək olan qarğıdalı şərbəti (pəhriz istiqamətli olmayan versiyalar üçün) daxildir. Digər geniş istifadə olunan inqrediyentlər: quarana, yerba mate, açaí və taurin, həmçinin həyat kökünün (jenşen) müxtəlif variantları, maltodekstrin, inositol, karnitin, kreatin, glukuronolakton, sükraloz və qinkqo biloba və s.-dir [15]

Bəzi energetik içki istehsalçıları məhsulun tərkibində nə qədər kofein olduğunu açıqlamırlar [16]. İstehlakçılar Birliyi tərəfindən aparılmış araşdırmalar nəticəsində müxtəlif energetik içkilərin tərkibində kafeinin miqdarının 6-242 milliqram (mq) olduğu aşkar edilmişdir [16]. Müqayisə üçün: 240 ml həcmi olan 1 fincan qəhvənin tərkibində 100 mq, 350 ml-lik Coca-Cola Classic içkisinin tərkibində isə 35 mq kofein olur [16][17]. İstehlakçılar Birliyinin mətbuat orqanında (Consumer Reports) göstərilir ki, energetik içkinin tərkibində kofeinin miqdarı etiketdə göstərildiyi kimi, 20% həddində olacağı gözlənildiyi halda, ABŞ-də energetik içkilərin testi bəzi energetik içkilərdə kofeinin səviyyəsi həmin həddən çoxdur[16]. Monster Beverage Corporation energetik içkilərdə kofeinin miqdarını açıqlamamasını belə izah edir: "biz bu məlumatı vermirik, çünki bunun üçün heç bir qanuni və ya kommersiya tələbi yoxdur, həmçinin məhsullarımız tamamilə təhlükəsizdir və faktiki rəqəmlər istehlakçıların çoxu üçün məna kəsb etmir ""[16] Elmi qruplar və istehlakçı təşkilatları energetik içkilərin tərkibinə daxil olan inqrediyentlərin siyahısına daha çox açıqlama verilməsini tələb etmişdir [16].

Pəhriz içkisi olmayan energetik içkilərdə şəkər insan orqanizmi tərəfindən istifadə edilə bilən qida enerjisidir [15]

Səhhətiniz üçün potensial problemlər yarada bilər

Energetik içki kofein və şəkərlə təmin edir, lakin içkinin tərkibinə daxil olan digər çoxsaylı inqrediyentlərin hər hansı təsirinin olduğunu iddia etmək düzgün olmazdı[18]. Energetik içkinin koqnitiv təsiri (diqqətin, reaksiyavermə sürətinin artması) əsasən kofeinin varlığı ilə əlaqədardır [19]. Lakin bəzi tədqiqatlar energetik içkinin bu təsirini içkinin tərkib hissələrinin birgə təsiri ilə əlaqələndirirlər [20]. Energetik içkilər barədə reklamlar adətən əzələ gücü və dözümlülüyün artmasını nümayiş etdirir, lakin indiyə kimi bunu təsdiq edən və dəstəkləyən elmi bir fikir birliyi yoxdur [21].

Xarici ölkələrdə aparılmış bir sıra tədqiqatlarda göstərilir ki, energetik içkidən istifadə sağlamlıq üçün risklərlə əlaqədardır, alkoholla birgə istifadə edilməsi isə alkoholun orqanizmə (xüsusən cavan orqanizmə - gənclərə) vurduğu zərərin artmasına səbəb olur, bu içkilər hətta narkotik asılılığın digər formalarına da yol aça bilər [22].

Avstriya Power Horse energetik içkisində bir xəbərdarlıq: "Bir gündə ikidən artıq banka içmək sağlamlığınıza zərər verə bilər. Hamilə qadınlar, südəmər körpələr, 16 yaşından kiçik uşaqlar, ürək xəstəliyi, diabet xəstəliyi, yüksək qan təzyiqi, kofeinə allergiyası olan adamlara zərərdir və məşq zamanı istifadə idmançılar üçün zərərlidir"

Bəzi mənbələrdə göstərilir ki, energetik içkinin həddindən artıq və ya təkrar istifadəsi ürək problemlərinə (aritmiya və ürək ağrıları) və psixi xəstəliklərə (narahatlıq, fobiya) gətirib çıxara bilər [23],[24]. Avropada tərkibində taurin və kofein olan energetik içkilər idmançıların ölümünə səbəb olması barədə məlumatlar var [25]. 2007-ci ildə Journal of the American Heart Association qeyd edir ki, yalnız kofeinin miqdarı yeganə təsiredici amil deyil, içkinin tərkibindəki digər inqrediyentlər qarışığı içkini daha təhlükəli edir, belə işkilər — tərkibində bir neçə inqrediyentlərin qarışığı olan işkilər tərkibində stimulyant kimi yalnız kofein olan içkilərdən daha təhlükəlidir; tədqiqatlarda qeyd olunmuşdu ki, həmin inqrediyentlərin hansı birinin daha təhlükəli olduğunu müəyyən etmək üçün bu maddələr fərdi surətdə tədqiq edilməlidir [26].

Tədqiqatlar göstərir ki, energetik içkilərlə əaləqar təcili tibb yardımına müraciətlərin artması müşahidə olunur. 2005-ci ildə ABŞ-də energetik içki istehlakı ilə əlaqədar 1494 təcili yardım çağırışı olduğu halda, 2011-ci ildə 20783 fövqəladə tibbi vəziyyət energetik içkilərlə əlaqədar olub [27], təhlükəya məruz qalmış xəstələr arasında kişilərin sayı daha çox olub ki, bu da qadınlara nisbətən kişilərin energetik içkilərə daha meylli olması və kişilərin daha çox içki istehlak etməsi ilə izah olunur [27]. Araşdırmalar göstərir ki, energetik içkilərlə əlaqədar səhhətdə problemin yaranmasına, əsasən, həmin içkilərə mənfi reaksiyalar səbəb olur. 2011-ci ildə energetik içkilərlə əlaqədar xəstəxanaya 14042 müraciət olub [27].Bu kofeinli içkilərdən sui-istifadə də əksər hallarda təcili yardım ziyarətinə səbəb olur. 2011-ci ildə energetik içkilərdən sui-istifadə səbəbindən tibb məntəqələrinə 6090 nəfər xəstə daxil olub [27]. Xəstələrin 42% -i energetik içkini başqa bir stimulyantla qarışdırdığını bildirib, digər 58%-i isə yalnız energetik içki qəbul etdiklərini bildirib [28]

Bir sıra tədqiqatlarda göstərir ki, energetik içkilər dərman vasitəsi ola bilər [22].

Energetik içkilər gənclər üçün cəlbedici olur. İstehlakçıların təxminən 66 faizi 13 və 35 yaş arasındadır, kişilər isə energetik içki bazarının təxminən 65 faizini təşkil edir [29]. Pensilvaniyada 2008-ci ildə keçirilmiş ümummilli sorğunun nəticələri göstərdi ki, 21-30 yaşları arasında respondentlərin 20 faizi hələ orta məktəbdə və ya kollecdə təhsil alarkən daha çox oyaq qalmaq və dərslərini hazırlamaq üçün energetik içkilərdən istifadə edib; respondentlərin 70 faizinin tanışları arasında təhsil almaq və ya işləmək üçün daha çox oyaq qalmaq məqsədilə energetik içki istifadə edənlər var [30].

2012-ci ildə ABŞ-də Packaged Facts tərəfindən energetik içki istehlakçıları barədə müxtəlif aspektlər üzrə aparılmış araşdırmalar göstərdi ki, energetik içkiləri ən çox istifadə edən demoqrafik qruplar aşağıdakılardır:

• yaş həddinə görə — 18 yaşdan 34 yaşa qədər;
• cinsinə görə — kişi;
• milliyyətinə (irqinə) görə — latın-amerikalılar;
• geoloji yerinə görə — Sakit okean bölgəsi;
• sosial (vətəndaş) vəziyyətinə görə — uşağı olan ailəli adamlar [31].

Energetik içki reklam edən avtomobil

Euromonitor marketinq araşdırmalar firmasının apardığı hesablamalara əsasən, dünya energetik içkilər satışı 1999-cu ildə 3,8 milyard dollar (ABŞ) təşkil edib və bu dəyər 2013-cü ildə 27,5 milyard dollara (ABŞ) çatıb [32]

2000-ci ildə ABŞ-nin energetik içki bazarı 350 milyon ABŞ dolları təşkil edib və Packaged Facts (ABŞ) şirkətinin məlumatlarına əsasən, 2008-2012-ci illər arasında ABŞ-də istehsal artımı 60 faiz olub, 2012-ci ildə ABŞ-də energetik içkilərin ümumi satış həcmi 12,5 milliard dollardan çox təşkil edib.[31]

2012-ci ildə ən çox satılan iki ən yaxşı marka Red Bull və Monster olub, ABŞ energetik içki satışının təxminən 80%-i məhz bu içkilərin payına düşür. 2014-ci il üzrə isə energetik içki satışı 1 milyard ABŞ dollarından artıq təşkil edib.[32]

18 yaşlı irland idmançısı Ross Kuninin 4 banka energetik içki qəbul edərək basketbol oynadıqdan bir neçə saat sonra keçinməsi Fransa bazarında Red Bull energetik içkisinə qarşı mənfi münasibət yaratdı. Bu qadağa ilə əlaqədar işə 2004-cü ildə Avropa məhkəməsində baxıldı və nəticədə qadağa aradan qaldırıldı [33]. Bir vaxtlar Norveç dövlətində də Red Bull içkisinə icazə verilmirdi, son zamanlar bu qadağalar bir qədər yumşaldılıb, 2009-cu ilin may ayından Red Bull içkisinin Norveçdə satışı qanunidir, sadəcə B vitamininin (B6) miqdarı azaldılıb [34]. Birləşmiş Krallıq bu içkinin tərkibini tədqiq edib, bu içkinin satışı qanunidir, amma onun uşaqlar və hamilə qadınlar tərəfindən içilməsinə qadağa qoyub [33].

2009-cu ildə Kolumbiyada Sosial Müdafiə Nazirliyi 14 yaşına çatmamış şəxslərə energetik içkilərinin satışını qadağan etdi [35].

2009-cu ildə İngiltərənin Hov şəhərində yerləşən bir məktəb yerli mağazalara tələbələrə energetik içki satmaması barədə müraciət etdi. Baş müəllim Malvina Sanders əlavə edib ki, "bu, bir ehtiyat tədbiri idi, çünki bütün tədqiqatlar göstərir ki, yüksək enerjili içkilər gənclərin sinifdə diqqətini toplamasına təsir göstərir". Əldə edilən razılığa görə, supermarketin yerli şöbəsi tələbələrə bu məhsulları almamaq barədə plakatlar nümayiş etdirir [36]. Oxşar tədbirlər İngiltərənin Oxted şəhərində məktəb tərəfindən də həyata keçirilib, tələbələrə energetik içki qəbulu qadağan edilmiş və valideynlərə bu barədə məktub göndərilmişdir.

2012-ci ilin noyabr ayındaÇeçenistan Respublikasının (Rusiya Federasiyası) prezidenti Ramzan Kadırov energetik içki satışının qadağan edilməsi barədə qanun layihəsi yaratmaq barədə qərar verdi - "sərxoş edici vasitə" kimi bu içkilər "müsəlman bir cəmiyyətdə qəbul edilə bilməz". Kadırov 2012-ci ildə belə içkilərin içilməsi nəticəsində zəhərlənmə hadisələri (bir ölüm hadisəsi və 530 xəstəxanaya müraciət) barədə xəbərdar etdi. Rusiyanın Baş sanitariya inspektoru Gennadiy Onişenko da energetik içki qəbuluna analoji münasibət bildirmişdir [37].

Bəzi ölkələrdə energetik içkilərinin satışı və istehsalına üçün müəyyən məhdudiyyətlər tətbiq olunub. Avstraliya və Yeni Zelandiyada içkilər qanunla tənzimlənir; energetik içkilərdə kofeinin miqdarı 320 mg/l və spirtsiz içkilərdə 145 mg/l-ə qədər məhdudlaşdırılır. Ölkədə tərkibində quarana olan bütün qida məhsulları üçün məcburi kofein etiketləri verilir [38] və Avstraliya energetik içki markaları istehlakçını gündə iki bankadan çox içməmək barədə xəbərdar edir [39].

2014-cü ilin may ayında Litva ölkədə 18 yaşından aşağı həddi-buluğa çatmayanlara energetik içkilərin satışı qadağa edilən ilk dövlət oldu (qanun həmin ilin noyabr ayından etibarən qüvvədədir). Energetik içki — tərkibində kofeinin miqdarı ən azı 150 mq/l olan hər hansı bir içki kimi təsvir edilir.

2016-cı ilin iyun ayında həmçinin Latviyada da 18 yaşına çatmamış insanlara tərkibində kofein və ya taurin və guarana kimi stimulyantlar olan energetik içkilərin satışı qadağan edilmişdir [40].

• USA Today-Overuse of Energy drinks...
• Teens Who Consume Energy Drinks Are at Higher Risk for Drug Use