Elektroenergetika

Elektroenergetika — "Elektroenergetika haqqında"[1] Qanuna əsasən "1.1.10. elektroenergetika – elektrik enerjisinin istehsalı, saxlanması, ötürülməsi, paylanması və təchizatını özündə ehtiva edən energetika sahəsinin sektoru"dur.

Burada "təchizat" dedikdə "elektrik enerjisinin istehlakçılara elektrik enerjisinin təchizatı müqavilələri əsasında satışı" başa düşülür (maddə 1.1.33).

1998-ci il yanaşmasında elektroenergetika sektoru istilik energetikasını əhatə edirdisə də, 2023-cü il qanunvericliyi ilə artıq əhatə etmir. Belə ki, texnoloji olaraq SSRİ dönəmində istilik enerjisi istilik elektrik stansiyalarının məhsulu kimi başa düşülürdüsə, müstəqillik dövründə Azərbaycan Respublikasında istilik və isti su təchizatında əsas mənbə kimi, qaz yanacağı ilə işləyən qazanxanalar çıxış edirdi.

Qeyd olunan texnoloji dəyişiklik Avropa İttifaqının Dördüncü Energetika Paketi[2] adlanan sənədlər toplusunda qeyd edilmiş yaşıl enerji keçidində də özünü göstərir. Belə ki, mərkəzləşmiş istilik energetikası sistemlərində də eyni yanaşma tətbiq olunub.

Elektrik enerjisinin digər enerji resursları ilə müqayisədə üstünlüyü uzun məsafələrə ötürülmənin nisbətən asanlığıdır. İstilik istisna olmaqla, digər enerji resurslarından fərqli olaraq, elektrik enerjisinə münasibətdə "nəql" deyil, "ötürmə" terminindən istifadə edilməsinin səbəbi elektrik enerjisinin təbiətidir. Belə ki, elektronlar naqillər vasitəsilə bir birlərinə toxunaraq, dalğavari şəkildə enerjini naqilin bir ucundan digərinə ötürürlər. Eynilə, istilik enerjisi molekulların sürətlə əhəkətindən yaranan enerji olmaqla, maye, hava kütləsi və par vasitəsilə digər cismlərə ötürülür. Bundan fəqli olaraq, misal üçün, qaz və ya neft borunun bir ucundan daxil olub, o biri ucundan xaric olduğuna görə bu proses "nəql" adlanır.

Elektroenergetika sektorunda "ötürülmə" sözü yalnız yüksək (Azərbaycanda 110 kV) gərginliklərə aidddir (maddə 1.1.53). Bundan alçaq (aşağı) gərginlikdə elektrik enerjisinin verilişi isə "paylanma" adlanır (maddə 1.1.56). Elektroenergetika sektorunda həm "ötürmə" həm də "paylanma"nı əhatə edən termin isə "elektrik enerjisinin verilişi"dir.

Elektroenergetika sektoru iqtisadiyyatın işləməsi və həyatı təmin etmək üçün əsas olmaqla yanaşı, elektrik enerjisi təchizatının təhlükəsizliyi ölkənin enerji təhlükəsiniyinin tərkib hissəsidir[3].