Damğalı xalçaları

Damğalı xalçaları — Qazax xalçaçılıq məktəbinə aid xovlu Azərbaycan xalçaları

Xalça
Damğalı xalçaları
Xalça haqqında məlumatlar
Məktəbi	Qazax xalçaçılıq məktəbi
Növü	xovlu
Ölkə	Azərbaycan

Öz konstruktiv quruluşu ilə Şərq aləmində geniş yayılmış, ucları 4 müxtəlif tərəfə ayrılan svastikanı andıran bu bəzəklər elə real səpgidə toxunmuşdur ki, sanki onlar bir nöqtə ətrafında fırlanaraq hərəkət edir. Bu ornament elementinə biz təkcə "Damğalı"adını almış bu tipli Qazax xalçalarında deyil, dekorativ – tətbiqi sənətimizin başqa növlərində də rast gəlirik.

"Damğalı" tipli xalçalarda diqqəti cəlb edən ikinci element latın əlifbasındakı "S" hərfini xatırladn elementdir. Deyilənə görə, bu element əjdahanı təmsil edir.

Xalçada diqqəti çəkən üçüncü element isə qoç buynuzlarını xatırladan naxışdır. Sənətşünas alim, Azərbaycan xalçalarının ən gözəl bilicisi Lətif Kərimov bu naxışın "qoç","qoyun"mənaları verdiyini bildirmişdir.

Diqqəti ən çox cəlb edən isə xalçanın alt tərəfindəki simmetrik şəkildə iki dəfə təkrarlanan 3 oxdur. Görünür bu oxlar, haqqında "Oğuznamə"də söz açılan üçoxları təmsil edir. "Oğuznamə"də deyilir". Oğuz Kağanın yanında ağ saqqallı, ağ saçlı bir kişi vardı. Xeyirxah, müdrik bir kişi idi, yuxu yozan, qeybdən xəbər verəndi. Onun adı Uluğ Türük idi. Günlərin bir günü o, yuxuda bir qızıl yayla üç gümüş ox gördü. Bu qızıl yay gündoğandan günbatanacan uzanmışdı, üç gümüş ox isə quzeyə tərəf qanadlanmışdı. Oyandıqdan sonra Uluq Türük yuxuda gördüklərini Oğuz kağana bildirdi. Söylədi:-"Ay Kağanım, sənin ömrün olsun uzun! Ay Kağanım, qoy ədalət olsun sənə qanun! Göy Tanrı mənə yuxumda bildirdi. Qoy yuxum çin olsun! Aldığın torpağı sənin uruğuna versin!"

Bu xalçaların adətən üç haşiyəli yeləni və enli arasahəsi olur. Damğalı xalçasının uzunluğu 235 santimetr, eni 168 santimetr olan bu sənət nümunəsinin arasahəsi xüsusən bəzəkli və rəngarəngdir. Xalçanın al qırmızı yerliyində ardıcıl olaraq təkrarlanan rəngli 7 göy sxematik xonça yerləşdirilmişdir[1].