Cümə məscidi (Urmiya)
Cümə məscidi – İranın Urmiya şəhərində yerləşən məscid. Urmiya Cümə məscidi Azərbaycan memarlığının Səlcuqlu və Elxani mərhələlərini öyrənmək baxımından önəmli abidədir.
Cümə məscidi | |
---|---|
37°33′03″ şm. e. 45°04′33″ ş. u. | |
Ölkə | İran |
Şəhər | Urmiya |
Yerləşir | Urmiya şəhristanı[1][2] |
Aidiyyatı | Böyük Səlcuq İmperiyası |
Tikilmə tarixi | XII əsr |
Üslubu | Səlcuqlu memarlığı |
Material | daş[d][2], kərpic[3][2], kaşı[3][2] |
Vəziyyəti | stabil |
|
|
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
Urmiya şəhərinin ən önəmli abidələrindən olan cümə məscidi geniş ərazini tutur. İç həyəti güneydən qapayan uzunsov tikili (uzunluğu 80 metrə yaxın) məscidin əski hissəsidir. Bu hissə də birbaşa tikilməmişdir. Onun kompozisiya mərkəzi tikintisi XII yüzilliyinə aid edilən səlcuq məqsurəsidir. Plan məkan quruluşuna görə Mərənd məqsurəsinə oxşayan Urmiya cümə məscidinin məqsurəsinə sonradan şərq tərəfdən kiçik, qərb tərəfdən isə uzunsov üç nefli iri salon artırılmışdır. İndi məqsurənin kubvari gövdəsi ona bitişik salonların alçaq tutumundan xeyli yüksəyə qalxır.
Urmiya cümə məscidinin özəyi ilkin halında güney tərəfi bütöv, üç tərəfinin hər birində iki uca sivri tağ açırımı olan və günbəzlə (diametri 11,5) örtülən səciyyəvi səlcuq məqsurəsi olmuşdur. Günbəzə keçid bölümü səkkizüzlü tutum şəklindədir. Urmiya Cümə məscidinin mehrabı Elxanilərin hakimiyyəti zamanında — hicri 676-cı ildə (miladi 1277) yenidən işlənmişdir. İri ölçüləri (7,82 m X 5,48 m) və yüksək bədii – texniki səviyyəsi ilə dəyərli gəctəraşlıq əsəri olan bu mehrabın müəllifi Nəqqaş Əbdülmömin Şərəfşah oğlu Təbrizidir. Uzunsov, üçnefli salon görünür həmin çağda tikilmişdir. Cümə məscidinin düzbucaqlı əyətinin qərb, şərq və şimal tərəflərini qapayan hücrələr, yerləşgələr və digər yardımçı binalar sonrakı dövrlərdə inşa edilmişdir.