Bulqan

Bulqan — Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası Naxçıvan şəhərinin inzibati ərazi vahidində kənd.[1] Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonunun Qaracuq kənd inzibati-ərazi vahidi tərkibindəki Qaracuq kəndinin bir hissəsi Bulqan kəndi adlandırılmış və rayonun yaşayış məntəqələri uçot məlumatına daxil edilmişdir.[2] Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 9 iyun 2009-cu il tarixli, 829-IIIQ saylı Qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonunun Qaraçuq kənd inzibati ərazi dairəsi və onun tərkibindəki Bulqan kəndi Naxçıvan şəhər inzibati ərazi vahidinin hüdudlarına daxil edilmişdir.[3]

Bulqan
39°10′53″ şm. e. 45°22′58″ ş. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 797 m
Saat qurşağı
Bulqan xəritədə
Bulqan
Bulqan

Tarixi

Bulqan Naxçıvanın qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Kənd ərazisində orta əsrlərə aid yaşayış yeri olmuş, buradan sənduqə tipli bir neçə qəbirüstü abidə, müxtəlif dövrə aid çəhrayı rəngdə bişirilmiş sadə və şirli qab qırıntıları tapılmışdır. Bulqan kəndi yarandığı vaxtdan Araz çayının kənarında yerləşmiş, 1963-1969-cu illərdə Araz su anbarının tikintisi ilə əlaqədar əvvəlki yerindən indiki əraziyə köçürülmüş, keçmiş kənd Araz dəryaçasının altında qalmışdır. Mənbələrdə “Bulğan” adı ilə qeydə alınmış kənd XVI əsrdə Naxçıvan nahiyəsinə, XVIII əsrdə Qarabağ nahiyəsinə, XIX əsrdə Naxçıvan mahalına, 1925-1930-cu illərdə Naxçıvan dairəsinə daxil olmuşdur. XIX əsr və ondan əvvəlki dövrlərdə kənddə kəngərlilərin Qızılqışlaq tayfasına məxsus 29 ailə yaşamış, kəndin torpaq sahələri Əmir Suar bəyə və üç qardaşa məxsus olmuş, ərazidə daha çox buğda və arpa əkilmişdir. Bulqanda yaşayan Qızılqışlaq tayfası və tirələrinin, eləcə də kəngərlilərin Əlixanlı tayfasına məxsus ailələrin yaylaq yeri XIX əsrdə Əli Məmməd qışlağı, “Güllü qışlaq”, “Kalançı qışlaq” və “Mağara qışlaq” adları ilə tanınmış indiki Aşağı Qışlaq və Yuxarı Qışlaq kəndləri olmuş, bu kəndlərin əsası kəngərlilər tərəfindən qoyulmuşdur.

Dilimizdə “Bulqan” adının mənası haqqında yekdil fikir yoxdur. Məsələn, xalq arasında, eləcə də bəzi elmi mənbələrdə belə fikir söylənilir ki, kənd Araz çayının qıjov yerində yerləşdiyi üçün buraya “Bulqan” – yəni “burulğan, qıjov yer” deyilmişdir. Bu söyləməyə əsaslanan K.N.Smirnov da adın mənasını “girdab, burulğan, qıjov” mənasında açıqlayır. Ancaq bundan fərqli olaraq, tədqiqatçılaın bir qismi toponimin monqol dilində bulqaan – “yurd”, “düşərgə”, türk dillərində isə “bulmaq”, “tapmaq”, “əldə etmək” sözlərindən əmələ gəldiyini yazırlar. “Bulqan” adının məna açımını yuxarıdakı şəkildə yozmaq özünü doğrultmur. Əvvəla, keçmiş Bulqan kəndi yaxınlığında Araz çayı burulğan, qıjıltılı şəkildə axmırdı və ya Türkiyədən başlayan Araz çayının qıjıltılı, burulğan yerlərinə yaxın ərazilərdə yerləşən kəndlərə də belə ad verilməmişdir. Ona görə toponimin mənasını çayın axma forması, sürəti ilə əlaqələndirmək düzgün deyil. Çünki “Bulqan” adı kəngərlilərin “Bolqar” tayfa adı əsasında yaranmış toponimdir.

Mənbələrə əsasən tarixin müəyyən mərhələlərində Azərbaycana gəlmiş bolqarlar bulqan, kuyvar, çakar, kuruqir, qul, qazan, iskilv kimi qollara ayrılmış və Azərbaycanın müxtəlif ərazilərinə səpələnmişlər. Odur ki, respublikada qədim bolqarların adı ilə bağlı yer-yurd adları öz əksini tapır. Çox güman ki, oykonim Bolqar tayfa adının fonetik transformasiyası nəticəsində (Bolqar-Bulqar-Bulqan) əmələ gəlmişdir. Naxçıvan ərazisində bu tayfa adı öz izini “Qazançılı”, “Qullar” kimi adı passiv toponimik fonda keçmiş oykonimlərdə və “Bulqan”, “Vənənd”, “Qazançı” kimi müasir yaşayış məntəqə adlarında saxlayır.

Tarixi abidələri

Bulqan kəndində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri qeydə alınmışdır:

İnventar № Abidənin adı Tarixi Yerləşdiyi ünvan Növü Əhəmiyyət dərəcəsi
1863 Bulqan yaşayış yeri[4] XII-XVIII əsrlər Bulqan kəndi
(suyun altında)		 Arxeoloji Ölkə
1864 Bulqan nekropolu[5] XII-XVII əsrlər Bulqan kəndi
(suyun altında)		 Arxeoloji Ölkə

Əhalisi

Əhalisi 1208 nəfərdir.[6]

İstinadlar
  1. Azərbaycan Respublikasının inzibati - ərazi bölgüsü. Məlumat toplusu. Bakı – 2013. 488 səh.
  2. "Azərbaycan Respublikasının bəzi rayonlarının inzibati-ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı". 2022-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-16.
  3. "Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan şəhərinin və Babək rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 9 iyun 2009-cu il tarixli, 829-IIIQ saylı Qərarı". 2022-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-16.
  4. "Azərbaycandakı dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahısı. səh. 59" (PDF). 2021-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-06-20.
  5. "Azərbaycandakı dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahısı. səh. 59" (PDF). 2021-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-06-20.
  6. Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması 2009-cu il. I cild. Bakı - 2010.

Həmçinin bax
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.