Belarus Milli Elmlər Akademiyası

Belarus Milli Elmlər Akademiyası (belar. Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Belarus MEA) — Belarus Respublikasında dövlətin təsis etdiyi ali elmi qurum, Respublikanın ali elmi idarəsi. Təşkilat təbiət, texniki, humanitar, sosial elmlər və incəsənətin müxtəlif sahələrində fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatları və inkişafları təşkil edən, aparan və əlaqələndirən ali dövlət elmi qurumudur.[1] Qarşıya qoyulmuş vəzifələri həll etmək üçün qanunla, Elmlər Akademiyasının Nizamnaməsi və digər qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilmiş səlahiyyətlər daxilində respublika dövlət idarəetmə orqanının müəyyən funksiyalarını yerinə yetirir. Belarus Respublikasının Prezidentinə və Respublika Nazirlər Sovetinə hesabat verir.[2]

Belarus Milli Elmlər Akademiyası
(BMEA)
Loqonun şəkli
BMEA-nın əsas binası
BMEA-nın əsas binası
Ümumi məlumatlar
Ölkə
Yaradılıb 1 yanvar 1929
Əvvəlki adı Belarus SSR Elmlər Akademiyası
Digər məlumatlar
Prezident B.Q.Qusakov
İşçi sayı 16000 (elmi işçi 5507)
Ünvan Minsk, İstiqlaliyyət küçəsi, 66
Sayt nasb.gov.by/rus/about/gl…
Mükafatlar "Lenin" ordeni "Xalqlar dostluğu" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Belarus Elmlər Akademiyası (1928-1936)
Belarus Milli Elmlər Akademiyasının əsas binasının görünüşü

Belarus Elmlər Akademiyası 1929-cu il yanvarın 1-də Rusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və BSSR Xalq Komissarları Sovetinin 13 oktyabr 1928-ci il tarixli qərarı ilə Belorusiya Sovet Sosialist Respublikasında respublikanın elmi-tədqiqat və mədəni-ictimai qurumu - Belarus Mədəniyyəti İnstitutunun (İnbelkult) (1922-1928) bazasında, Akademiyaya çevrilərək yaradılmışdır. Elmlər Akademiyasının təntənəli açılışı 1929-cu il yanvarın 1-də Belarus SSR-in yaradılmasının onuncu ildönümündə Minskdə olub. Tarixçi V.M.İqnatovski Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti seçildi. Açılış günü akademiyanın ştatı cəmi 128 nəfər, o cümlədən 87 elmi işçi idi. Demək olar ki, hamısının ali təhsili, çoxunun tam orta təhsili belə yox idi. Lakin lap əvvəldən Elmlər Akademiyası yeni yaranmış sovet respublikasının iqtisadi, texnoloji, sosial və mədəni inkişafına təsir göstərən aparıcı elmi mərkəzə çevrildi.

BSSR Elmlər Akademiyası “Belaruslaşdırma” siyasətində böyük rol oynadı, nəticədə onun rəhbərliyi 1930-cu illərin repressiyalarına məruz qaldı. İlk prezident İqnatovski partiyadan qovularaq intihar etdi, onun iki xələfi Pavel Qorin və İvan Surta isə “xalq düşməni” kimi güllələndi.[3]

Belarus SSR Elmlər Akademiyası (1936-1991)

1936-cı il mayın 20-24-də Belarus Elmlər Akademiyasının sessiyasında yeni nizamnamə qəbul edildi, ona əsasən təşkilat Belarus SSR Elmlər Akademiyası adlandırıldı, onun elmi müəssisələri ixtisaslaşdırılmış şöbələrə birləşdirildi.[4]

1941-ci ilin əvvəlinə qədər Elmlər Akademiyasında təxminən 750 nəfər işləyirdi. Onun strukturunda 9-u institut olmaqla 12 elmi-tədqiqat müəssisəsi var idi.

1944-cü ilin iyulunda Minsk azad edildikdən sonra 8 akademik institut öz fəaliyyətini bərpa etdi. 1951-ci ildə Elmlər Akademiyasında artıq 29 elmi-tədqiqat müəssisəsi var idi. Onlardan 16-sı institut statusunda idi. İşçilərin ümumi sayı 1234 nəfərə, o cümlədən 33 akademik, 27 müxbir üzv, 55 professor və elmlər doktoru, 165 elmlər namizədinə çatmışdı.[5]

1969-cu ildə Akademiyaya 1 fəxri akademik, 61 akademik və 54 müxbir üzv daxil idi; 5 filial şöbəsi və 20 elmi-tədqiqat institutu fəaliyyət göstərirdi.

Belarus Elmlər Akademiyası (1991-1997)

SSRİ-nin dağılması 1991-2001-ci illərdə Akademiyanın işçilərinin sayının 39,1% (6690 nəfər) azalmasına səbəb oldu.[6]

Statusun dəyişməsi, Belarus Milli Elmlər Akademiyası
Akademiyanın tabeliyində olan Botanika bağı

2002-ci ildə Belarus Respublikası Aqrar Elmlər Akademiyasının Belarus Milli Elmlər Akademiyasının tərkibinə daxil edilməsi ilə Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Aqrar Elmləri Bölməsi yaradıldı. Birləşmə elmi-tədqiqat təşkilatlarının sayının 22 hüquqi şəxs, kadrların isə 6022 nəfər artmasına səbəb oldu.[6][7]

2004-cü ilin oktyabr ayına qədər akademiyanın rəhbərləri prezident adlanırdı. Həmən ildən bu vəzifə “rəyasət heyətinin sədri” adlandırıldı və seçkili olmağı dayandırdı. Prezident Aleksandr Lukaşenko Elmlər Akademiyasının rəhbərini təyin etməyə başladı. Prezident VAK-ın sədrini də təyin edir, sərəncamları ilə Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyətinin müxtəlif məsələlərini - mənzil təminatına qədər olan məsələləri tənzimləyir.[8]

Akademiyanın rəhbəri vəzifəsi üzrə Belarus Nazirlər Şurasına elm naziri kimi daxil edilir (hökumətdə formal olaraq belə bir vəzifə yoxdur).

2012-ci il yanvarın 1-nə Elmlər Akademiyasında 18,6 mindən çox insan (o cümlədən 6210 elmi işçi), o cümlədən 496 elmlər doktoru və 1836 elmlər namizədi çalışır.[6]

Elmlər Akademiyasının bütün tarixi ərzində onun üzvlüyünə 280 həqiqi üzv və 241 müxbir üzv seçilib. Akademiyanın həqiqi üzvlərinin və müxbir üzvlərinin sayı Belarus Respublikasının Prezidenti tərəfindən müəyyən edilir. 3 fevral 2003-cü il tarixli 56 nömrəli fərmana əsasən, 100 akademik və 145 müxbir üzvdən çox ola bilməz.[9][10] 17 fevral 2023-cü il tarixinə Belarus Milli Elmlər Akademiyası 91 akademik, 108 müxbir üzv, 4 fəxri və 23 xarici üzvdən ibarət idi.[11]

Varşavada Belarus Milli Elmlər Akademiyasının nümayəndəliyinin açılması planlaşdırılır.[12]

Rəhbərlik

Seçki və ya təyinat ili üzrə Akademiyanın rəhbərləri:

Fəaliyyət
Yakub Kolas adına Belarus Milli Elmlər Akademiyası Mərkəzi Elmi Kitabxanası

Hazırda Belarus Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyəti beş istiqamət üzrə təmsil olunur:

  • Tədqiqat və inkişaf,
  • beynəlxalq əlaqələr,
  • elmi kadrların hazırlanması,
  • elmi şuraların və komitələrin səlahiyyətlərinə aid olan məsələləri həll etmək;
  • mükafatların verilməsi.

Elmi kadrların hazırlanması

Belarus Milli Elmlər Akademiyası üç növ təhsil proqramı həyata keçirir (tələbələrin sayı 1 yanvar 2009-cu il tarixinə verilib):[13]

  • magistratura (2007-ci ildən mövcuddur) - 68 nəfər;
  • aspirantura - 562 nəfər;
  • doktorantura - 39 nəfər.

Akademiyanın aspiranturaya qəbulu azalmağa meyllidir. 2002-ci ildə 332 nəfər, 2008-ci ildə isə cəmi 162 nəfər aspiranturaya qəbul olunub.[13] Doktoranturada bu rəqəmlər müvafiq olaraq 4 və 9 nəfər idi.[13]

Təşkilatlar

Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti

  • Kənd Təsərrüfatı Elmləri Bölməsi
  • Biologiya Elmləri Bölməsi
  • Humanitar Elmlər və İncəsənət Bölməsi
  • Tibb Elmləri Bölməsi
  • Fizika, riyaziyyat və informatika kafedrası
  • Fizika və Texnika Elmləri Bölməsi
  • Kimya və Yer Elmləri Bölməsi

Elmi institut və mərkəzlər:

Layihə təşkilatları və istehsal təşkilatları:

  • Belarus SE "ACADEMPHARM" IFB NAS[15]
  • UP Ferrit Belarus Milli Elmlər Akademiyası
  • ASC "Bobruisk Biotexnologiyalar Zavodu"
Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Genetika və Sitologiya İnstitutunun binası

Eksperimental stansiyalar və bazalar:

  • Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Nəbatat Bağı

Elmi kitabxanalar:

Digər təşkilatlar:

  • Muzeylər və arxivlər
  • Nəşriyyat
  • Gomel filialı[16]
  • Belarus Milli Elmlər Akademiyasının şəbəkəsi BASNET[17]

Akademiya problemləri

Yaşlanan elmi işçi qüvvəsi

Belarus Milli Elmlər Akademiyası elmi kadrların daimi qocalması ilə xarakterizə olunur (2012-ci ildə tədqiqatçıların 45,8%-i 50 yaşdan yuxarı idi)), bu, əsasən dərəcə almaq üçün çox çətin prosedurla bağlıdır. Bunun nəticəsidir ki, Belarus Milli Elmlər Akademiyasında elmi-tədqiqat və təkmilləşdirmə işləri ilə məşğul olan elmlər doktoru və namizədlərinin orta yaş həddi çox yüksəkdir. 2013-cü ildə Akademiyanın yaşı 35-dən aşağı olan 1877 elmi işçisi arasında ümumiyyətlə elmlər doktoru yox idi və cəmi 218 elmlər namizədi var idi.[18] 2013-cü ildə fəlsəfə doktoru dərəcəsi olan tədqiqatçıların böyük əksəriyyəti (458 nəfərdən 349-u) 60 yaşdan yuxarı idi.[18]

Elmi kadrların xaricə axını

Belarus Milli Elmlər Akademiyası alimlərin xaricə az miqdarda getməsi ilə xarakterizə olunur. 2001-2013-cü illərdə Belarus Milli Elmlər Akademiyasının 109 elmi işçisi daimi yaşayış üçün xaricə gedib və oradan qayıtmayıb. O cümlədən onıların arasında 2 elmlər doktoru və 64 nəfər elmlər namizədləri olub.[19]

Nəşrləri

Belarus Milli Elmlər Akademiyası bir sıra ümumi elmi dövri nəşrlər dərc edir:[20]

  • Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Hesabatları (Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Rusiya Hesabatları)
  • Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Xəbərləri (Yeddi seriyada Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Rusiya Xəbərləri)
  • Kənd Təsərrüfatı Elmləri Seriyası (Серыя аграрных навук)
  • Biologiya elmləri seriyası (Серыя біялагічных навук)
  • Humanitar elmlərin seriyası (Серыя гуманітарных навук)
  • Tibb Elmləri seriyası (Серыя медыцынскіх навук)
  • Fizika və Riyaziyyat Elmləri seriyası (Серыя фізіка-матэматычных навук )
  • Fizika və Texnologiya Elmləri seriyası (Серыя фізіка-тэхнічных навук)
  • Kimya Elmləri Seriyası seriyası (Серыя хімічных навук)
  • Əsas Tədqiqatlar Fondunun bülleteni
  • Elm və innovasiya

İxtisaslaşdırılmış jurnallar da nəşr olunur:

  • Mürəkkəb sistemlərdə qeyri-xətti hadisələr
  • Kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı
  • Tətbiqi riyaziyyatda hesablama üsulları
  • Diferensial tənliklər
  • Tətbiqi Spektroskopiya Jurnalı
  • Kənd təsərrüfatı və bitki mühafizəsi
  • Mühəndislik Fizika Jurnalı
  • Kompyuter elmləri
  • Litosfer
  • Şəxsiyyət. Mədəniyyət. Cəmiyyət
  • Materiallar. Texnologiyalar. Alətlər
  • Meliorasiya
  • Maşınların, mexanizmlərin və materialların mexanikası
  • Qeyri-dağıdıcı sınaq və diaqnostika
  • Həyat Elmləri Xəbərləri
  • Qida sənayesi: elm və texnologiya
  • Təbii ehtiyatlar
  • Sürtünmə və aşınma
  • Riyaziyyat İnstitutunun materialları

Mükafatları

Sikkələr üzərində şəkillər
  • Yubiley sikkəsi “Belarus Respublikası Milli Elmlər Akademiyası. 80 il" (2009)
    Yubiley sikkəsi “Belarus Respublikası Milli Elmlər Akademiyası. 80 il" (2009)
  • Belarus Respublikası Milli Elmlər Akademiyası 1 Belarus rublu əskinasında (əskinas tədavüldən çıxarılıb)
    Belarus Respublikası Milli Elmlər Akademiyası 1 Belarus rublu əskinasında (əskinas tədavüldən çıxarılıb)

İstinadlar
  1. "Указ президента Беларуси 3 февраля 2003 г. № 56 «О некоторых вопросах Национальной академии наук Беларуси» и Устав Национальной академии наук Беларуси" (rus). Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь. 2003-02-03. 2005-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  2. "Закон Республики Беларусь 5 мая 1998 г. № 159-З/О Национальной академии наук Беларуси" (rus). 1998-05-05. 2005-03-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-21.
  3. Ахремчик Р. Президенты НАН Беларуси: история Академии в лицах // Наука и инновации . 2. № 132. 2014. 4—7.
  4. Дата в истории: сегодня исполняется 75 лет со дня создания первых отделений НАН Беларуси
  5. "Историческая справка" (rus). Национальная академия наук Беларуси. 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  6. Димитрук П. П. Кадровый потенциал Национальной Академии наук Республики Беларусь: состояние и основные тенденции развития // Социологический альманах. № 4. 2013. 292—293.
  7. "Отделение аграрных наук Национальной академии наук Беларуси". agro.belal.by (rus). 2018-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  8. "Член-корреспондент МЯСНИКОВИЧ Михаил Владимирович" (rus). Национальная академия наук Беларуси. 2011-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  9. Члены академии Arxivləşdirilib 2014-03-10 at the Wayback Machine на официальном сайте НАН Беларуси
  10. "Члены академии" (rus). Национальная академия наук Беларуси. 2018-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  11. "НАН Беларуси, официальный сайт" (rus). 2021-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-20.
  12. "Представительство НАН Беларуси планируется открыть в Польше" (rus). БелТА. 2010-11-22. 2014-03-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-23.
  13. Шкурко В.В., Рябова Г.А,, Артюхин М.И. Состояние и основные тенденции развития системы подготовки научных кадров высшей квалификации в НАН Беларуси // Материалы международной научно-практической конференции «Подготовка научных кадров высшей квалификации в условиях инновационного развития общества». Под ред. И.В. Войтова. Мн.: ГУ «БелИСА». 2009. 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib.
  14. "В Национальной академии наук Беларуси открылся университет" (rus). БелТА. 2022-09-01. 2022-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-25.
  15. "Главная - Академфарм". www.academpharm.by (rus). 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  16. "Гомельский филиал" (rus). 2011-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-23.
  17. "Сеть BASNET". basnet.by (rus). 2018-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  18. Антонова Т.А. Гендерные особенности кадрового состава науки Республики Беларусь // Социологический альманах. № 6. 2015. 392.
  19. Артюхин М.И., Пушкевич С.А. Состояние и основные тенденции миграции научных кадров Беларуси: социологический анализ // Социологический альманах . 6. № 1. 2015. 76.
  20. "Издания академии" (rus). Национальная академия наук Беларуси. 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
  21. "Наша история" (rus). Национальная академия наук Беларуси. 2019-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-26.
  22. "Указ Президента Республики Беларусь от 11 января 1999 года № 18 «О присуждении Национальной академии наук Беларуси Почётного государственного знамени Республики Беларусь»" (rus). 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-25.

Ədəbiyyat

Xarici keçidlər
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.