Beşinci kolonna
Beşinci kolonna (isp. Quinta columna) — İspaniya vətəndaş müharibəsi dövründə general Frankonun İspaniya Krallığında fəaliyyət göstərən agentura dəstəsinə verilən qeyri-rəsmi ad. Məcazi mənada düşmənin hər hansı gizli agentləri — diversantlar, casuslar, provokatorlar, terrorçular və s. nəzərdə tutulur.
Mənşəyi
"Beşinci kolonna" termini vətəndaş müharibəsi dövründə frankistlərin ordusuna rəhbərlik edən ispan generalı Emilio Molaya məxsusdur. 1936-cı ilin oktyabrında Madrid üzərinə hücum zamanı radio ilə paytaxt sakinlərinə etdiyi müraciətdə o, tabeliyində olan 4 ordu kolonnasından əlavə Madridin özündə yerləşən və lazım olan anda arxadan zərbə vura biləcək beşinci kolonnaya sahib olduğunu bildirmişdi. "Beşinci kolonna" insanlar arasında panika yayır, sabotajlar törədir, diversiya və şpionajla məşğul olurdu, lakin tarix göstərdi ki, Mola bu qüvvələrin gücünü şişirdirdi, belə ki, Madrid 1939-cu ilin ortalarınadək hücumlar qarşısında tab gətirə bildi.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və müharibə zamanı "beşinci kolonna" termini müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət göstərən və həmin ölkələrin işğalına zəmin hazırlayan nasist agenturasına aid edilirdi.
Ədəbiyyatda
Ernest Heminquey 1938-ci ildə bu termini özünün yeganə pyesi olan "Beşinci kolonna"nın adında istifadə etmişdir. O, əsəri Madriddə, şəhərin bombalandığı zaman yazmış və elə həmin il nəşr etdirdiyi "Beşinci kolonna və ilk qırx doqquz hekayə" (The Fifth Column and the First Forty-Nine Stories) kitabına daxil etmişdir.
ABŞ-da Avstraliyanın "The Enemy In In" adlı radio tamaşası çox populyar oldu, baxmayaraq ki, bu populyarlıq beşinci kolonnanın fəaliyyətlərinin hekayələrinin real hadisələrə əsaslandığına inamla bağlı idi. 1940-cı ilin dekabrında Avstraliya serialı qadağan etdi.
Agatha Christie romanının İngilis rəyçiləri N yoxsa M? 1941-ci ildə bu termindən İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Britaniyada nasist rejiminin adından işləyən iki İngilis partizanının mübarizəsini təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir.
Frank Kapranın Con Doe ilə tanışlıq (1941) filmində qəzet redaktoru Henri Konnell siyasi cəhətdən sadəlövh qəhrəman Con Dou apolitik Con Doe Klublarından istifadə edərək öz siyasi ambisiyalarını təbliğ etmək planları barədə iş adamının xəbərdarlığını edir. Connell Cona deyir: "Qulaq as, dostum, bu beşinci sütunun işi olduqca çürükdür, elə deyilmi?", biznesmeni Birləşmiş Ştatlarda anti-demokratik maraqlara malik olduğunu müəyyən edir. Doe razılaşdıqdan sonra əlavə edir: "Və əgər özünüzü bunun ortasında yürüşdə görsəniz, özünüzü dəhşətli əmici kimi hiss edərdiniz, elə deyilmi?"
Alfred Hitchcock-un Saboteur (1942) filmində Robert Kamminqsin Amerikanın müharibə səylərini sabotaj etmək üçün sui-qəsd hazırlayan "beşinci köşə yazarlarına" qarşı kömək istəməsi təsvir edilmişdir.[sitat lazımdır] Tezliklə bu termin məşhur əyləncələrdə istifadə olunmağa başladı.
İkinci Dünya Müharibəsi dövrünə aid bir neçə cizgi filmi bu termini əhatə edir. Porky Pig cizgi filmləri tamaşaçılardakı hər hansı "beşinci köşə yazarlarından" dərhal teatrı tərk etmələrini xahiş etdi.[49] Looney Tunes-in "Foney Fables" əsərində qoyun dərisindəki canavarı "beşinci köşə yazarı" kimi təsvir edir. 1943-cü ildə "Beşinci Sütun Siçanı" adlı "Merrie Melodiyaları" cizgi filmi çıxdı.
Graham Greene, The Quiet American (1955) kitabında ikinci fəsildə "Fifth Column, Third Force, Seventh Day" ifadəsindən istifadə edir.[ilkin olmayan mənbə lazımdır]
1959-cu ildə Britaniyanın "Amsterdam əməliyyatı" filmində "beşinci köşə yazarları" termini Hollandiya ordusunun nasistlərə rəğbət bəsləyən üzvlərinə istinad etmək üçün dəfələrlə istifadə olunur.
V franchise Yerə yadplanetlilərin işğalı haqqında televiziya şouları, romanlar və komikslər toplusudur. İşğala qarşı çıxan və insan Müqavimət Hərəkatına kömək edən bir qrup yadplanetlilər Beşinci Kolon adlanır.