Bala Əfəndiyev

Bala Əfəndiyev 1893-cü ildə Gəncə quberniyası, Qazax uyezdi, Qaraqoyunlu mahalının Çaykənd kəndində ruhani ailəsində doğulub. Onun mənsub olduğu Əfəndilər nəslinin başçısı, babası Hacı Alı Əfəndi təhsilli din xadimi, kəndin ruhani rəhbəri olub. Əfəndilər nəsli Qaraqoyunlu dərəsinin imkanlı, sayılıb-seçilən nəsillərdən idi. Bala dünyaya gəlməmiş atası İbrahim Əfəndi dünyasını dəyişir. Balanın tərbiyəsi ilə əmisi molla Məhəmməd Əfəndi və atalığı Hacı Əhməd Əfəndi məşğul olurlar. Bala öz kəndlərində molla məktəbini bitirir. Daha sonra əmiləri Balada elm və sənətə olan böyük həvəsi görüb, onu 1907-ci ildə Qazaxda təzə açılmış rus məktəbinin hazırlıq siniflərində təhsil almağa göndərirlər. Bala Əfəndiyev həmin siniflərdə təhsilini davam etdirir, rus dilinə yiyələnir^[2]və 1912-ci ildə məktəbi bitirir.

Sərbəst həyat arzusu gənc Balanı 1913-cü ildə Bakıya gətirir. Burada o Zabratdakı "Molot" zavodunda işə düzəlir. Fəhlə hərəkatına qoşulur, şəxsi keyfiyyətləri sayəsində tez bir zamanda gənc aktiv fəhlə liderinə çevrilir, peşəkar inqilabçı kimi yetişir, Hacı Əli təxəllüsü ilə tanınır. Mənşəyinə uyğun olmasa da solçuluq, bolşevizm ideologiyasını qəbul edir və həyatının faciəvi sonunadək onlara sadiq qalır. 1917-ci ilin may ayında müsəlman kommunistlərinin Hümmət təşkilatına qəbul edilir. Bakı sovetinə və onun İcraiyyə komitəsinə üzv seçilir.

Qafqaz bolşeviklərin nəzarətinə keçdikdən sonra B. Əfəndiyev məsul vəzifələrdə çalışır. O cümlədən, 1922–1929-cu illərdə Ermənistan SSR-da mühüm postlar tutur.

B. Əfəndiyev İrəvanda fəaliyyəti zamanı Azərbaycan dilində "Rəncbər" və "Zəngi" qəzetlərinin nəşrinə nail olur və onlara baş redaktor kimi bilavasitə rəhbərlik edir. İrəvanda Azərbaycan (o vaxtkl adı ilə Türk) Pedaqoji texnikumununun açılmasını təşkil edir. Bu təhsil müəssəsi Ermənistanda Azərbaycan məktəbləri üçün pedaqoji kadrların hazırlanmasında mühüm rol oynayır. İrəvan Azərbaycan Dram teatrının işini bərpa etdirir, onun da fəaliyyətində şəxsən iştirak edir, hətta ehtiyac olduqda özü və həyat yoldaşı Fatma Əfəndiyeva xanım da səhnədə rol alırlar. 20-ci illərdə Azərbaycan dili latın qrafikasına keçir və Qərbi Azərbaycanda latın əlifbasına keçidə B. Əfəndiyev rəhbərlik edir.

• 1918-ci il may-iyul Bakı Sovetinin Kəndlilərlə iş üzrə komissarı.
• 1920–1921-ci illər Gəncə İnqilabi Komitəsinin sədr müavini, Gəncə şəhər milisinin rəisi.
• 1921–1922-ci illər Şamxor qəzası inqilabi komitəsinin sədri.
• 1922–1924-cü illər Ermənistan SSR Daxii İşlər Xalq Komissarının müavini.
• 1924–1927-ci illər Ermənistan Kommunist partiyası Mərkəzi Komitəsinin millətlər şöbəsinin müdiri.
• 1927–1929-cu illər Ermənistan SSR İctimai Təminatı Xalq komissarı (naziri).
• 1929-cu il Zaqafqaziya Federasiyası fəhlə-kəndli müfəttişliyi Xalq Komissarlığının kollegiya üzvü (Tiflis).
• 1929–1933-cü illər Azərbaycan Kommunist partiyası Mərkəzi Təftiş Komissiyasının məsul katibi, eyni zamanda Azərbaycan SSR fəhlə-kəndli müfəttişliyi Xalq Komissarının müavini.
• 1933–1934-cü illər Sabirabad rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri.
• 1934–1935 Lənkəran rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri.
• 1935–1937-ci illər Azərbaycan KP Zaqatala rayon komitəsinin birinci katibi.

Bəzi məlumatlara əsasən həbsindən az əvvəl Azərbaycan SSR Yüngül Sənaye Xalq komissarı vəzifəsinə təyin edilibmiş.

B. Əfəndiyev dəfələrlə Azərbaycan KP MK və Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin, Ermənistan KP MK və Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin, habelə Zaqafqaziya MİK-nin üzvü seçilib. 1924-cü ildə SSRİ Sovetlərinin 2-ci qurultayının, 1930-cu ildə Ümumittifaq KP(b) 16-cı qurultayının nümayəndəsi olub.

Ermənistanda və Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması uğrunda fəal mübariz, hər iki respublikada yüksək vəzifələrdə çalışmış məşhur partiya və dövlət xadimi B. Əfəndiyev bir çoxları kimi, siyasi repressiya qurbanı olmuşdur. O, 1937-ci ilin avqust ayında həbs edilmiş və 08 yanvar 1938-ci ildə güllələnmişdir. Onun ömür-gün yoldaşı Fatma xanım Əfəndiyeva da 8 il müddətinə azadlıqdan mərhum edilmişdir. Hər ikisi 1955-ci ildə tam bəraət qazanmışlar.

Qaraqoyunluların təkidi və tələbi ilə Çaykənd orta məktəbinə Bala Əfəndiyevin adı verilmiş və məktəbin qarşısında 1973-cü ildə onun büstü qoyulmuşdur.

Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, Bala Əfəndiyevin əmisi qızı və eyni zamanda həyat yoldaşı, 1906-cı ildə Çaykənddə anadan olmuş Fatma xanım da ilk təhsilini Çaykənddə almışdır.

• T. Miralayevin 1972-ci ildə "Ayastan" nəşriyyatı tərəfindən İrəvanda nəşr etdirdiyi "Bala Əfəndiyev" adlı bioqrafik oçerki.

2. N. Süleymanov, T. Miralayev, "Bala Əfəndiyev" Bakı, 1975

3. "Активные борцы за cоветскую власть в Азербайджане", səh. 108–109, Bakı 1957-ci il ,

4. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, 4-cü cild, səh. 244–245, Bakı 1980-ci il