Bəhram Gurun şir ovu
Bəhram Gurun şir ovu - I Şah Təhmasibin sifarişi ilə 1539-1543-cü illərdə hazırlanmış və Təbriz miniatür məktəbinin sənətkarları tərəfindən çəkilmiş rəsmlərlə bəzədilmiş Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" əlyazmasına daxil olan, Sultan Məhəmməd tərəfindən çəkilmiş rəsm əsəridir. Miniatürün daxil olduğu əlyazma hazırda Britaniya Milli Kitabxanasında (MS Or. 2265) saxlanılır.[1]
Bəhram Gurun şir ovu | ||
---|---|---|
| ||
Rəssam | Sultan Məhəmməd | |
Tarixi | 1539-1543 | |
Üslubu | Təbriz miniatür məktəbi | |
Sifarişçi | I Şah Təhmasib | |
Saxlanıldığı yer | Britaniya Milli Kitabxanası |
Mövzu
Nizaminin "Yeddi gözəl" poemasında, Bəhram Gurun vəhşi heyvan ovunu çox sevməsi, atdığı oxların boşa çıxmaması tərif olunur. Şair yazır ki, hətta Bəhram bir dəfə guru pəncələri altına almış şiri oxla hədəfə alıb, onu öz qurbanı ilə bir-birinə tikmişdir.
Təsvir
Nizaminin təsvir etdiyi bu qəhrəmanlıq epizodu bir çox rəssamlar kimi Sultan Məhəmmədi də maraqlandırmışdır. Miniatürün mərkəzində atlı Bəhram, onu müşayiət edən saray əyanları və şahın sevimli kənizi Fitnə təsvir olunmuşdur.[2]
XVI əsr Təbriz miniatür məktəbinin üslubuna uyğun olaraq Sultan Məhəmməd öz kompozisiyasında əsl süjetlə əlaqəsi olmayan çoxlu heyvan və başqa personajlara geniş yer vermişdir.[3] Bütün bunlarla yanaşı, o, əsas süjet fonunda heyvanat aləminə xas olan kiçik bir epizod da təsvir etmişdir. Bu epizod təbiətən bir-birinə düşmən olan xallı pələnglə aynın əhvalatıdır[3]; sıldırım qaya üzərində dayanan ayı özündən aşağıda ona tərəf dırmanan pələngə atmaq üçün iri bir qaya parçasını havaya qaldırmışdır. Ayının sui-qəsdini təsvir edən bu epizod nə qədər maraqlı olsa da, tamaşaçının diqqətini əsas süjetdən yayındırmır.[3]
Miniatürün aşağı hissəsində imza olaraq "Ustad Sultan Məhəmmədin əməli" sözləri yazılmış, ətrafdakı kitabələrə isə poemanın müvafiq mətnindən yeddi beyt göçürülmüşdür.[3]
Tədqiqi
Dekorativ planda işlənmiş kompozisiyanın monumentallığı və lakonikliyi, Bəhram surətinin tutarlı həlli, sayca az, lakin intensiv rənglərin ahəngdar çalarlarından doğan zəngin kolorit uyarlığı, poemanın qəhrəmanlıq ruhu və oynaq bəhri ilə səsləşir.[4] Bütün bunlar Nizami hekayətini rəsm dilində canlandırmaq naminə rəssamın kəşf etdiyi uğurlu təsvir vasitələri və orijinal ifadə tərzi sayəsində mümkün olmuşdur.[4] Rəssam əsas süjet xəttinin (şirlə gurun oxla bir-birinə tikilməsi) nəqlini, habelə epizodu tamamlayan digər köməkçi personajları məhdud miniatür səthində müxtəlif pozalarda paylaşdırmaqla komozisiyada gərgin dinamika yarada bilmişdir.[4]
İllüstrasiyada qəhrəmanlığı və cəsurluğu tərənnüm edən amillər inandırııcı şəkildə əks etdirilmişdir. Personajlar arasındakı ümumi iğtişaş, təəccüb və həyəcan bildirən əlamətlət - əl-qol jestləri rəssamın izlədiyi gərgin dinamikanın daha da güclənməsinə səbəb olmuşdur.[4]
Miniatürdə personajların azlığı, hekayənin konkret və lakonik nəqli üçün zəmin yaratmışdır. Bunlardan başqa ov şəraiti üçün seçilən təbiət mənzərəsi də süjetin miniatür həllində xüsusi mövqe kəsm etmişdir.[4]
İstinadlar
- "Khamsah of Nizami". bl.uk. Britaniya Milli Kitabxanası. 2016-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 avqust 2017.
- Zamanov, 1981. səh. 47
- Zamanov, 1981. səh. 49
- Zamanov, 1981. səh. 48
Ədəbiyyat
- Zamanov, Nadir. Nizami poeziyası və təsviri sənət (Azərbaycan SSR EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu). Bakı: Elm. 1981. səh. 190.