Azərbaycan baleti

Azərbaycanda baletin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub.[1] Belə ki, 1923-cü ildə Bakıda özəl balet studiyası fəaliyyət göstərib.[1] Qeyd etmək olar ki, Azərbaycanın ilk balerinası Qəmər Almaszadə balet sənətinin sirlərini bu məktəbdə öyrənib.[1] Məktəbin məzunlarının ilk çıxışları klassik rus və Avropa baletlərinin Azərbaycanda tamaşaya qoyulması ilə bağlı olurdu.[2]

Azərbaycanın XKS-nın 1 iyul 1920-ci il tarixli qərarı ilə birləşmiş dövlət teatrı yaradıldı.[3] 1924-cü ildə opera və balet truppası bu teatrdan ayrılaraq müstəqil opera və balet teatrına (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) çevrildi.[3]

1930-cu illərin sonlarında Azərbaycanda artıq milli baletin yaradılması üçün möhkəm zəmin var idi. 1939-cu ildə ildə Əfrasiyab Bədəlbəyli Bakı Xoreoqrafiya məktəbinin ilk buraxılışı münasibətilə uşaqlar üçün birpərdəli "Tərlan" baletini, bir ildən sonra isə məxsusi olaraq Qəmər Almaszadə üçün "Qız qalası" baletini yazmışdır.[1] "Qız qalası"nın yaranması bir sıra balet tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu.[4] Bu dövrdə teatrda "Sonalar gölü", "Don Kixot", "Baxçasaray fontanı", "Esmeralda", "Qırmızı lalə" və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur.[3] Balet truppasında V. Nejdanov, R. Potapova, O. Pokrovskaya, V. İ. Vronski və başqaları işləyirdilər.[3]

1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet truppası Qəmər Almaszadə, İrina Mixayliçenko, Leyla Vəkilova, Konstantin Bataşov, Adilə Almaszadə, S. Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu.[3]

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində 1950-ci ildə tamaşaya qoyulan ikinci balet — Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baleti oldu.[5] Bu balet də Azərbaycanda balet incəsənətinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.[5]

1952-ci ildə isə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan balet sənətində yeni musiqi dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur.[1] Qara Qarayevin bu əsəri, və onun 1958-ci ildə "İldırımlı yollarla" baleti Azərbaycanın teatr sənətinin dünyada şöhrət tapması işinə xidmət etdi.[1] Bəstəkar baş qəhrəmanların faciəli sevgisini kəskin münaqişəyə qədər yüksəldərək, mövzu etibarilə çağdaş, musiqi həllinə görə özgün tamaşa yaratmışdır.[3] Əsər aydın musiqi konsepsiyası, parlaq xarakterləri, Cənubi Afrika musiqi folklorundan böyük sənətkarlıqla istifadə edilməsi ilə diqqəti cəlb edir.[3] Həmin ildə Soltan Hacıbəyov müasir insanların həyatından bəhs edən "Gülşən" baletini yazdı.[3]

Bu dövrdə sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrın həyatında mühüm rol oynamış Rəfiqə Axundova, Y. N. Kuznetsov, A. S. Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri səhnəyə gəldilər.[3]

Arif Məlikovun 1961-ci ildə yazdığı "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nəinki Azərbaycanın, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrinin opera teatrlarının repertuarında möhkəm yer tutmuşdur.[1] 1968-ci ildə Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış "Qaraca qız" baleti Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur.[6] Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir.[6] 1969-cu ildə Parisdə "Şan Elize" teatrının səhnəsində keçirilən Beynəlxalq rəqs festivalında teatrın fəaliyyəti xüsusi qeyd edilmişdir.[5] Bu festivalda Azərbaycan balet artistləri Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülmüşlər.

1970-ci illərin ən uğurlu səhnə əsəri isə Fikrət Əmirovun yaratdığı "Min bir gecə" baleti oldu.[1]

2000-ci illərdə balet janrı Xəyyam Mirzəzadənin "Ağlar və qaralar", Aqşin Əlizadənin "Qafqaza səyahət" və Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" və bir sıra yeni əsərlərlə zənginləşir.[3]

• Əfrasiyab Bədəlbəyli
• Əlirza Saçar Zərif
• Gülağası Mirzəyev
• Kamal Həsənov
• Maqsud Məmmədov
• Şəhriyar Cəfərov
• Zakir Ağayev

• Roza Cəlilova
• Çimnaz Babayeva
• Leyla Vəkilova
• Mədinə Əliyeva
• Nelya Nəzirova
• Qəmər Almaszadə
• Rəfiqə Axundova
• Xumar Zülfüqarova
• Yulana Əlikişizadə