I Yusifbəyli hökuməti

Fətəli xan Xoyski öz hökumətinin istefası barədə parlamentə məktub göndərir. Parlamentin fevralın 25-də keçirilmiş iclasında Xoyski Hökumətinin istefası qəbul olunur və yeni hökumət təşkilinə qədər onlardan öz fəaliyyətlərini davam etdirmək xahiş olunur.

1919-cu ilin aprelində qurulacaq IV hökumət kabinetinin qurulması isə Nəsib bəy Yusifbəyliyə tapşırılır.[2]

1919 il aprelin 14-də Nəsib bəy Yusifbəyli yeni yaratdığı kabinənin üzvlərini parlamentə təqdim etdi:

Vəzifəsi	Adı	Başlama tarixi	Bitmə tarixi	Fraksiya (Partiya)
Nazirlər Şurasının sədri	Nəsib bəy Yusifbəyli	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Daxili İşlər naziri	Nəsib bəy Yusifbəyli	14 mart 1919	Oktyabr 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
	Məmmədhəsən Hacınski	Oktyabr 1919	22 dekabr 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Dövlət nəzarəti naziri	Nəriman bəy Nərimanbəyli	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Ədliyyə naziri	Aslan bəy Səfikürdski	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Sosialistlər fraksiyası Xalqçı Partiyası
Əkinçilik və dövlət əmlakı naziri	Aslan bəy Qardaşov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Əhrar fraksiyası
Hərbi nazir	Səməd bəy Mehmandarov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Fraksiyasız
Xarici işlər naziri	Məmməd Yusif Cəfərov	14 mart 1919	22 dekabr 1918		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Maarif və dini etiqad naziri	Rəşid xan Qaplanov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Əhrar fraksiyası
Maliyyə naziri	Əliağa Həsənov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Bitərəflər fraksiyası
Poçt-teleqraf və əmək naziri	Camo bəy Hacınski	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Sosialistlər fraksiyası Xalqçı Partiyası
Portfelsiz nazir	Xoren Amaspür	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Erməni fraksiyası
					Daşnaksutyun fraksiyası
Səhiyyə naziri	Abram Dastakyan	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Daşnaksutyun
Sosial təminat naziri	Viktor Klenevski	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Slavyan-rus Cəmiyyəti fraksiyası
Ticarət və sənaye naziri	Ağa Əminov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Yollar naziri	Xudadat bəy Məlik-Aslanov	14 mart 1919	22 dekabr 1919		Fraksiyasız

Parlamentin 14 aprel tarixli iclasında çıxış edən Nəsib bəy Yusifbəyli elan etdi ki, xarici siyasət sahəsində onun kabinetinin başlıca məqsədi Azərbaycanın istiqlaliyyətinin böyük dövlətlər tərəfindən tanınması və dövlətin ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaq uğrunda mübarizə, daxili siyasət sahəsində isə hər bir mədəni və demokratik ölkə üçün zəruri olan söz, mətbuat, yığıncaq və başqa azadlıqların təminatı, fəhlələrin əməklə, kəndlilərin torpaqla təminatı olacaqdır. Milli məsələdən bəhs edən Nəsib bəy Yusifbəyli qeyd etdi ki, Hökumət bütün qüvvəsini Azərbaycanın və onun ərazisində yaşayan bütün millətlərin sevimli vətəni olmasına sərf edəcəkdir.[3]

Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi Hökumət öz fəaliyyəti dövründə xaricdən Denikin ordusu, daxildən isə bolşeviklərin Azərbaycana qarşı törətdikləri təhlükələrlə üzləşmişdi. Belə ki, 1919 il mayın 6-da bolşeviklərin gizli təşkilatının təşəbbüsü ilə Bakı Fəhlə Konfransı tərəfindən hazırlanan tətil şəhəri bürümüşdü. Parlamentin həmin gün keçirilmiş iclasında hökumət adından çıxış edən Nəsib bəy Yusifbəyli demişdi:

"Güman edirəm, bu tətilin iqtisadi deyil, siyasi olduğunu, bilməyən yoxdur. Bu tətilin siyasi olduğunu tətil edənlər və tətil etdirmək istəyən adamların özləri də inkar etmirlər. Onlar məclislərində açıq deyirlər ki, biz gərək bütün Rusiyada, o cümlədən də Azərbaycanda Şura Hökuməti təşkil edək.

1919-cu ilin mayında Şimali Qafqazı və Dağıstanı ələ keçirən Denikin ordusu Cənubi Qafqazı, xüsusilə Azərbaycan və Gürcüstanı işğal təhlükəsi altında qoymuşdu. Yaranmış təhlükəli vəziyyət Azərbaycan Parlamentinin və Hökumətinin iclaslarında dəfələrlə müzakirə olunmuşdu.[4]

Denikin təhlükəsi ilə bağlı Parlament tərəfindən qəbul edilmiş qərarda göstərilirdi ki, mövcud hökumət daxilindən bir heyət seçilməli və həmin heyət ölkənin müdafiəsini təşkil etməlidir. Bununla əlaqədar olaraq 1919-cu il iyunun 9-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin qərarı ilə 5 nəfərdən ibarət Dövlət Müdafiə Komitəsi yaradıldı. Komitənin tərkibinə Nazirlər Şurasının sədri, hərbi, yollar, xarici işlər və ədliyyə nazirləri daxil edildilər.

1919-cu il iyunun 11-də Dövlət Müdafiə Komitəsi fövqəladə vəziyyət haqqında qərar qəbul etdi. Ölkədə Denikin təhlükəsinə qarşı səfərbərlik elan olundu. Həmin il iyunun 27-də Denikin ordusunun hücumundan müdafiə məqsədilə Azərbaycan-Gürcüstan hərbi-müdafiə sazişi imzalandı.[5]

Kabinet və parlament daxili münaqişələrə görə 4-cü kabinet də 22 dekabr 1919-cu il tarixində istefa verdi.

• I Yusifbəyli hökuməti // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I. Bakı: "Lider". 2004. səh. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətləri. ISBN 9952-417-14-2.