III Xoyski hökuməti

Azətrbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti işə başladıqdan sonra, Fətəli xan Xoyski parlamentdən hökumət kabinetinin istefasını qəbul etməsini xahiş etdi. Parlamentin bu istəyi qəbul etməsindən sonra, yeni hökumət kabinetinin qurulması da Fətəli xan Xoyskiyə tapşırıldı. Həsən bəy Ağayevlə məktublaşmalarından məlum olur ki, Fətəli xan Xoyski bu istəyi Həsən bəy Ağayevin çox saylı xahişindən sonra qəbul etmişdir.

Dekabrın 26-da Fətəli xan Xoyski üçüncii hökumət kabinəsinin proqramı və tərkibi barədə parlamentdə çıxış etdi. Müzakirələrdən sonra parlament Fətəli xan Xoyski Hökumətinə etimad göstərdi.[2] Yeni kabinədə xalq səhiyyəsi naziri postu müvəqqəti olaraq dövlət nəzarəti naziri Məmmədhəsən Hacınskiyə, əmək naziri postu isə müvəqqəti olaraq poçt və teleqraf naziri Aslan bəy Səfikürdskiyə həvalə edildi.[3]

Vəzifəsi	Adı	Başlama tarixi	Bitmə tarixi	Fraksiya (Partiya)
Nazirlər Şurasının sədri	Fətəli xan Xoyski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Bitərəflər fraksiyası
Daxili İşlər naziri	Xəlil bəy Xasməmmədov	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Dövlət nəzarəti naziri	Məmmədhəsən Hacınski	26 dekabr 1918	16 yanvar 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
	Əliağa Həsənov	16 yanvar 1919	14 mart 1919		Bitərəflər fraksiyası
Ədliyyə naziri	Teymur bəy Makinski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Bitərəflər fraksiyası
Əkinçilik və dövlət əmlakı naziri	Xosrov bəy Sultanov	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Bitərəf
Əmək naziri	Aslan bəy Səfikürdski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Sosialistlər fraksiyası
Ərzaq naziri	Konstantin Lizqar	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Slavyan-rus Cəmiyyəti fraksiyası
Hərbi nazir	Səməd bəy Mehmandarov	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Fraksiyasız
Xalq səhiyyəsi naziri	Məmmədhəsən Hacınski	26 dekabr 1918	?		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
	Yevsey Gindes	?	14 mart 1919		Slavyan-rus Cəmiyyəti fraksiyası
Xarici işlər naziri	Fətəli xan Xoyski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Bitərəflər fraksiyası
Maarif və dini etiqad naziri	Nəsib bəy Yusifbəyli	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Müsavat və bitərəflər fraksiyası Müsavat Partiyası
Maliyyə naziri	İvan Protasov	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Slavyan-rus Cəmiyyəti fraksiyası
Poçt və teleqraf naziri	Aslan bəy Səfikürdski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Sosialistlər fraksiyası
Sosial təminat naziri	Rüstəm xan Xoyski	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Bitərəf
Ticarət və sənaye naziri	Mirzə Əsədullayev	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Bitərəflər fraksiyası
Yollar naziri	Xudadat bəy Məlik-Aslanov	26 dekabr 1918	14 mart 1919		Fraksiyasız

Fətəli xan Xoyskinin təşkil etdiyi Hökumət kabinəsi ilə əlaqədar olaraq general Tomson bəyan etdi: "[1]

Fətəli xan Xoyski başda olmaqla yeni koalisiyalı Hökumətin təşkili ilə əlaqədar elan edirəm ki, müttəfiqlərin komandanlığı bu Hökuməti Azərbaycan ərazisində yeganə legitim yerli hakimiyyət orqanı kimi tanıyır və onu tamamilə müdafiə edir.

Məmmədhəsən Hacınskinin Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində Paris Sülh Konfransına getməsi ilə əlaqədar 1919 il yanvarın ikinci yarısından dövlət nəzarəti naziri vəzifəsini Əliağa Həsənov icra etmişdir.

Ölkədə möhtəkirliyin və qiymətlərin artdığı, əhalinin bir qisminin sürətlə varlandığı, digər qisminin isə var-yoxdan çıxdığı bir şəraitdə Parlamentdə müxalifətdə olan İttihad, Əhrar, Sosialistlər fraksiyalarının üzvləri hökuməti bu işdə fəaliyyətsizlikdə təqsirləndirməyə başladı. 1919 ilin yanvar-fevral aylarında keçirilən parlament iclaslarında onlar tərəfindən Fətəli xan Xoyski hökuməti kəskin surətdə tənqid edilirdi. Fevralın 5-də onlara geniş və çox əhatəli cavab verən Fətəli xan Xoyski deyirdi:

"Siz bunu bilməlisiniz ki, Azərbaycanın istiqlalı hər dəqiqə təhlükədədir. Biliniz, indi elə vaxtdır ki, nəinki bez və çit, hətta elə əhval çıxa bilər ki, Azərbaycan belə qalmaz, istiqlalımız gedər. Belə mühüm zamanda Hökumət işlərini Tağıyev fabrikasının bezi ilə ölçmək olmaz.

Fətəli xan Xoyski öz hökumətinin istefası barədə parlamentə məktub göndərir. Parlamentin fevralın 25-də keçirilmiş iclasında Xoyski Hökumətinin istefası qəbul olunur və yeni hökumət təşkilinə qədər onlardan öz fəaliyyətlərini davam etdirmək xahiş olunur.

1919-cu ilin aprelində qurulacaq IV hökumət kabinetinin qurulması isə Nəsib bəy Yusifbəyliyə tapşırılır.[4]

• III Xoyski hökuməti // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I. Bakı: "Lider". 2004. səh. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti. ISBN 9952-417-14-2.