Azərbaycan SSR əhalisinin siyahıyaalınması (1926)

28 may 1918-ci il - 28 aprel 1920-ci il tarixlərində suveren dövlət olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 28 aprel 1920-ci il tarixində 11-ci qızıl ordu tərəfindən işğal edilərək süquta uğradı, onun ərazisinin çox hissəsini əhatə edən Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası təşkil edildi. 12 mart 1922 ci il - 5 dekabr 1936-cı il tarixlərində Azərbaycan SSR inzibati cəhətdən Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının tərkibinə daxil olan üç Cənubi Qafqaz Sovet Sosialist Respublikasından biri idi. Azərbaycan SSR 5 dekabr 1936-cı il tarixindən 30 avqust 1991-ci ildək müttəfiq respublika statusunda SSRİ tərkibinə daxil olmuşdur. 30 avqust 1991-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannamə qəbul olundu. 18 oktyabr 1991-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya aktı qəbul olundu.

Ümumi

17 dekabr 1926-ci ildə SSRİ-də əhalinin ilk siyahıyaalınması aparılmışdır. Bu siyahıyaalınmada Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının tərkibinə daxil olan Azərbaycan SSR əhalisi də siyahıya alınmışdır. 1926-cı il siyahıyaalınması zamanı Azərbaycan SSR-nın ərazisi 85,968 km², faktiki əhalisi (Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları, SSRİ-nın Azərbaycan SSR-dan kənardakı digər ərazilərində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər birlikdə) isə 2,314,571 nəfər (1212859 nəfəri kişilər, 1101712 nəfəri qadınlar) olmuşdur.[1] Faktiki əhalinin 649,557 nəfəri (338325 nəfəri kişilər, 311232 nəfəri qadınlar) şəhərlərdə, 1,665,014 nəfəri (874534 nəfəri kişilər, 790480 nəfəri qadınlar) isə kəndlərdə yaşayırdı. Siyahıyaalınma zamanı Azərbaycan SSR ərazisində 35 şəhər və 5788 kənd yaşayış məntəqəsi mövcud olmuşdur.[1]

Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Sayı
Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları1 956 044
SSRİ-nın Azərbaycan SSR-dan kənardakı digər ərazilərində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları82 406
Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları219 273
Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları94 743
Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər44 511
Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisinin vətəndaşlığına görə bölgüsü, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
SSRİ vətəndaşları1 185 8951 084 1652 270 060
SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər26 96417 54744 511
Azərbaycan SSR-nın daimi əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
Azərbaycan SSR vətəndaşları1 013 226942 8181 956 044
Azərbaycan SSR-də daimi yaşayan digər SSRİ vətəndaşları114 399104 874219 273
Bütün daimi əhali1 127 6251 047 6922 175 317
Azərbaycan SSR-nın müvəqqəti əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
Azərbaycan SSR-də müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşları58 27036 47394 743
SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər26 96417 54744 511
Azərbaycan SSR-nın vətəndaşları, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Bölgə Kişilər Qadınlar Cəmi
Bütün SSRİ-da yaşayanların cəmi1 055 041983 4092 038 450
Daimi olaraq Azərbaycan SSR-da yaşayanlar1 013 226942 8181 956 044
Daimi olaraq SSRİ-nın digər bölgələrində yaşayanlar41 81540 59182 406

Etnik tərkib
ZSFSR və ona qonşu Şimali Qafqaz ərazilərinin xalqları (1926–cı il)
Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisi olan SSRİ ölkələrinin vətəndaşları olan etnik qrupların ana dili və cins tərkibi, 17 dekabr 1926-cı il sa.[2][3]
Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı Ö.m.d.a.d.s. T.d.a.d.s. R.d.a.d.s. D.d.a.d.s. A.d.g.
türk758 431679 5461 437 9771 344 3701 344 37058085 0357 992
erməni144 877137 127282 004276 2232393 9491 064439
rus108 459112 086220 545220 06556220 065307117
talış39 96037 36377 32375 583333......1 407
kürd21 28019 91341 1936 80834 196511173
ləzgi20 65316 61037 26336 2926738613577
tat14 89413 54928 44324 6223 078967163
yəhudi10 04810 53020 578
avar10 2258 87919 104
ukraynalı10 5607 68118 241
saxur8 2937 25915 5527 4138 066...6112
alman6 0357 11413 149
dağ yəhudisi4 9995 27110 270
tatar5 5554 3939 9488 929552373688
gürcü5 4324 0209 452
fars5 5463 9009 446
belorus1 4441 4232 867
polyak1 1701 2902 460
udi1 3441 1012 445
osetin6253991 024
aysor487477964
yunan473431904
mordva478304782
cek314293607
latış360209569
Gürcüstan yəhudisi210217427
osmanlı türkü208127335
qaraçı184149333
litvalı182103285
eston7890168
rutul1575162
moldavan9066156
lak11516131
xınalıq7431105105............
türkmən87794
çex, slovak533487
çuvaş572481
italyan433477
isveçli363571
özbək69...69
fin333669
fransız134558
orta asiya yəhudisi311748
inquş331043
bolqar31940
meqrel33740
rumın171633
çinli32...32
qumuq27431
macar22931
serb131023
yezid111223
kabardin91221
qaray11718
çeçen12618
çərkəz12517
zıryan10111
tavlin10...10
ingilis538
ərəb538
acar628
boşa448
qırğız527
mari527
buxar7...7
koreyalı7...7
balkar246
başqırd235
kazak415
andiy325
leninqrad fini145
abxaz4...4
votyak123
kalmık3...3
arçin3...3
krım yəhudisi2...2
samoyed2...2
qaraçaylı1...1
uyğur1...1
buduq1...1
tacik1...1
xunzal1...1
yapon1...1
alban1...1
eskimos1...1
permyak1...1
buryat1...1
digər181937
m.m.b.1 8511 7863 637
ssri vətəndaşları1 185 8951 085 1652 270 060

Qeyd: m.m.b.-milli mənsubiyyətini bildirməyənlər./Ö.m.d.a.d.s.-Öz millətinin dilini ana dili sayanlar./T.d.a.d.s.-Türk dilini ana dili sayanlar./R.d.a.d.s.-Rus dilini ana dili sayanlar./D.d.a.d.s.-Digər dilləri ana dili sayanlar./A.d.g.-Ana dilini göstərməyənlər.

Ana dillər
Azərbaycan SSR-da faktiki yaşayan SSR-vətəndaşlarının ana dilləri, 1926-cı il
Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi
türkcə756 161675 5841 431 745
ermənicə143 235135 592278 827
rusca125 479128 808254 287
talışca41 85138 74980 600
tatca40 54333 38573 928
kurəcə36 98831 29368 281
avarca9 7778 48318 260
almanca5 4416 44111 882
farsca6 9804 78111 761
kartvelcə6 1024 62310 725
tatarca5 0893 9759 064
saxurca4 0753 3437 418
kürdcə3 8303 5257 355
ukrayınca5 0001 9556 955
cekcə2 2472 1014 348
udincə1 3891 1342 523
buduqca9651 0301 995
xınalıqca6948461 540[4]
asoruca5165031 019
digər dillər10 46798612 453
cəmi1 185 8951 085 1652 270 060

Bakı şəhəri
Bakı şəhərinin əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il
Rtnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
cəmi217 446208 404425 850
rus76 17183 320159 491

Bakı qəzası
Bakı qəzasının əhalisi (Bakı şəhəri sayılmadan), 1926-cı il
Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
cəmi
türk

Göyçay qəzası
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 154,966 nəfər
  • Ana dilini tat dili olaraq göstərənlər: 2,145 nəfər
  • Ana dilini kurə dili olaraq göstərənlər: 799 nəfər
  • Ana dilini cek dili olaraq göstərənlər: 571 nəfər
  • Ana dilini fars dili olaraq göstərənlər: 10 nəfər
  • Ana dilini rus dili olaraq göstərənlər: 4 nəfər
  • Ana dilini digər dillər olaraq göstərənlər: 57 nəfər
  • Ana dilini bildirməyənlər: 444 nəfər
Göyçay qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[6]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
14.cəmi91 97880 873172 851
1.türk84 41874 578158 996
2.ləzgi2 9742 2465 220
3.rus1 9371 9063 843
4.erməni1 6901 4643 154
5.dağ yəhudisi277237514
6.gürcü762197
7.ukraynalı373370
8.alman182745
9.tatar72734
10.kürd161430
11.tat16723
12.fars20323
13.talış1...1
14.digər491310801
Göyçay qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[6]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
14.cəmi91 97880 873172 851
1.türkcə82 02173 214155 235
2.kurəcə3 4002 5575 957
3.rusca2 0071 9613 968
4.ermənicə1 6911 4653 156
5.tatca1 7788382 616
6.cekcə333249582
7.farsca11243155
8.kartvelcə651883
9.kürdcə312758
10.almanca152136
11.ukrayınca141024
12.tatarca6410
13.talışca1...1
14.digər504466970

Kürdüstan qəzası
  • Siyahıyaalınma zamanı əhali 1 şəhər və 480 kənd yaşayış məntəqəsində yaşamışdır.[1]
Kürdüstan qəzasının şəhər və kənd əhalisi, 1926-cı il
Əhali Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
Şəhər əhalisi33996435
Kənd əhalisi26 33924 65250 991
Cəmi əhali26 67824 74851 426
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 13,705 nəfər
  • Ana dilini bildirməyənlər: 40 nəfər
Kürdüstan qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[7]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
11.cəmi26 67824 74851 426
1.kürd19 16018 02237 182
2.türk7 1426 60313 745
3.erməni28885373
4.rus592281
5.ukraynalı14620
6.gürcü213
7.alman112
8.tatar1...1
9.ləzgi...11
10.avar...11
11.digər11617
Kürdüstan qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[7]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
9.cəmi26 67824 74851 426
1.türkcə24 58923 00547 594
2.kürdcə1 5981 5253 123
3.ermənicə29288380
4.rusca712798
5.ukrayınca5...5
6.kartvelcə213
7.tatarca1...1
8.almanca...11
9.digər120101221

Qeyd: Sonrakı araşdırmalar bölgədə 1926-cı il siyahıyaalınmasının təcrübəsiz və hazırlıqsız aparıldığını və bu səbəbdən əslində bölgə əhalisinin tam əksəriyyətinin türk olduğunu, kürdlərin isə etnik azlıq təşkil etdiyini göstərmişdir.[8]

Dairələr üzrə
Kürdüstan qəzası dairələrinin əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il
Etnik qrup Bütün qəza Laçın ş. Qaraqışlaq d. Kəlbəcər d. Qoturlu d. Qubadlı d. Kürdhacı d. Muradxanlı d.
Cəmi51 4264356 05012 0464 88813 5338 2856 189
kürd37 1821106 00311 9674 87318 1696 059
türk13 74516421621313 3679919
erməni37366812216213110
rus8157154...131
ukraynalı20182...............
gürcü33..................
alman22..................
tatar1y.1...............
avar11..................
ləzgi11..................
Kürdüstan qəzası dairələrinin əhalisi (ana dili), 1926-cı il
Ana dili Bütün qəza Laçın ş. Qaraqışlaq d. Kəlbəcər d. Qoturlu d. Qubadlı d. Kürdhacı d. Muradxanlı d.
Cəmi51 4264356 05012 0464 88813 5338 2856 189
türkcə47 5942744 18611 6583 96513 3288 1226 061
kürdcə3 12321 799298871y.14112
ermənicə380651412216213112
rusca9874164y.13...
ukrayınca541...............
gürcücə33..................
almanca11..................
farsca11..................
tatarca1...1...............

Lənkəran qəzası
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 103.862 nəfər
  • Ana dilini talış dili olaraq göstərənlər: 4.734 nəfər
  • Ana dilini fars dili olaraq göstərənlər: 8 nəfər
  • Ana dilini kurə dili olaraq göstərənlər: 4 nəfər
  • Ana dilini rus dili olaraq göstərənlər: 1 nəfər
  • Ana dilini bilidirməyənlər: 2.572 nəfər
Lənkəran qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[9]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi Nisbəti
13.cəmi108 215100 264208 479100 %
1.türk57 72253 459111 18153.33 %
2.talış39 90037 36177 26137.06 %
3.rus6 7976 58713 3846.42 %
4.erməni2812305110.25 %
5.alman52521040.05 %
6.dağ yəhudisi51501010.05 %
7.ukraynalı4312550.03 %
8.fars345390.02 %
9.gürcü2510350.02 %
10.tatar22...220.01 %
11.ləzgi84120.01 %
12.kürd1...10.00 %
13.digər3 2792 4945 7732.75 %
Lənkəran qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[9]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
13.cəmi108 215100 264208 479
1.türkcə56 74451 971108 715
2.talışca41 80938 74780 556
3.rusca6 8516 63013 481
4.ermənicə283215498
5.tatca5050100
6.almanca514697
7.farsca542983
8.ukrayınca35742
9.kartvelcə241034
10.tatarca21021
11.kurəcə12416
12.kürdcə134
13.digər2 2802 5524 832

Mənbə
  1. Букшпан А. Азербайджанские курды: Лачин, Кельбаджары, Нахкрай: Заметки /А. Букшпан; Выпускающий. З. Агаев Азербайджанский Гос. Научно-Исследоват. Институт Отделение Востока Баку, 1932.- 94 с.
  2. "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Закавказская СФСР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2007-09-29. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  3. "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР: Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2012-02-03. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  4. "Всесоюзная перепись населения 1926 г. СССР, республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население.: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2015-07-07. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  5. "Всесоюзная перепись населения 1926 г. Белорусская, Украинская, Закавказская, Узбекская, Туркменская республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население.: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2015-07-07. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..

İstinadlar
  1. Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Белорусская, Украинская, Закавказская, Узбекская, Туркменская республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население. : 1.Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2015-07-07 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 10. Стр. 2-3. Том 11. Стр. 2-3. Том 14.Стр.5. Том 15.Стр.6. Том 16. Стр.4.
  2. Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР :Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-02-10 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 10-16. Таблица VI. Население по полу, народности.---А также Excel файл Arxivləşdirilib 2019-11-27 at the Wayback Machine
  3. Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Распределение постоянного населения на местных и неместных уроженцев :Закавказская СФСР: Азербайджанская ССР (с Нахичеванской АССР) Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine---Источник: Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. Т.LI. М. 1930. Табл.V. Уроженцы СССР, постоянно проживающие - по месту рождения. С.174-193
  4. III. Tableaux de statistiques. — Union des républiques socialistes soviétiques. — RSS d'Azerbaïdjan, p. 701 Arxivləşdirilib 2023-06-29 at the Wayback Machine. // Composition linguistique des nations du monde. 5. L'Europe et l'URSS Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine. Directeurs de l'edition: Heinz Kloss et Grant D. McConnell. Centre international de recherches sur le bilinguisme. Québec: Les Presses de l'Université Laval, 1984, 862 pages. ISBN 9782763770444
  5. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Распределение тюрок Азербайджанской ССР по родному языку (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine. (без АО Нагорного Карабаха)
  6. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Геокчайский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2018-12-06 at the Wayback Machine
  7. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Курдистанский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-06-19 at the Wayback Machine
  8. Букшпан А. Азербайджанские курды: Лачин, Кельбаджары, Нахкрай Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine: Заметки /А. Букшпан; Выпускающий. З. Агаев Азербайджанский Гос. Научно-Исследоват. Институт Отделение Востока Баку, 1932, стр.66
  9. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Ленкоранский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.