Azərbaycan–Rusiya münasibətləri

İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 1992-ci ilin aprel ayının 4-də qurulmuşdur[3].

Rusiyanın Bakıdakı Səfirliyi isə rəsmən 1992-ci ilin sentyabrın 25-də fəaliyyətə başlayıb.

İkitərəfli münasibətlərin müqavilə-hüquqi bazasını təşkil edən əsas sənəd Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında 1997-ci ilin iyulun 3-də imzalanmış Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilədir.

Azərbaycan Respublikasına Rusiya Prezidenti V.V.Putinin 9-10 yanvar 2001-ci il tarixli rəsmi və 21-22 fevral 2006-cı il tarixli işgüzar səfərləri, habelə Rusiya Prezidenti D.A.Medvedevin 3-4 iyul 2008-ci il tarixli rəsmi və 29 iyun 2009-cu il tarixli işgüzar səfərləri baş verib.

Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana ilk rəsmi səfəri zamanı Şəhidlər Xiyabanını ziyarət etməməsi həmin vaxt Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən Bakı Slavyan Universitetindəki tədbir zamanı qınanılıb.[4]

22 fevral 2022-ci ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası[5] arasında Müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyət haqqında Bəyannamə imzaladılar, hansı ki Azərbaycan və Rusiyanın münasibətlərin “müttəfiqlik səviyyəsinə”[6] çıxması demək idi.

13 oktyabr 2022-ci ildə İlham Əliyev Astanada Vladimir Putinlə görüş çərçivəsində həmçinin qeyd edib ki, Azərbaycan və Rusiyanın münasibətləri “ən yüksək səviyyəyə – müttəfiqlərin qarşılıqlı fəaliyyəti səviyyəsinə çıxıb”.[7]

Hal hazırda iki ölkə arasında müqavilə-hüquqi bazaya 200-ə yaxın dövlətlərarası, hökumətlərarası və regionlararası sazişlər daxildir.[6]

Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında ikitərəfli münasibətlərə dair konkret məsələlərin dövlət səviyyəsində həllini tənzimləyən işçi mexanizm İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiyadır.[8] Komissiyanın həmsədrləri Azərbaycan Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev və RF Baş nazirinin müavini Aleksey Overçukdur. 26 aprel 2022-ci ildə Bakıda Mustafayev və Overçukun iştirakı ilə Hökumətlərarası komissiyanın sonuncu iclası keçirilib, hansının gedişatında tərəflər Azərbaycan-Rusiya dostluq münasibətlərinin müxtəlif sahələrdə uğurlu inkişafından məmnun olduqlarını bildiriblər.[9]

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Azərbaycan-Rusiya parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupu fəaliyyət göstərir[10]. Bu işçi qrupu 7 mart 1997-ci il tarixində yaradılmış və ilk rəhbəri Eldar Qəhrəmanov olmuşdur[11]. 2020-ci ildən etibarən işçi qrupuna Nizami Səfərov rəhbərlik edir.[12]

Rusiya Federasiyasının Dövlət Dumasında Azərbaycan Respublikasının Parlamenti ilə əlaqələr üzrə deputatlar qrupunun koordinatoru “Vahid Rusiya” fraksiyasının rəhbərinin müavini İvan Kvitkadır.[13]

16 aprel 2001-ci il tarixində imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Rusiya Federasiyasının Federal Məclisi arasında əməkdaşlıq haqqında” Sazişə əsasən AR MM və RF FM-nin əməkdaşlığı üzrə Parlamentlərarası Komissiya təsis edilmişdir. Onun iş qaydaları 21 oktyabr 2004-cü il tarixində təsdiq edilmiş Reqlament ilə müəyyən olunmuşdur. Komissiyanın tərkibinə Milli Məclisdən 20 nəfər, Federasiya Şurasından 12 nəfər və Dövlət Dumasından 10 nəfərdən daxildir. Komissiyanın həmsədrləri RF-nın Federasiya Şurası və AR-nın Milli Məclisi sədrinin müavinləridir.[14] Komissiyanın sonuncu iclası 22 iyun 2022-ci ildə Moskvada Federasiya Şurasının sədr müavini Qalina Karelova və çıxışında Azərbaycan və Rusiyanın çoxəsrli əlaqələri haqqında xatırladan Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinın birinci sədr müavini Əli Hüseynlinin rəhbərliyi ilə keçirilib.[15]

Azərbaycan və Rusiya həmçinin MDB Parlamentlərarası Assambleyası (MDB PAA) çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər. 28 oktyabr 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Sədri Sahibə Qafarova Səmərqənddə Federasiya Şurasının sədri Valentina Matvienko ilə görüş keçirib və qeyd edib ki, MDB PAA ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin dərinləşdirilməsi üçün mühüm meydançadır, və bu istiqamətdə əməkdaşlıq Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin genişlənməsinə töhfə verir.[16]

Rusiya ilə Azərbaycan arasında mədəniyyət və təhsil sahəsində əlaqələr artan xətt üzrə inkişaf edir. 2005-ci ildə Rusiyada Azərbaycan ili, 2006-cı ildə isə Azərbaycanda Rusiya ili çərçivəsində ümumilikdə 110 tədbir keçirilib. 2006-cı ilin dekabrında 2007-2009-cu illər üçün humanitar sahədə əməkdaşlıq üzrə Dövlətlərarası proqram qəbul olunub.

Moskvada, XTNS (VDNX) məkanında, 1939-cu ildə tikilmiş “Azərbaycan” pavilyonu fəaliyyət göstərir. 2019-cu il noyabrın 23-də yenilənmiş “Azərbaycan” pavilyonunun açılış mərasimi keçirilib, hansında Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva və Federasiya Şurasının sədri Valentina Matviyenko iştirak etmişdir.[17] Meydançada mütəmadi olaraq müxtəlif mədəni tədbirlər keçirilir. Məsələn, 10-11 sentyabr 2022-ci ildə pavilyonda Moskva Gününə həsr olunmuş “Moskva-Bakı: sevginin iki şəhəri” festivalı keçirilib.[18]

Ölkələr bir-birinin mədəniyyətinə qarşılıqlı maraq və hörmət göstərirlər. 11-13 oktyabr 2019-cu ildə Bakıda Rusiya Mədəniyyəti Günləri keçirilib.[19] 20 fevral – 1 martda Moskvada Rusiya ilə diplomatik münasibətlərin qurulmasının 30-cu ildönümünə həsr olunmuş “Moskvada Azərbaycan günləri” Azərbaycan mədəniyyəti festivalı keçirilmişdir.[20]

2007-ci ildə Rusiya öz ali məktəblərində müxtəlif hazırlıq növlərinə Azərbaycana 178 dövlət təqaüdü ayırıb. 2008-ci ildə 198, 2009-cu ildə isə artıq 284 təqaüd ayrılıb.

Hal hazırda Bakıda iki Rusiya ali təhsil müəssisəsi - M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti[21] və APT FDMTM İ. M. Seçenov adına Birinci MDTU filialları fəaliyyət göstərir.[22] İkili diplom proqramlarının həyata keçirilməsində MDBMİ[23] və Ali İqtisadiyyat Məktəbi[24] iştirak edir. Bundan əlavə, Azərbaycanda 340-a yaxın rusdilli məktəb işləyir, hansılarda 140 mindən çox uşaq təhsil alır.[25] Bu zaman rus dilinin xarici dil kimi tədrisi Azərbaycanın 3 mindən çox məktəbində həyata keçirilir.[26]

Hazırda Rusiyada təxminən 11 min azərbaycanlı tələbə təhsil alır.[27] 2022-2026-cı illərdə Azərbaycanlıların xarici universitetlərdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində Azərbaycan Rusiya universitetlərini Azərbaycan vətəndaşlarının təhsili üçün üstün universitetlər siyahısına daxil edib.[28] 2023/2024-cü tədris ili üçün Azərbaycan vətəndaşları üçün Rusiyanın ali məktəblərində təhsil almaq üçün kvota 270 nəfər müəyyən edilib.[29] Rusiyada 2009-cu ildən[30] Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə yaradılan Rusiyanın Azərbaycanlı Gənclər Assosiasiyası (RAGT)[31] fəaliyyət göstərir.

Azərbaycanla Rusiya sıx ticari-iqtisadi münasibətlərə malikdirlər. 2022-ci ilin 10 ayının yekunlarına görə Azərbaycan ilə Rusiya arasında mal dövriyyəsi $2,8 milyard təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq göstəricisindən 22,3 faiz çoxdur.[32] Bu dövrdə RF ilə ticarət əməliyyatlarının payına respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin cəmi 6,19%-ni təşkil etmişdir.[32] 2021-ci ilin yekunu üzrə Azərbaycan ilə Rusiya arasında mal dövriyyəsi əvvəlki illə müqayisədə 12,1% artıb və $2,99 milyarda çatıb.[33] 2021-ci ildə Rusiya ilə ticarət əməliyyatlarının payı Azərbaycanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin 8,83%-ni təşkil edib.[33]

Rusiya Azərbaycandan əsasən qeyri-neft məhsulları idxal edir: 2022-ci ilin sentyabrında Rusiya Azərbaycandan $74,6 milyon dəyərində məhsul alaraq qeyri-neft sektoru mallarının ən böyük idxalçıları siyahısında birinci yeri tutub.[34] Cəmi 2022-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycan RF-na $602,2 milyon dəyərində qeyri-neft məhsulları ixrac edib.[34] Öz növbəsində Azərbaycan Rusiyadan geniş çeşiddə məhsullar alır. Belə ki, 2021-ci ildə Rusiyanın Azərbaycana ixracının strukturunda 32,8% ərzaq məhsulları və kənd təsərrüfatı xammalının payına düşüb.[35] Xüsusilə, Azərbaycan tərəfindən alınan buğdanın 95%-dən çoxu Rusiyadan idxal edilib, Azərbaycan isə 2022/2023-cü kənd təsərrüfatı ilində Rusiyadan 1,5 milyon tona qədər buğda idxal etməyə ümid edir.

RF Hökumətinin məlumatına görə, 2022-ci ilin noyabrına olan məlumata görə, Rusiyanın 70-dən çox subyekti Azərbaycanla əməkdaşlığı inkişaf etdirir, onların dörddə birinin ticari-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əməkdaşlıq haqqında sazişləri var.[27]

Azərbaycan iqtisadiyyatına 2022-ci ilin əvvəlinə Rusiya tərəfindən qoyulan investisiyaların ümumi həcmi $6,3 milyard təşkil edib ki, onlardan $5 milyard neft sektoruna yatırılıb.[39]

Hal hazırda Azərbaycanda 1 mindən çox Rusiya kapitallı şirkət fəaliyyət göstərir.[40]

Rusiyaya Azərbaycan investisiyaları  $1,5 milyard təşkil edir.[41]

2022-ci ildə Rusiyadan Azərbaycana turist axını 80%-dək artıb.[42] Rusiya Turoperatorları Assosiasiyasının (RTOA) məlumatına görə, 2022-ci ilin birinci yarısında Azərbaycana turist axınına görə Rusiya birinci yeri tutub.[43] 2022-ci ilin üç rübü ərzində 54,9 min rusiyalı Azərbaycana turizm məqsədilə səfər edib.[44]

2022-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Rusiyaya səfər edən Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 21,2% artıb və 196,6 min nəfər olub.[45]

Dmitri Medvedyev və İlham Əliyev. Bakı, 3 iyul 2008-ci il.

2010
Sentyabr
03.09.2010[46] -

• Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedev - "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında dövlət sərhədi haqqında Müqavilə".
• Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq Abdullayev və "Qazprom" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin idarə heyətinin sədri Aleksey Miller - "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti ilə Rusiyanın "Qazprom" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti arasında təbii qazın alqı-satqısı üzrə müqaviləyə 4 saylı əlavə Saziş".
• Ekologiya və təbii sərvətlər naziri Hüseynqulu Bağırov və Rusiyanın təbii ehtiyatlar və ekologiya naziri Yuri Trutnev - "Azərbaycan və Rusiya hökumətləri arasında Samur transsərhəd çayının su ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi və mühafizəsi haqqında Saziş"
• Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov və Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov - "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında dövlət sərhədinin keçid xəttinin izahatı haqqında Sənəd".

2010-cu il Rusiya ümumrusiya əhalinin siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə 603 min azərbaycanlı yaşayırdı.[47] Qeyri-rəsmi məlumatlara görə Rusiyada azərbaycanlıların sayı 2 milyonu keçib.[48]

Rusiyada 1 oktyabr 1999-cu ildən Rusiya Azərbaycanlılarının Federal Milli-Mədəni Muxtariyyəti (FNKA AzerRos) fəaliyyət göstərir.[49] 2022-ci ildə FNKA AzerRos-un Federal Şurasının sədri Mehriban Sadıqova dövlət milli siyasətinin həyata keçirilməsində xidmətlərinə görə Rusiya Federasiyası Prezidentinin təşəkkür məktubu ilə təltif edilib.[50]

2017-ci ilə qədər Azərbaycanda təxminən 120 min rus yaşayırdı.[51]

Azərbaycanın Rus İcması 5 may 1993-cü ildə yaradılıb, onun sədri Rusiya Həmvətənlərinin Beynəlxalq Şurasının idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı Mixail Zabelindir.[52][53]

• Rusiya Azərbaycan münasibətləri Arxivləşdirilib 2012-05-10 at the Wayback Machine

• Rusiyadakı Azerbaijanın səfirliyi Rəsmi sayti
• Azerbaijandakı Rusiyaın səfirliyi Rəsmi sayti
• Azərbaycan-Rusiya İşgüzar Şurasının saytı  (az.)  (rus.)

Vikianbarda Azərbaycan–Rusiya münasibətləri ilə əlaqəli mediafayllar var.