Asteroid

Asteroid (q.yun. ἀστεροειδής — "ulduza bənzər" və ya kiçik planet) — Günəş sisteminin kiçik cisimlərindən biri olub bərk nüvəyə malikdir. İndiyə kimi Günəş sistemində on minlərlə asteroid aşkar olunmuşdur. Asteroidlərin xüsusi orbiti üzrə hərəkət edir.

Asteroids (Ceres, Vesta, Eros)

Asteroidlərin ölçüləri adi planetlərə nisbətən çox-çox kiçikdir. Ona görə də onlara asteroid və ya kiçik planet adı verilir. Yunanca "aster" — ulduzvari, "Yeidos" — görkəm deməkdir. Günəşdən məsafəsi 2.06 a.v.-dən 4.30 a.v. aralığında olan planetlərarası fəza asteroidlər qurşağı və ya halqası adlanır. Bu zonada olan asteroidlər Günəş ətrafında 2.96 ildən 8.92 ilə qədər müddətdə dolanırlar.

Asteroidlər qurşağından kənarda Günəş ətrafında dolanan asteroidlər də vardır. Məsələn, İkar, Hermes adlı asteroidlər belələrindəndir. Bunların orbitlərinin ekssentrisiteti vahidə yaxındır.

Asteroidlər kometlərdən və meteorlardan fərqlənirlər. Asteroidləri kometlərdən ayrıran əsas fərqlərdən biri onların tərkibinin müxtəlifliyidir, asteroidlər əsasən minerallardan və süxurlardan ibarətdir, kometlər toz və buzdan ibarətdir. Bundan əlavə, "kiçik planetlər" Günəş ətrafında müəyyən trayektoriya ilə hərəkət etdiyindən onlarda kometlərdə olduğu kimi "quyruğun" yaranması mümkün olmur. Asteroid və meteorlar arasındakı fərq əsasən ölçüləridir, meteorların ölçüləri asteroidlərə nisbətən çox kiçikdir. Meteorlar asteroidlərin vəya kometlərin parçalanması nəticəsinə yaranırlar.

Yalnız bir asteroid, nisbətən əks etdirici səthə malik olan Vesta adi gözlə müşahidə oluna bilir ki, bunun üçün asreroid Yerə yaxın olmalı və həmçinin qaranlıq mövqedə olmalıdır. Nadir hallarda, dünyanın yaxınlığında kiçik asteroidlər qısa müddət ərzində adi gözlə görülə bilər.

Asteroid Belt

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 30 iyun Asteroid Günü elan edərək, asteroid haqqında ictimaiyyətə məlumat verməyə hazırlaşır. Beynəlxalq Asteroid Günü 30 iyun 1908-ci ildə Rusiya Federasiyasının Sibirdə Tunguskada asteroid ildönümü qeyd edilir.

Maraqlıdır ki, Yupiter Günəş sisteminin 5-ci planetidir. Lakin o Tisius -Bode düsturundan təyin olunmuş məsafəsinə görə 5 -ci yox, 6görə isə n=5 olduqda rn=2.8 a.v. alırıq. Onda belə fikir mey-dana çıxmışdır ki, Günəş sistemində heliosentrik məsafəsi təx-minən 2.8 a.v. olan və hələ məlum olmayan bir planet də ol-malıdır.Belə bir planet yalnız 1801-ci ildə Piassi tərəfindən kəşf olundu və ona Serera adı verildi. Daha sonra Marsla Yupiter orbitləri arasında minlərlə belə kiçik planetlər kəşf olundu. Onlar çox kiçik olduqlarından ulduza bənzəyir. Elə ona görə də onlara asteroid (ulduzabənzər) adı verildi. Kiçik planetlər - asteroidlər Marsla Yupiter orbitləri arasında eni təxminən 40 000 000 km olan bir halqa əmələ gətirirlər. Asteroidlər də Günəş ətrafında Kepler qanunları üzrə planetlərin dolanma istiqamətində (qərbdən şərqə doğru) dolanırlar. Bəzi asteroidlərin orbitlərinin eksentrisiteti çox böyükdür. Onların bəziləri perihelidə Merkurinin də orbitinin daxilinə girirlər. 1949 -cu ildə Baadenin kəşf etdiyi İkar orbiti­nin perihelisində Merkuri orbitinin daxilinə girir, afelisində isə Mars orbitindən də kənara çıxır. Onun orbitinin eksentri­siteti e=0.83. Şəkil 14.5 -də İkarın orbiti göstərilmişdir. Müşahidələrlə müəyyən olunmuşdur ki, asteroidlərin parlaqlığı dəyişir. Bu o deməkdir ki, asteroidlər düzgün formaya malik olmayan qəlpələrdir. Ən böyük asteroid olan Sereranın diametri 960 km, kütləsi isə 0.9-1021 kq. Ən kiçik asteroidin diametri isə 50 m, kütləsi isə 109 kq-dır . Orta asteroid qurşağındakı asteroidlərin diametri təxminən 100 km -dir. Asteroidlərin orta heliosent­rik məsafəsi 2.8 a.v., Günəş ətrafında orta dolanma dövrü isə 4.7 ildir.

Asteroidlərə misal olaraq (3) Yunona, Pallada və (4) Vestanı göstərmək olar.

NASA ehtimal bir asteroid toqquşmasını əvvəlcədən təsbit edib, onun orbitini dəyişdirməyi hədəfləyir.