Ante Paveliç

Ante Paveliç (xorv. Ante Pavelić; 14 iyul 1889[1][2][…] – 28 dekabr 1959[3][1][…], Madrid[3]) — radikal millətçi cərəyandan olan xorvat siyasi və dövlət xadimi, Ustaş faşist təşkilatının qurucusu və lideri (1929 - 1945 )[4][5][6]. 1941-ci ildən 1945-ci ilə qədər o, 1941-ci ilin aprelində Ox ölkələrinin hərbi və siyasi dəstəyi ilə yaradılmış Müstəqil Xorvatiya Dövlətinin (MXD) diktatoru (“Poqlavnik”) olmuşdur.

Ante Paveliç
xorv. Ante Pavelić
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 14 iyul 1889(1889-07-14)[1][2][…]
Vəfat tarixi 28 dekabr 1959(1959-12-28)[3][1][…] (70 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Partiya
Fəaliyyəti siyasətçi, vəkil, hərbi qulluqçu
Dini katolisizm
Rütbəsi general
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1915-1929-cu illərdə Xorvatiya Hüquq Partiyasının katibi olmuşdur. Təhsilinə və peşəsinə görə vəkildir.

Paveliçin hakimiyyəti illərində MXD ərazisində serblərə, yəhudilərə və qaraçılara qarşı soyqırım və ayrı-seçkilik siyasəti aparılıb, Ustaş rejiminin əleyhdarlarına qarşı da terror həyata keçirilib. Paveliçin rəhbərlik etdiyi rejim İkinci Dünya müharibəsinin sonuna qədər Üçüncü Reyxin sadiq müttəfiqi olaraq qalmış və öz hissələrini SSRİ-yə qarşı müharibəyə də göndərmişdir.

1945-ci ilin mayında MXD-nin dağılması zamanı Paveliç ölkədən qaçmışdır. Avstriya, İtaliya, Argentina, İspaniyada gizlənmişdir. Elə həmin il Yuqoslaviya məhkəməsi tərəfindən qiyabi olaraq ölüm cəzasına məhkum edilmişdir.

Emiqrasiyada olarkən Paveliç siyasi fəaliyyətini davam etdirmiş, o cümlədən Xorvatiya Azadlıq Hərəkatı partiyasını yaratmışdır. 28 dekabr 1959-cu ildə Madriddə vəfat edib.

Bioqrafiya

Erkən illər

Ante Paveliç o zaman Avstriya-Macarıstan İmperiyasına aid olan Bradina kəndində ( Konjiç yaxınlığında) anadan olub. Tezliklə onun valideynləri Avstriyanın Bosniya və Herseqovinadakı mülklərinə köçüb[7] . Ali hüquq təhsilini Zaqrebdə almış, 1915-ci ildə dissertasiya müdafiə etmişdir [8] .

Gənc yaşda Paveliç qurucusu Yosip Frank olan millətçi "Frankovići" təşkilatının üzvü oldu.

1919-cu ildə o , Xorvatiya Hüquq Partiyasının müvəqqəti katibi olub. 1922-ci il avqustun 12-də yəhudi əsilli Mariya Lovrençeviçlə evləndi[7]. Evlilikdən Velimir adlı bir oğul, Vişnya və Mircana adlı qızlar dünyaya gəldi.

Müharibədən əvvəl

1919-cu ildə Bosniya və Dalmasiyanın ilhaqı ilə Xorvatiyanın müstəqilliyini müdafiə edən “Gənc Xorvatiya” millətçi təşkilatına qoşuldu. 1919-1927-ci illərdə Zaqreb magistratının müavini, 1927-ci ildən Yuqoslaviya Xalq Məclisinin deputatı; Assambleyada çıxış edərək Xorvatiyaya muxtariyyət verilməsini tələb etdi. Müstəqil Xorvatiya dövlətinin yaradılmasında israrlı olan Xorvat Kəndli Partiyasının ən radikal liderlərindən biri.

1928-ci ildə o, qeyri-qanuni olaraq yarıhərbiləşdirilmiş "Xorvat Domobran" təşkilatını yaratmağa başladı. 7 yanvar 1929-cu ildə Domobranın Ustaş Xorvat inqilab təşkilatına çevrildiyini elan etdi və yanvarın 20-də Avstriyaya qaçdı [7] [8] .

1929-cu ilin aprelində Macarıstan və Bolqarıstanın milli azadlıq təşkilatları ilə birgə bəyanatında o, Belqrad rejiminin devrilməsinin zəruriliyini bəyan etmiş, bundan sonra Yuqoslaviyada vətənə xəyanətdə günahlandırılaraq ölüm cəzasına məhkum edilmişdir[9]. 1932-ci ildə Xorvatiyada üsyan təşkil etmək üçün kurs təyin etdi. 1932-ci ildə Riyekaya (İtaliya) köçdü, oradan Ustaşanın fəaliyyətinə rəhbərlik etdi. B.Mussolinin himayəsinə keçdi.

Hadjia təxəllüsü ilə o, Bovenoda (Breşiya yaxınlığında) Ustaşa düşərgəsinin komendantı olub və burada siyasi qətllər törətmək üçün terrorçulara təlim keçib. Marseldə Yuqoslaviya kralı I Aleksandrın və Fransanın xarici işlər naziri Lui Bartunun öldürülməsinin təşkilatçısı (1934)[9] oldu. Bartounun ölümü Fransanın Almaniyaya dəstək siyasətində dönüş yaratdı və nazirin iştirakı ilə yaradılan Şərq Paktı Avropada kollektiv təhlükəsizlik sisteminin dağılmasına səbəb oldu.[10]

İtaliyada həbs olundu və Ustaşa düşərgələri müvəqqəti olaraq ləğv edildi.

26 avqust 1939-cu ildə Yuqoslaviya hökuməti Xorvatiyaya geniş muxtariyyət haqqında Çvetkoviç-Maçek müqaviləsini imzaladı.

Müstəqil Xorvatiya dövlətinin başçısı kimi
Ante Paveliç (solda) və Ribbentrop, Salzburqda, 6 iyun 1941-ci il
Ante Paveliç Adolf Hitler ilə görüşdə, 9 iyun 1941-ci il

6 aprel 1941-ci ildə ox bir neçə cəbhədə Yuqoslaviyanı işğal etdi və 11 gün sonra təslim olan Kral Yuqoslaviya Ordusunun müqavimətini tez bir zamanda darmadağın etdi. Almaniyanın əməliyyat planına daxili parçalanmaları artırmaq üçün "xorvatlara siyasi vədlər" daxil idi. Almanlar yeni Xorvatiya kukla dövləti üçün təyin etdikləri istənilən hökumətin xalq tərəfindən dəstəklənməsini istəyirdilər. Bu, işğal zonasına minimum qüvvə ilə nəzarət etmək və mövcud resurslardan dinc şəkildə istifadə etmək üçün lazım idi. Xorvat Kəndli Partiyasının lideri Vladko Maçekin rəhbərliyi ilə Xorvatiya banovinası administrasiyası xorvatlar arasında əhəmiyyətli dəstəyə malik idi. Almanlar Macekə “müstəqil Xorvatiya dövləti” elan etməyi və onun hökumətini qurmağı təklif etdilər. O, əməkdaşlıqdan imtina edəndə almanlar başa düşdülər ki, Paveliçi dəstəkləməkdən başqa çarələri yoxdur. Ancaq Ustaşların Xorvatiyanı Almaniyanın istədiyi kimi idarə edə biləcəyinə əmin deyildilər. Almanlar hesab edirdilər ki, işğal zamanı Ustaşanın Yuqoslaviyada 900-ə yaxın tərəfdarı var idi; Ustaşanın özləri bildirdilər ki, onların 40 minə yaxın tərəfdarı var. Almanlar Paveliçə həm də italyan agenti və ya “Mussolininin adamı” kimi baxırdılar və Slavko Kvaternik kimi Ustaş rəhbərliyinin daha çox almanpərəst üzvlərinə arxalanmağa üstünlük verirdilər.

Aprelin 15-də Paveliç Zaqrebə gəldi və burada aprelin 16-da MXD hökumətini qurdu, həm sədri, həm də xarici işlər naziri oldu. MXD-də qəbul edilən ilk qanun 30 aprel 1941-ci ildə Vətəndaşlıq haqqında Qanun idi, sonra qanunlar qəbul edildi ki, bütün qeyri-ari vətəndaşları (xorvatlar da arilər kimi təsnif edilirdi) qanundan kənar elan edildi, yalnız ari vətəndaşı ola bilərdi. MXD, qalanları "dövlətə məxsus" hesab edildi. Həmin gün millətlərarası nikahları qadağan edən İrq və Aryan qanının qorunması və Xorvat xalqının şərəfi haqqında qanunlar qəbul edildi. 4 iyun 1941-ci il tarixli Xorvat xalqının milli ari mədəniyyətinin mühafizəsi haqqında qanun “aryan olmayanların Xorvat xalqının ictimai, gənclər, idman və mədəniyyət təşkilatları və müəssisələrinin işində, habelə ədəbi və jurnalist fəaliyyəti, rəssamlıq, musiqi, memarlıq, teatr, kino sahəsində." Serb soyqırımı ilə müşayiət olunan MXD-də etnik təmizləmə geniş tətbiq olundu. 1942-ci ilin sentyabrında Almaniyaya səfər etdi, burada şəxsi hakimiyyət rejimini daha da gücləndirmək üçün Hitlerin icazəsini aldı, bundan sonra Kvaternikiləri işdən çıxararaq hökuməti yenidən təşkil etdi. 1941-ci il iyunun 15-də Xorvatiya Üçtərəfli pakta, 26 iyunda isə Anti-Komintern paktına qoşuldu. 14 dekabr 1941-ci ildə Böyük Britaniya və ABŞ- a müharibə elan etdi.

İstinadlar
  1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. Ante Pavelić // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. Павелич Анте // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ["USHMM (ing.)". 2003-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-04. USHMM (ing.)]
  5. ["Yad Vashem (ing.)". 2019-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-04. Yad Vashem (ing.)]
  6. ["Jasenovac Research Institute (ing.)". 2009-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-04. Jasenovac Research Institute (ing.)]
  7. Dizdar, 1997
  8. Fischer, 2007
  9. Matković, 2002
  10. "История второй мировой войны. 1939 - 1945". История России. Всемирная, мировая история. www.istorya.ru. 2019-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-18.

Ədəbiyyat
  • Dizdar, Zdravko. . Tko je tko u NDH: Hrvatska 1941–1945. — Zagreb: Minerva, 1997. — ISBN 978-953-6377-03-9.
  • Fischer, Bernd J. . Balkan Strongmen: Dictators and Authoritian Rulers of Southeast Europe. — Purdue University Press, 2007. — ISBN 978-1-55753-455-2.
  • Matković, Hrvoje. . Povijest Nezavisne Države Hrvatske. — Naklada Pavičić, 2002. — ISBN 978-953-6308-39-2.
  • Pavlowitch, Stevan K. . Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. — Columbia University Press, 2008. — ISBN 978-0-231-70050-4.
  • Tomasevich Jozo . War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. — Stanford: Stanford University Press, 2001. — ISBN 978-0-8047-3615-2.
  • Phayer, Michael  (англ.)рус.. The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965 (англ.). — Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 2000. — ISBN 0253214718.
  • Phayer, Michael  (англ.)рус.. Pius XII, the Holocaust, and the Cold War (англ.). — Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 2008. — ISBN 9780253349309.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.