Alp sarıcası
Alp sarıcası (lat. Colias thisoa) — pulcuqqanadlılar dəstəsinə, ağ kəpənəklər fəsiləsinə aid nadir kəpənək növü.
| Alp sarıcası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: ParaHoxozoa Klad: Nephrozoa Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tactopoda Tip: Klad: Pancrustacea Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Ranqsız: Eumetabola Dəstəüstü: Panorpida Ranqsız: Amphiesmenoptera Dəstə: Yarımdəstə: Klad: Coelolepida Klad: Myoglossata Klad: Neolepidoptera İnfradəstə: Heteroneura Klad: Eulepidoptera Klad: Ditrysia Klad: Apoditrysia Klad: Obtectomera Fəsiləüstü: Papilionoidea Fəsilə: ???: Alp sarıcası |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
|
||||||||
| ||||||||
Qısa təsviri
Kəpənək qanadları açılmış halda 45-50 mm-ə çatır. Rəngi müxtəlifdir. Erkək fərdlərin rəngi açıq narıncı olub, qanadlarının xarici kənarı ensiz qara haşiyəlidir. Dişi fərdlərin rəngi tünd narıncı olub, qanadlarının kənarındakı haşiyə enlidir.[1]
Yayılması
Qafqaz, Orta Asiya dağlarında, Azərbaycanda Dərəlyəz və Zəngəzur dağ silsiləsində (Kiçik Qafqaz) və Şahdağda (Böyük Qafqaz) yayılmışdır.[2]
Həyat tərzi
Dəniz səviyəsindən 2000-2500 m yüksəklikdə tikanlı gəvən qarışıqlı alp otları bitən sıldırım yamaclarda yaşayır. İyunda və iyulun əvvəlində uçur, şığıyır və yer səthindən çox yüksəyə qalxmır. Dişi fərdlər nadir hallarda uçur, əksər hallarda otlar üzərinə qonur. İyunun sonu və iyulun əvvəlində yüksək dağlarda bitən tikanlı gəvən bitkisi üzərinə yumurta qoyur. Tırtıllar həmin bitkinin yarpaqları ilə qidalanır. İyulun sonlarında puplaşma sıx tikanlı gəvən kollarının daxilində başlayır və puplar qışlamaya qalır. İldə bir nəsil verir. Təbii düşmən və xəstəliyi məlum deyildir.[3]
Sayı
P.İ.Bedı tərəfindən 1977-ci ildə Naxçıvan MR-dan (Biçənək) tapılmışdır. R.Əffəndi tərəfindən Şahdağda 3 kəpənəyi qeydə alınmışdır. Son dərəcə nadir təsadüf edilən növdür.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Mal-qaranın otarılması nəticəsində kəpənəklərin yem bazasından – çiçəkləyən nektarlı bitkilərdən məhrum olması məhdudlaşdırıcı amillərdəndir.
Qorunması üçün qəbul olunmuş tədbirlər
Azərbaycanın Qırmızı kitabının I nəşrinə daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yaylaqlarda heyvanların otarılmadığı boş sahələrin ayrılması, bu ərazilərdə nektarlı bitkilərin əkilməsi qorunması üçün məsləhət görülən tədbirlərdəndir.
Yarımnövləri
- Colias thisoa thisoa (Böyük Qafqaz)
- Colias thisoa strandiana Sheljuzhko, 1935 (Kiçik Qafqaz)
- Colias thisoa shakuhensis Sheljuzhko, 1935 (Talış dağları, Kopetdağ)
- Colias thisoa aeolides Grum-Grshimailo, 1890 (Tyan-Şan)
- Colias thisoa urumtsiensis Verity, 1909 (mərkəzi Tyan-Şan)
- Colias thisoa irtyschensis Lukhtanov, 1999 (cənub Altay)
- Colias thisoa nikolaevi Korshunov, 1998 (Altay)
İstinadlar
- Azərbacnın Qırmızı kitabı. 1989.
- Коршунов Ю.П. Каталог булавоусых чешуекрылых (Lepidoptera, Rhopalocera) фауны СССР. Энтомологич. обозрение. т. LI, вып. 1-2, 1972, с. 136-154, 352-368.
- Рябов М.А. Чешуекрылые Кавказа. Животный мир СССР. т. V, М.-Л.: изд-во АН СССР, 1958, с. 351-475.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın Qırmızı kitabı. 1989.
- Azərbaycanın Qırmızı kitabı. II cild. Bakı: 2013.
- Рябов М.А. Чешуекрылые Кавказа. Животный мир СССР. т.V. М.-Л.: изд-во АН СССР, 1958, с. 351-475.
- Эффенди Р.М. Высшие чешуекрылые Азербайджана. Автореф.дис.канд.биол.наук. Баку: 1971, 24 с.
- Коршунов Ю.П. Каталог булавоусых чешуекрылых (Lepidoptera, Rhopalocera) фауны СССР. Энтомологич. обозрение. т. LI. вып. 1-2, 1972, с. 136-154, 352-368.