Adolf Hitler

Adolf Hitler (alm. Adolf Hitler‎; 20 aprel 1889[1][2][…], Braunau-am-İnn[d], Yuxarı Avstriya[d][3] – 30 aprel 1945[4][1][…], Fürerbunker) — alman dövlət və siyasi xadim, nasional sosializm (nasizm) ideyasının yaradıcısı, Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının (NSDAP) sədri, 1933–1945-ci illərdə III Reyxin reyxs-kansleri və prezidenti (fürer).

"Hitler" buraya istiqamətləndirilir. Digər mənalar üçün Hitler (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.
Adolf Hitler
alm. Adolf Hitler‎
30 yanvar 1933 – 30 aprel 1945
ƏvvəlkiKurt fon Şleyxer
SonrakıYozef Gebbels
19 avqust 1934 – 30 aprel 1945
(2 avqust 1934-dən ə.e.)
ƏvvəlkiPaul fon Hindenburq
SonrakıKarl Dönits
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 20 aprel 1889(1889-04-20)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 30 aprel 1945(1945-04-30)[4][1][…] (56 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d][5]
Dəfn yeri
  • bilinmir
Partiya
Təhsili
  • Lambax abbey[d],
  • Linz realnı məktəbi[d]
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası Alois Hitler
Anası Klara Hitler
Həyat yoldaşı
Uşağı yoxdur
Dini bilinmir
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti Almaniya imperiyası[9]
Qoşun növü Almaniya İmperiyası ordusu, Vermaxt, piyada
Rəhbərlik edib
Döyüşlər
Rütbəsi yefreytor, yefreytor
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi Nasional Sosializm[10], Hərbi diktatura[10], siyasət[10]
Təltifləri "Hərbi xidmətə görə" ordeni 2-ci dərəcəli Dəmir xaç Golden Party Badge Honour Cross of the World War 1914/1918 Blood Order 1-ci dərəcəli Dəmir xaç
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adolf Hitler tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısında beşinci sıraya daxil edilib.[11][12]

İlk illəri

Uşaqlığı

Adolf Hitlerin yəhudiləri soyqırım etməsinə baxmayaraq, özü yəhudi mənşəli olub. Hitlerin atası Aloisin anası Mariya Adolfun atası Aloisi qulluqçu işlədiyi evin yəhudi sahibindən qazanmışdır. Sonralar Mariya ərə getmiş və Alois atalığının soyadını götürmüşdür.[13]

Adolf Hitler 1889-cu il aprelin 20-də Avstriya-Macarıstanın müstəmləkəsi altında olan Yuxarı Avstriyanın Braunau am İnn qəsəbəsində anadan olmuşdur.[14] Atası Alois Hitler (1837–1903) əvvəllər çəkməçi, sonralar isə gömrük əməkdaşı işləmişdir. Anası Klara Hitler (1860–1907, qızlıq soyadı — Pölzl) gələcək həyat yoldaşının əmisi qızı, həm də onun evində qulluqçu olmuşdur.[15][16] Adolf Hitler Avstriya vətəndaşı olaraq dünyaya gəlsədə, 1925-ci ildə Avstriya vətəndaşlığından imtina edib.[17] Alois Hitler 1876-cı ilədək anasının soyadı olan Şiklqruber soyadını daşımış, lakin həmin il ögey atasının soyadını qəbul etmişdir.[18] Birinci evliliyindən onun 2 uşağı olmuşdur.[19][17]

Adolf Hitler körpə ikən (təxminən  1889–90)
Atası Alois Hitler
Anası Klara Hitler

Atasının ikinci evliliyindən doğulan 6 uşaqdan dördüncüsü olan Adolfun özündən əvvəl dünyaya gələn üç uşaq çox kiçik yaşlarında müxtəlif xəstəliklərdən,[20][21][22] özündən sonra doğulan 2 uşaqdan biri isə 5 yaşında olarkən qızılca xəstəliyindən vəfat etmişlər.[23][24] Adolf 13 yaşında atasını, 18 yaşında isə anasını itirmişdir.[25] Adının mənası qədim alman dilində "kübar qurd" deməkdir[26]. (Adolf = Adel + Wolf)

Gəncliyi
Həmçinin bax: Adolf Hitlerin rəsmləri

16 yaşında orta təhsilini başa vursa da buraxlış imtahanlarından kəsilir.[27] Orta məktəbdə çox zəif oxumasına baxmayaraq, yaxşı rəssamlıq qabiliyyəti olduğuna görə Vyana İncəsənət Akademiyasına daxil olmaq istəyir.[28] Lakin akademiya tərəfindən ona rəssamlığa yararsız olması izahatı[29] ilə iki dəfə (1907, 1908) rədd cavabı verilir. Ancaq öz istedadını daha çox memarlıq sahəsində göstərə biləcəyi tövsiyəsini alır. Sonradan üzləşdiyi maliyyə problemləri və imtahanlara lazımınca hazırlaşa bilməməsi onun memarlıq məktəbinə imtahan verməsinə imkan vermir.[30]

Birinci dünya müharibəsində iştirakı
Hitler digər alman əsgərləri ilə birlikdə (soldan birinci)

1913-cü ilin mayında Hitler Münhen şəhərinə köçür. Burada o akvarel satmaqla dolanır.[31][32] 1914-cü ilin sentyabrında Almaniyanın Birinci dünya müharibəsinə qatılması ilə könüllü olaraq cəbhəyə yollanır və artıq oktyabr ayında sıravi əsgər kimi 16-cı Bavariya ehtiyat alayının 1-ci bölüyünün tərkibində Qərb cəbhəsinə göndərilir.[33] Həmin ilin dekabrında II dərəcəli Dəmir xaç ordeni ilə təltif olunur[34]. 1916-cı il oktyabrın 16-da Somma çayı sahilindəki döyüşdə ayağından yaralanır.[35] 1917-ci ilin martında hospitaldan çıxdıqdan sonra baş əsgər (yefreytor) kimi yenidən öz alayına qayıdır.[36] 1918-ci ilin avqustunda sıravi əsgərlərə çox nadir hallarda verilən I dərəcəli Dəmir xaç ordeni ilə təltif edilir.[37] 1918-ci il oktyabrın 13-də İpr şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə ingilislərin almanlara qarşı işlətdiyi gözyaşardıcı kimyəvi qazın təsirindən kontuziyaya uğrayır və müvəqqəti olaraq görmə qabiliyyətini itirir.[38] Noyabr ayında hospitalda ikən Almaniyanın qeyd-şərtsiz təslim olduğunu və kayzerin devrildiyini öyrənir.[39] Bu xəbər onu hədsiz dərəcədə sarsıdır.[40]

Alman ordularının[41] həmin dövrdə hələ də düşmən ərazisində və üstün vəziyyətdə olduğu halda birdən-birə müharibədə məğlub olması Hitlerin sonrakı baxışlarına da ciddi təsir göstərmişdir.[42]

Siyasi fəaliyyəti

Hitler Almaniyanın müharibədəki[43] məğlubiyyətini və monarxiyanı devirən 1918-ci il Noyabr inqilabını xainlər tərəfindən müzəffər alman ordusuna "arxadan vurulmuş zərbə" hesab edirdi. Öz siyasi fəaliyyəti çərçivəsində Bismark, Palmerston kimi şəxslərdən təsirlənmişdir.

1918-ci ilin sonunda Hitler Münhenə geri qayıtdı və yenidən ordu sıralarına yazıldı. Hərbi hissə komandirinin tapşırığına əsasən o Münhendə baş vermiş inqilabi hadisələrin iştirakçıları əleyhinə məlumat toplayırdı.[44] Kapitan Ernst Römün tövsiyəsi ilə "Alman Fəhlə Partiyası"na qoşulan Hitler tezliklə partiyanın yaradıcılarını kənarlaşdıraraq onun yeganə liderinə çevrildi. Onun təşəbbüsü ilə 1919-cu ildə[45] partiyanın adı dəyişdirilərək "Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası" (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) adlandırılır.

Partiyadakı tərəfdarları alovlu çıxışlarına və qətiyyətliliyinə görə Hitlerə "Fürer" (alm. führer — rəhbər) ləqəbi verirlər.[46]

Pivə qiyamı

1920-ci illərin əvvəllərində NSDAP Bavariyada güclü təşkilatlardan birinə çevrildi. Partiyanın silahlı dəstələrinə Ernst Röm rəhbərlik edirdi. Partiyanın rəhbərliyini demək olar ki, tamamilə öz əlində cəmləşdirmiş Hitler isə Bavariyada nəzərəçarpan və əhəmiyyətli şəxsə çevrildi.[47][48]

"Mein Kampf" kitabının ilk nəşri (iyul 1925-ci il). Berlindəki Alman tarix muzeyinin eksponatı

1923-cü ildə Rur ərazisinin Fransa tərəfindən işğal edilməsi Almaniyada yeni gərginlik yaratdı. Əvvəlcə xalqı mübarizəyə səsləyərək ölkədə iqtisadi böhrana səbəb olan sosial-demokrat hökuməti, sonradan Fransanın tələblərini qəbul etməklə həm sağ təmayüllü qüvvələr, həm də kommunistlər tərəfindən tənqidlərə məruz qaldı. Bu şəraitdə nasistlər Bavariyada hakimiyyətdə olan sağ konservativ-separatçılarla ittifaqa girərək Berlindəki sosial-demokrat hökumətinə qarşı birlikdə çıxış etməyə qərar verdilər.[49] Bavariya sağlarının rəhbəri və Bavariya torpağının diktator səlahiyyətlərinə malik olan komissarı fon Karr rəsmi Berlinin bəzi tələblərinə əməl etməkdən, xüsusilə də nasist dəstələrini buraxmaq və "Xalqın nəzarətçiləri" qəzetini (alm. Völkischen Beobachters) bağlamaqdan imtina etdi, lakin alman Baş Qərargahının qəti mövqeyi qarşısında geriyə addım atan Bavariya rəhbərləri Hitlerə bildirdilər ki, hələ Berlin hakimiyyətinə qarşı açıq şəkildə çıxış etməyə hazır deyillər.[50] Bu, Hitleri vəziyyəti öz əlinə almaq istəyinə sövq etdi.[51]

Faşizm

Faşizmin simvolu sayılan fassiyalı qartal motivi
Faşizmin simvolu sayılan fassiyalı qartal motivi

Əlaqəli mövzular
İstiqamətlər
Doktrinalar
Təşkilatlar
Faşist liderlər
Faşist dövlətlər

8 noyabr 1923-cü il axşam saat 9-da Hitler və Lüdendorf silahlı hücum dəstələrinin başında Bavariya hökuməti rəhbərlərinin mitinqinin keçirildiyi Münhenin "Bürgerbroykeler"[50] pivəxanasına gəldilər. İçəri girən Hitler "Berlindəki xain hökumət"in devrildiyini elan etdi. Buranı tərk edən Karr NSDAP-nin və hücum dəstələrinin buraxılması haqqında qərar verdi. Eyni zamanda E. Remin rəhbərliyi altındakı hücum dəstələri Hərb Nazirliyinin Quru qoşunları komandanlığının qərargahını ələ keçirdilər, lakin ordu qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alındılar.[52]

Noyabrın 9-u səhər tezdən Hitler və Lüdendorf 3 min nəfərlik dəstə ilə birlikdə Hərb Nazirliyinə tərəf irəliləməyə başladılar, lakin Rezidentştrasse küçəsində polis dəstəsi onların qarşısını kəsərək atəş açdı və qiyamçılar dağıldılar. 16 partiya üzvünün həlak olduğu bu hadisə Almaniya tarixinə "Pivə qiyamı" kimi düşdü.

1924-cü ilin fevral-mart aylarında keçirilən məhkəmənin qərarı ilə Adolf Hitler 5 il müddətinə həbsə məhkum edilsə də, cəmi 10 ay sonra azadlığa buraxıldı. Həbsdə olduğu müddətdə özünün məşhur "Mənim mübarizəm" (alm. Mein Kampf) adlı kitabının birinci hissəsini yazdı. Tezliklə bu kitab NSDAP-nin əsas ideya qaynağına çevrildi.

Hakimiyyətə doğru

Hitlerin həbsxanada olduğu müddətdə partiya olduqca zəifləyir və həbsdən çıxdıqdan sonra o ilk növbədə partiyanı bərpa etməyə çalışır. Bu işdə ona E. Rem hücum dəstələrini bərpa etməklə yaxından kömək edir.[53] Lakin NSDAP-nin dirçəlməsində həlledici rolu Şimali və Şimal-Qərbi Almaniyanın sağ ekstremistlərini partiyaya cəlb edən Qreqor Ştrasser oynadı. Bu işdə ona qardaşı Otto və Yozef Gebbels yardım etmişdilər.[54] Bu, NSDAP-nin regional partiyadan ümummilli partiyaya çevrilməsinə şərait[55] yaratdı.

Eyni zamanda Hitler daha yüksək təbəqələr arasında da dəstək axtarırdı. O, həm ordu rəhbərliyinin bir hissəsini özünə yaxınlaşdıra bildi, həm də sənaye maqnatları ilə əlaqələr qurdu.[56][57] 1930 və 1932-ci illərdəki parlament seçkiləri nasistlərin Reyxstaqdakı sayını ciddi surətdə artırdı. Bu hal digər parlament partiyalarını nasistlərə daha ciddi yanaşmağa, onlarla hesablaşmağa və hətta koalisiya hökumətində ortaq kimi nəzərdən keçirməyə sövq edirdi.[58]

1930-cu il seçkilərində partiya 18,3% səs toplayaraq 107 yerə, 5 mart 1933-cü ildə keçirilmiş seçkilərdə isə səslərin 43,9%-ni toplayaraq[59] 288 yerə sahib oldu və Reyxstaqda hakim partiyaya çevrildi.[60][61]

Reyxstaqın yandırılması

Adolf Hitler 30 yanvar 1933-cü ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra Almaniyada nasistlər xeyli gücləndilər. Hitler ilk günlərdən etibarən ölkədə demokratik azadlıqları ləğv etməyə və siyasi rəqiblərinə qarşı açıq terrora başladı. Buna haqq qazandırmaq məqsədilə 1933-cü ilin fevralın 27-də Reyxstaqın[62] binasının yandırılması təşkil olundu. Bunun təqsiri kommunistlərin üzərinə atıldı və 1933-cü ilin sentyabrında Leypsiqdə qondarma mühakimə prosesi də keçirildi. Fevralın 28-də faşist hökumətinin təklifi əsasında prezident Paul fon Hindenburq "Xalqı və dövləti müdafiə etmək" adlı fövqəladə fərmanla Veymar konstitusiyasının müəyyən etdiyi bütün azadlıqları ləğv etdi.[63]

Siyasəti
Benito Mussolini ilə

Almaniyada Nasist partiyası istisna olmaqla bütün siyasi partiyaların fəaliyyəti dayandırıldı. Gizli polis (Gestapo) yaradıldı. 1933-cü ilin martında Hitler federativ dövlətin tərkibinə daxil olan alman torpaqlarının muxtariyyətini ləğv etdi. 1934-cü ilin avqustunda prezident Hindenburqun ölümündən sonra bütün hakimiyyət Hitlerin əlində cəmləşdi. Beləliklə, Hitlerin böyük səyləri nəticəsində Almaniyada terrorçu avtoritar faşist diktaturası bərqərar oldu. Hitler antisemitizmi dövlət siyasətinə çevirdi. 1933-cü ilin yazından yəhudilərə məxsus müəssisələrin boykot edilməsinə başlanıldı.[64] 1935-ci ildə yəhudiləri alman vətəndaşlığından məhrum edən və onların dövlət aparatında hər hansı vəzifə tutmalarını qadağan edən bir sıra qanunlar qəbul edildi. Faşist diktaturasının yaradılması ilə Versal-Vaşinqton sistemi iflasa uğramağa başladı. 1933-cü il oktyabrın 14-də Almaniya Millətlər Cəmiyyətindən çıxdı, tərksilah üzrə konfransı tərk etdi.[65][66]

Hitler 1933-cü il dekabrın 18-də Versal müqaviləsinin bütün hərbi müddəalarını ləğv etməyə, alman ordusunun sayını artırmağa.[67][68] bütün silah növlərinin istehsalının bərpa olunmasına, hərbsizləşdirilmiş Reyn zonasına ordu yeridilməsinə icazə verilməsini tələb etdi.[44] Hitlerçilərin səyi nəticəsində Almaniya Avropada müharibə ocağına çevrildi.[49]

İkinci dünya müharibəsi

1 sentyabr 1939-cu ildə özəl müzakirələrdə, Hitler Britaniyanı məğlub etmək və Polşanı məhv etmək məqsədilə bu dövlətlərə qarşı müharibə etmək niyyətində idi.[51]

1939-cu il 1 sentyabr tarixində Alman qoşunları Polşaya hücuma keçdilər, 2 gün sonra buna cavab olaraq Polşa ilə aralarındakı müttəfiqlik sazişinə əsasən İngiltərə və Fransa Almaniyaya müharibə elan etdilər, lakin İngiltərə və Fransa 1940-cı ilin may ayına qədər fəal hücumlar etmədilər.[50] Bu hadisə tarixə "Qəribə müharibə" adı ilə daxil oldu. Tezliklə müharibənin miqyası genişləndi və tezliklə Avropanı, sonra isə İtalyanın səyləri ilə Şimali Afrikanı və Yaponiyanın qoşulması ilə Şərqi və Cənub-şərqi Asiyanı bürüdü.

İntihar

Hitler həyat yoldaşı Eva Braunla birlikdə 30 aprel 1945-ci ildə bunkerlərin birində intihar edir.[69][70]

Vəsiyyətnaməsi

Adolf Hitlerin iki vəsiyyətnaməsi mövcuddur. Onlardan birincisi Hitlerin siyasi vəsiyyətnaməsidir. Hitler siyasi vəsiyyətnaməsində bildirirdi ki, Almaniya alman xalqının və ümumiyyətlə bütün millətlərin gələcəyi üçün ən böyük təhlükə olan yəhudilər və bolşevizm ilə mübarizədən gələcəkdə də çəkinməməlidir. O, bu siyasi vəsiyyətnaməsində özünün yəhudilər ilə apardığı mübarizəsinə haqq qazandırırdı. O, bildirirdi ki, yəhudilər və bolşeviklər dünya üçün zəhər kimi təhlükəlidir.[71] O, iddia edir ki, Almaniyanın gələcəyi məhz bu məsələdən asılıdır. O, bu vəsiyyətnaməsində bildirirdi ki, o haqlı olaraq müharibəyə başlamışdır, müharibədə məğlubiyyətə uğramasının səbəbini isə, qorxaq generallarının səhvləri ilə izah edir.[72]

İkinci vəsiyyətnamə isə, Hitlerin şəxsi vəsiyyətnaməsidir. Bu vəsiyyətnamədə o bütün həyatı boyunca topladığı şəxsi sənət əsərlərinin hamısının toplanaraq doğulduğu şəhər olan Linzdə bir muzey açılaraq bu muzeydə sərgilənməsini istəmişdir. Özünün bütün şəxsi mallarını isə,[73] partiyasına,[73][74] əgər partiyası qalmamışdırsa, onda dövlətə vəsiyyət etmişdir.

Maraqlı faktlar
  • İngiltərənin "The Times" qəzetinin məlumatına görə Adolf Hitler 1933–1945-ci illər arasında futbol üzrə 6 dəfə Almaniya çempionluğunu qazanmış "Şalke 04" klubuna azarkeşlik edirmiş.[75] Lakin, klubun rəsmiləri bu məlumatı qətiyyətlə inkar edir və bildirirlər ki, Hitler nəinki Şalke azarkeşi, ümumiyyətlə futbol azarkeşi olmayıb və cəmi bir dəfə, 1936-cı ildə Almaniyada keçirilmiş olan Yay Olimpiya oyunlarının futbol üzrə final matçında stadionda olub və həmin oyunda Almaniya yığması Norveçə 2–0 hesabı ilə məğlub olub.[76]

İstinadlar
  1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. Adolf Hitler (nid.).
  3. Konder A. Adolf Hitler’s Family Tree (ing.): The Untold Story of the Hitler Family. 1 Salt Lake City: 2000. P. 29–30.
  4. Гитлер Адольф // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/chap1/deathofhitler.htm?.
  6. The Routledge Companion to Nazi Germany. 2007. ISBN 978-0-415-30860-1
  7. Hitler: A Biography. 2008. ISBN 978-0-393-06757-6
  8. Deutsche Nationalbibliothek Record #118551655 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  9. https://www.biography.com/people/adolf-hitler-9340144.
  10. Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  11. Shirer, 1960. səh. 226–227
  12. Overy, 2005. səh. 63
  13. Hamann, 2010. səh. 50
  14. Rosmus, 2004. səh. 33
  15. Kubizek, 2006. səh. 92
  16. Hitler, 1999. səh. 6
  17. Payne, 1990. səh. 22
  18. Diver, 2005
  19. Jetzinger, 1976. səh. 32
  20. Hitler, 1999. səh. 8
  21. Keller, 2010. səh. 33–34
  22. Fest, 1977. səh. 32
  23. Bendersky, 2000. səh. 26
  24. Ryschka, 2008. səh. 35
  25. Hamann, 2010. səh. 13
  26. Kershaw, 1999. səh. 41, 42
  27. Shirer, 1960. səh. 26
  28. Nicholls, 2000. səh. 236, 237, 274
  29. Kershaw, 1999. səh. 97, 102
  30. Wheeler-Bennett, 1967. səh. 218–219
  31. City of Potsdam
  32. Shirer, 1960. səh. 196–197
  33. Messerschmidt, 1990. səh. 638
  34. Shirer, 1960. səh. 199
  35. Evans, 2005. səh. 109–111
  36. Shirer, 1960. səh. 318–319
  37. Evans, 2003. səh. 350–374
  38. Kershaw, 2008. səh. 309–314
  39. Shirer, 1960. səh. 229
  40. Kershaw, 2008. səh. 393–397
  41. Carr, 1972. səh. 23
  42. Evans, 2005. səh. 570–572
  43. Messerschmidt, 1990. səh. 636–637
  44. Kershaw, 2008. səh. 563, 569, 570
  45. Roberts, 2006. səh. 58–60
  46. Kurowski, 2005. səh. 141–142
  47. Glantz, 2001. səh. 9
  48. Koch, 1988
  49. Evans, 2008. səh. 210
  50. Bauer, 2000. səh. 5
  51. Shirer, 1960. səh. 900–901
  52. BBC News, 1999
  53. Kershaw, 2008. səh. 544–547, 821–822, 827–828
  54. Shirer, 1960. səh. 1036
  55. Shirer, 1960. səh. 1048–1072
  56. Bloch, 1992. səh. 228
  57. Overy, Wheatcroft, 1989. səh. 56
  58. Kershaw, 2008. səh. 497
  59. Bloch, 1992. səh. 260
  60. Weinberg, 1995. səh. 85–94
  61. Bloch, 1992. səh. 255–257
  62. Hakim, 1995
  63. Weinberg, 1980. səh. 561–562, 583–584
  64. Rees, 1997. səh. 148–149
  65. Rees, 1997. səh. 141–145
  66. Welch, 2001. səh. 88–89
  67. Deighton, 2008. səh. 7–9
  68. Ellis, 1993. səh. 94
  69. Crandell, 1987
  70. Bullock, 1962. səh. 753, 763, 780–781
  71. Kershaw, 2008. səh. 816–818
  72. Le Tissier, 2010. səh. 45
  73. Bullock, 1962. səh. 774–775
  74. Sereny, 1996. səh. 497–498
  75. The Times: The 50 worst famous football fans
  76. "Was Hitler a Schalke Fan?". 2021-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-20.

Biblioqrafiya

Çap olunmuş
  • Aigner, Dietrich. Hitler's ultimate aims – a programme of world dominion? // Koch, H. W. (redaktor ). Aspects of the Third Reich. London: MacMillan. 1985. ISBN 978-0-312-05726-8.
  • Doyle, D. "Adolf Hitler's medical care". Journal of the Royal College of Physicians of Edinburgh. 35 (1). February 2005: 75–82. PMID 15825245.
  • Bauer, Yehuda. Rethinking the Holocaust. New Haven: Yale University Press. 2000. səh. 5. ISBN 978-0-300-08256-2.
  • Beevor, Antony. Berlin: The Downfall 1945. London: Viking-Penguin Books. 2002. ISBN 978-0-670-03041-5.
  • Bendersky, Joseph W. A History of Nazi Germany: 1919–1945. Lanham: Rowman & Littlefield. 2000. ISBN 978-1-4422-1003-5.
  • Bloch, Michael. Ribbentrop. New York: Crown Publishing. 1992. ISBN 978-0-517-59310-3.
  • Bonney, Richard. "The Nazi Master Plan, Annex 4: The Persecution of the Christian Churches" (PDF). Rutgers Journal of Law and Religion. 2001. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 March 2016.
  • Bracher, Karl Dietrich. The German Dictatorship. Jean Steinberg tərəfindən tərcümə olunub. New York: Penguin Books. 1970. ISBN 978-0-14-013724-8.
  • Bullock, Alan. Hitler: A Study in Tyranny. London: Penguin Books. 1962 [1952]. ISBN 978-0-14-013564-0.
  • Bullock, Alan. Hitler: A Study in Tyranny. New York: Konecky & Konecky. 1999 [1952]. ISBN 978-1-56852-036-0.
  • Butler, Ewan; Young, Gordon. The Life and Death of Hermann Göring. Newton Abbot, Devon: David & Charles. 1989. ISBN 978-0-7153-9455-7.
  • Carr, William. Arms, Autarky and Aggression. London: Edward Arnold. 1972. ISBN 978-0-7131-5668-3.
  • Conway, John S. The Nazi Persecution of the Churches 1933–45. London: Weidenfeld & Nicolson. 1968. ISBN 978-0-297-76315-4.
  • Crandell, William F. "Eisenhower the Strategist: The Battle of the Bulge and the Censure of Joe McCarthy". Presidential Studies Quarterly. 17 (3). 1987: 487–501. JSTOR 27550441.
  • Deighton, Len. Fighter: The True Story of the Battle of Britain. New York: Random House. 2008. ISBN 978-1-84595-106-1.
  • Del Testa, David W; Lemoine, Florence; Strickland, John. Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists. Westport: Greenwood Publishing Group. 2003. səh. 83. ISBN 978-1-57356-153-2.
  • Dollinger, Hans. The Decline and Fall of Nazi Germany and Imperial Japan: A Pictorial History of the Final Days of World War II. New York: Gramercy. 1995 [1965]. ISBN 978-0-517-12399-7.
  • Dorland, Michael. Cadaverland: Inventing a Pathology of Catastrophe for Holocaust Survival: The Limits of Medical Knowledge and Memory in France. Tauber Institute for the Study of European Jewry series. Waltham, Mass: University Press of New England. 2009. ISBN 978-1-58465-784-2.
  • Downing, David. The Nazi Death Camps. World Almanac Library of the Holocaust. Pleasantville, NY: Gareth Stevens. 2005. ISBN 978-0-8368-5947-8.
  • Ellis, John. World War II Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants. London: Aurum. 1993. ISBN 978-1-85410-254-6.
  • Evans, Richard J. The Coming of the Third Reich. New York: Penguin Books. 2003. ISBN 978-0-14-303469-8.
  • Evans, Richard J. The Third Reich in Power. New York: Penguin Books. 2005. ISBN 978-0-14-303790-3.
  • Evans, Richard J. The Third Reich At War. New York: Penguin Books. 2008. ISBN 978-0-14-311671-4.
  • Fest, Joachim C. The Face of the Third Reich. London: Weidenfeld & Nicolson. 1970. ISBN 978-0-297-17949-8.
  • Fest, Joachim C. Hitler. London: Weidenfeld & Nicolson. 1974 [1973]. ISBN 978-0-297-76755-8.
  • Fest, Joachim C. Hitler. Harmondsworth: Penguin. 1977 [1973]. ISBN 978-0-14-021983-8.
  • Fischer, Klaus P. Nazi Germany: A New History. London: Constable and Company. 1995. ISBN 978-0-09-474910-8.
  • Fromm, Erich. The Anatomy of Human Destructiveness. London: Penguin Books. 1977 [1973]. ISBN 978-0-14-004258-0.
  • Fulda, Bernhard. Press and Politics in the Weimar Republic. Oxford: Oxford University Press. 2009. ISBN 978-0-19-954778-4.
  • Gellately, Robert. "Reviewed work(s): Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan by Czeslaw Madajczyk. Der "Generalplan Ost". Hauptlinien der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik by Mechtild Rössler; Sabine Schleiermacher". Central European History. 29 (2). 1996: 270–274. doi:10.1017/S0008938900013170.
  • Gellately, Robert. Social Outsiders in Nazi Germany. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2001. ISBN 978-0-691-08684-2.
  • Ghaemi, Nassir. A First-Rate Madness: Uncovering the Links Between Leadership and Mental Illness. New York: Penguin Publishing Group. 2011. ISBN 978-1-101-51759-8.
  • Giblin, James Cross. The Life and Death of Adolf Hitler. New York: Houghton Mifflin Harcourt. 2002. ISBN 978-0-395-90371-1.
  • Goldhagen, Daniel. Hitler's Willing Executioners: Ordinary Germans and the Holocaust. New York: Knopf. 1996. ISBN 978-0-679-44695-8.
  • Haffner, Sebastian. The Meaning of Hitler. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1979. ISBN 978-0-674-55775-8.
  • Hakim, Joy. War, Peace, and All That Jazz. A History of US. 9. New York: Oxford University Press. 1995. ISBN 978-0-19-509514-2.
  • Halperin, Samuel William. Germany Tried Democracy: A Political History of the Reich from 1918 to 1933. New York: W.W. Norton. 1965 [1946]. ISBN 978-0-393-00280-5.
  • Hamann, Brigitte. Hitler's Vienna: A Portrait of the Tyrant as a Young Man. Trans. Thomas Thornton. London; New York: Tauris Parke Paperbacks. 2010 [1999]. ISBN 978-1-84885-277-8.
  • Hancock, Ian. Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and an Overview // Stone, Dan (redaktor ). The Historiography of the Holocaust. New York; Basingstoke: Palgrave Macmillan. 2004. ISBN 978-0-333-99745-1.
  • Heck, Alfons. A Child of Hitler: Germany In The Days When God Wore A Swastika. Phoenix, AZ: Renaissance House. 2001 [1985]. ISBN 978-0-939650-44-6.
  • Heston, Leonard L.; Heston, Renate. The Medical Casebook of Adolf Hitler: His Illnesses, Doctors, and Drugs. New York: Stein and Day. 1980 [1979]. ISBN 978-0-8128-2718-7.
  • Hildebrand, Klaus. The Foreign Policy of the Third Reich. London: Batsford. 1973. ISBN 978-0-7134-1126-3.
  • Hitler, Adolf. Mein Kampf. Trans. Ralph Manheim. Boston: Houghton Mifflin. 1999 [1925]. ISBN 978-0-395-92503-4.
  • Hitler, Adolf; Trevor-Roper, Hugh. Hitler's Table-Talk, 1941–1945: Hitler's Conversations Recorded by Martin Bormann. Oxford: Oxford University Press. 1988 [1953]. ISBN 978-0-19-285180-2.
  • Hitler, Adolf. Hitler's Table Talk, 1941–1944. London: Enigma. 2000 [1941–1944]. ISBN 978-1-929631-05-6.
  • Jetzinger, Franz. Hitler's Youth. Westport, Conn: Greenwood Press. 1976 [1956]. ISBN 978-0-8371-8617-7.
  • Joachimsthaler, Anton. The Last Days of Hitler: The Legends, the Evidence, the Truth. Trans. Helmut Bögler. London: Brockhampton Press. 1999 [1995]. ISBN 978-1-86019-902-8.
  • Kee, Robert. Munich: The Eleventh Hour. London: Hamish Hamilton. 1988. ISBN 978-0-241-12537-3.
  • Keegan, John. The Mask of Command: A Study of Generalship. London: Pimlico. 1987. ISBN 978-0-7126-6526-1.
  • Keller, Gustav. Der Schüler Adolf Hitler: die Geschichte eines lebenslangen Amoklaufs [The Student Adolf Hitler: The Story of a Lifelong Rampage] (German). Münster: LIT. 2010. ISBN 978-3-643-10948-4.
  • Kellogg, Michael. The Russian Roots of Nazism White Émigrés and the Making of National Socialism, 1917–1945. Cambridge: Cambridge University Press. 2005. ISBN 978-0-521-84512-0.
  • Kershaw, Ian. Hitler: 1889–1936: Hubris. New York: W. W. Norton & Company. 1999 [1998]. ISBN 978-0-393-04671-7.
  • Kershaw, Ian. The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation (4th). London: Arnold. 2000a [1985]. ISBN 978-0-340-76028-4.
  • Kershaw, Ian. Hitler, 1936–1945: Nemesis. New York; London: W. W. Norton & Company. 2000b. ISBN 978-0-393-32252-1.
  • Kershaw, Ian. Hitler: A Biography. New York: W. W. Norton & Company. 2008. ISBN 978-0-393-06757-6.
  • Kershaw, Ian. The End: Hitler's Germany, 1944–45 (Paperback). London: Penguin. 2012. ISBN 978-0-14-101421-0.
  • Koch, H. W. "Operation Barbarossa – The Current State of the Debate". The Historical Journal. 31 (2). June 1988: 377–390. doi:10.1017/S0018246X00012930.
  • Kolb, Eberhard. The Weimar Republic. London; New York: Routledge. 2005 [1984]. ISBN 978-0-415-34441-8.
  • Kolb, Eberhard. The Weimar Republic. New York: Routledge. 1988 [1984]. ISBN 978-0-415-09077-3.
  • Kressel, Neil J. Mass Hate: The Global Rise Of Genocide And Terror. Boulder: Basic Books. 2002. ISBN 978-0-8133-3951-1.
  • Kubizek, August. The Young Hitler I Knew. St. Paul, MN: MBI. 2006 [1953]. ISBN 978-1-85367-694-9.
  • Kurowski, Franz. The Brandenburger Commandos: Germany's Elite Warrior Spies in World War II. Stackpole Military History series. Mechanicsburg, PA: Stackpole Books. 2005. ISBN 978-0-8117-3250-5.
  • Langer, Walter C. The Mind of Adolf Hitler: The Secret Wartime Report. New York: Basic Books. 1972 [1943]. ISBN 978-0-465-04620-1.
  • Lichtheim, George. Europe In The Twentieth Century. London: Sphere Books. 1974. ISBN 978-0-351-17192-5.
  • Linge, Heinz. With Hitler to the End: The Memoirs of Adolf Hitler's Valet. Intro. Roger Moorhouse. New York: Skyhorse Publishing. 2009 [1980]. ISBN 978-1-60239-804-7.
  • Longerich, Peter. The Unwritten Order: Hitler's Role in the Final Solution. History Press. 2005. ISBN 978-0-7524-3328-8.
Online

Həmçinin bax

Xarici keçidlər
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.