Əfqanıstan coğrafiyası

Relyefinə görə Əfqanıstan dağlıq ölkədir. Ərazisinin təqribən 80 faizini da ğlar və yaylalar təşkil edir. Düzənliklər ölkənin kənarlarındadır. Ölkənin şimalşərqində Hindiquş da ğlıq qurşağı yerləşmişdir. Əncümən aşırımı ilə şərq və qərb hissələrə ayrılmış Hindiquşda ən hündür zirvələr onun şərq bölgələrindədir. Ölkənin ən hündür nöqtəsi Novşah zirvəsidir (7455 m.). Hindiquş da ğ sistemi mürəkkəb oroqrafik vahid olan orta hündürlüklü silsilələrlə əhatələnmişdir. Şimalda bu da ğlar Baktriiya düzənliyinə keçir. Ölkənin mərkəzi hissəsi mürəkkəb səth quruluşu olan Həzəracat yaylasından ibarətdir. Cənubi Əfqanıstan axarsız düzənliklərdən ibarətdir. Burada "dəşt" adlanan səthi daşla örtülü səhralarla yanaşı, "kəvir" adlanan səthi gillə örtülü səhralara da rast gəlmək olar. Dəşte-Namib, DəşteMərq və digər səhralar Şimali Afrika və Ərəbistan yarımadasındakı susuz əraziləri xatırladır. Ölkənin ən böyük kəvirləri isə Həməksar və Qaudi Zirradır. Pakistan sərhədi boyu Gərmsər və Reqistan adlanan qumlu səhralar yerləşmişdir. Ölkənin geoloji quruluşunun mürəkkəbliyi faydalı qazıntıların da müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Ərazidə təbii qaz, neft, mis, qur ğ uşun, dəmir filizi, sink, qızıl, kömür, duz və s. yataqlarının olması məlumdur. Bu yataqların əksəriyyəti hündür da ğlıq rayonlarda yerləşdiyindən onlardan səmərəli istifadə müəyyən çətinliklərlə ba ğlıdır. Əfqanıstan hələ qədimdən qiymətli daşlar sayılan lazurit və zümrüdlə zəngin olub. Bu yataqlar əsasən Bədəxşan vilayətindədir.

Dağ silsilənin, şimal-şərqdəki Vakhan koridorundan cənub-qərbə doğru ölkəni ikiyə ayırır. Ən əhəmiyyətli dağ silsiləsi Himalay dağlarının davamı olan Hindquş dağlarıdır. Bu dağlar şimal və cənub Əfqanıstan arasında sanki bir set təşkil edir. 2987 m yüksəkliyindəki Şibar ən əhəmiyyətli keçiddir. Hindquş Dağları qərbə doğru alçalaraq İran sərhədinə qədər uzanır. Paropamisus dağ silsilesiyle birləşir. Ölkənin tam ortasında Kuhi Baba dağı vardır.

Digər əhəmiyyətli dağları şərqdə yerləşir. Bunlardan Sefid Kuh, Akdağ, Qabilin cənubunda Logar vadisində, qərbə doğru uzanır. Bu dağları strateji əhəmiyyəti çox böyük olan Xeybər Keçidi, Qabilin cənubunda ikiyə bölər. Daha cənubda Pakistandakı Süleyman Dağlarının şimalda da davamı var.

Kavaja Amram Dağı, Qəndəhar bölgəsi və Pakistan sərhədi arasında cənub-qərbə uzanır. Hindquş dağlarının şimalı, Amudərya çayının qolları tərəfindən suvarılan steplerle örtülüdür.

Əfqanıstan göl baxımından olduqca kasıb bir ölkədir.

Müxtəlif və zəngin mədən yataqları vardır. Mədənlər dövlət əliylə idarə olunur. Mədən yataqları üç ayrı bölgədə yerləşir: Hindquş dağlarının şimalı, Qabil ətrafı, Kandahar'ın şimalı. Əhəmiyyətli mədənləri bunlardır: Kömür, dəmir, mis, qurğuşun, sink, natrium, maqnezium sulfat, maqnezium klorat, xrom, berilyum, sulfid, slyuda, talk, asbest və mərmər. Aparılan qazıntılar, Əfqanıstanda çox zəngin təbii qaz yataqları olduğunu göstərmişdir.

Əfqanıstanda su qıtlığı ilə yanaşı məhsuldar tolrpaq qıtlığı da mövcuddur. Da ğların əksər yamacları torpaq örtüyündən tamamilə məhrumdur. Boz torpaqlar daha geniş yayılmışdır. Əfqanıstanda 3500 növ bitki yayılmışdır, bunun xeyli hissəsi endemik bitkilərdir.