Əbülqasim Həsən Ünsüri

Əbülqasim Həsən ibn Əhməd 980-ci ildə Bəlx şəhərində anadan olmuşdu.

Ustad Əbül-Kasım Hasan b. Ahməd Unsuri-yi Bəlxi, Qəznəli Mahmud və Məsud sarayının Farsca söyləyən şairlərinin başında gələn və öz zamanınadək Rüdəkidən sonra şeir və qəzəldə mütləq ustad şairlərdəndir. Həyatının başlangıcı mövzusunda onun yerləşik (oturaq) bir ailədən çıxdığı və eyni zənginlikdə şeir və ədəbiyyata yönəldiyi, bu meydanda IV/X. yüzil sonlarının şairi və Simcürluların mədhiyəçisi olan Əbül-Fərəc-i Səgzinin taləbəliyini seçdiyi, şeir və ədəbiyatın yanında ilk dönəm bilimlərindən də xəbərdar və yetkin olduğu mövzusunda bildiklərimiz xaricində əldə kəsin bir bilgi yoxdur.

Unsurinin şeir alanında olgunlaşma dönəmi, Qəznəli Mahmudun güc və şöhrət bulduğu dönəmə və kardəşi Nasr b. Nasırəddin Səbuktəkinin Horasandaki iktidarı dönəminə dənk gəlməktədir. Unsurinin Sultan Mahmüdun sarayına tanıtılması və Gaznəli sultanın hizmətinə girməsi də Nasr b. Nasırəddinin aracılığıyla olmuştur. Bu yakınlık və hizmətindən və onu tanıtan kişinin sultanın kardəşi olmasından dolayı diğər şairlərin önünə gəçərək sultanın yakınlarından bir kişi olup onun nədimlərindən biri konumuna gəldi. Mahmüdun gəniş hədiyə yağmurundan büyük bir sərvət topladı. Nitəkim mal və mülkünün çokluğu konusunda kəndindən sonraki şairlər arasında ün salmıştı. Hakani onun hakkında şöylə dəmiştir:

Bəli, üstünlüklər sahibi bir şair vardı, üstünlüklər sahibi bir sultandan dolayı Unsuri. Güzəl bir maşuktan və iyi bir məmduhtan, gazəlci oldu mədihlər söyləyən Unsuri. Kərəm noktasında iyi bir bağış aldı, ülkələr fəthədən Mahmüddan Unsuri. On beyit karşılığında güzəl bağışlar gördü, bir tək Hindistan fəthindən Unsuri. Duydum ki qazanını misdən, sofrasının alətlərini altından yaptı Unsuri.

Unsuri, Mahmudun səfərlərinin gənəlində bərabərində bulunmuştur. Asıl məmduhu da bu padişahtır. Ondan sonra da oğlu Məsüdun hizmətində də aynı yakınlık və makamı koruyup onu da övdü. Bu iki padişaha ilavə olarak Nasr b. Nasırəddin Səbuktəkini də kəndi zəngin kasidələrində övdü. Ölüm tarihi, 431/1039 yılı olarak naklədilmiştir.

Bu üstad şair, kəndi şiirlərindən də açıkça anlaşıldığı üzərə, üstün nitəlikli və üstün kişilikli bir kişiydi. Kasidələrini övgüyə has kılmasıyla birliktə onlarda kimi zaman ahlaki mazmunları açıklamaya da yönəldi. Üstadın vakar və mətanəti, təgazzül və gazəllərində də açıkça görülməktədir.

Unsurinin Divanının üç bin bəyit civarında olduğu yazılmıştır. Bugün onun şiirlərindən çəşitli kaynaklarda və Divanının məvcut olan nüshalarında olanlar iki bin bəyti biraz gəçməktə, kasidə, birkaç gazəl, kıta və məsnəvilərindən birkaç parçayı içərməktədir. Onun Divanı dışında Şadbihr u Aynul-Hayat, Vamık u Azra və Hingbut u Sorhbut adlarında manzumələri də vardır. Bu məsnəvilər, mutakarib bahrində yazılmış olan Vamık u Azranın birkaç bölümü dışında əldə məvcut dəğildir.

Xorasan ədəbi məktəbinin nümayəndəsi Ünsürinin "Vamiq və Əzra" adlı poeması var.

• Бертельс Е. Э., Стиль эпических поэм Унсури, «Докл. АН СССР, В», 1929, с. 47-53;
• Османов М.-Н. О., Частотный словарь Унсури, М., 1970.
• Истины. Изречения персидского и таджикского народов, их поэтов и мудрецов. Перевод Наума Гребнева. Примечания Н.Османова. «Наука», М., 1968; Спб.: Азбука-классика, 2005. 256 с. ISBN 5-352-01412-6
• E.G. Browne. Literary History of Persia. (Four volumes, 2,256 pages, and twenty-five years in the writing). 1998. ISBN 0-7007-0406-X
• Jan Rypka, History of Iranian Literature. Reidel Publishing Company. 1968. ISBN 90-277-0143-1