Şərqi Sayan

Şərqi Sayan
Şərqi Sayan
	; Munku-Sardık zirvəsi
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü	3491 m
Uzunluğu	1000 km
Hündür nöqtəsi	Munku-Sardık
Yerləşməsi
	51°43′08″ şm. e. 100°35′49″ ş. u.
Ölkələr	Monqolustan ; Rusiya ;
	Şərqi Sayan
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şərqi Sayan — Dağ sistemi olaraq Cənubi Sibir ərazisində 1000 km məsafədə uzanır. cənub-şərqi Krasnoyarsk diyarı, qərbi Buryatiya və İrkutsk vilayəti, şimal-şərqi Tuva və Monqolustannın Xuvsqel oymağı ərasisində[1] isə cənubu yerləşir. Qısası olaraq Yenisey çayının sahillərindən Baykal gölü ərafına qədər uzanır. Qərbi Sayan dağları ilə birlikdə Sayan dağlarının əmələ gətirirlər. Sibir Platformasının[2] cənub-qərbində yerləşir.

Cənubi Sibir dağları

Geologiya

Şərqi Sayan əsasən qneysdən ibarətdir. Mərmər, ambifilit və kvarsit kimi suxurlar səthə çıxır. Faydalı qazıntılardan Qızıl, Qrafit, Boksit, Asbest və Fosforitə rast gəlinir.

Oroqrafiya

Mərkəzi və cənub-şərq hissədə Yüksək dağlıq massivlər vardır: Böyük Sayan, Tunkin, Kitoy, Botoqol və s.

Şərqi Sayan dağlarının daxilində sönmüş Kropotkina vulkanı ətrafı ərazilərdə vulkanık suxurlar geniş yayılmışdır. Şərq hissədə çox illik buzlar hakim olduğundan relyefə belə öz təsirini göstərmişdir. Şərqi sayan dağlarından axan çayların böyük əksəriyyəti kanyon, astana və şəlalə əmələ gətirir.

Bitkilər aləmi

Ərazinin böyük qismi yüksək dağlıqdır. Burada Tayqa meşələri geniş yayılmışdır. Əsasən iynə yarpaqlı ağaclar üstünlük təşkil edir. 1500–2000 metr yükəkliklərdə dağ tundurası yayılmışdır. Burada daş üzərində yayılmış mamırlar üstünlük təşkil edir.

İqlimi

İqlimi sərt və soyuq olur. Dağlarda qış uzun şaxtalı, yay isə qısa və mülayim keçir. 900–1300 m yüksəklikdə orta temperatur yanvar ayında −17 , −25 °S, iyulda isə 12 , 14 °S təşkil edir.

Yağıntının miqdarı yüksəklikdən asılı olaraq dəyişiir. Cənub-şərq hissəsində yağıntı 300 mm, qərb və cənub-qərbdə isə 800 mm, orta hissədə 400 mm təşkil edir. .

Suları

Şərqi Tyanşan ərazisində 100-ə qədər Buzlaq mövcuddur ki, onlarında ümumi sahəsi 30 km² təşkil edir. Xüsusi ilə mağaralarda sırsıralarla zəngin olan buzlaqlar vardır.

Kitay çayı

Onun ərazisində əmələ gələn çaylar Yeniseyin hövzəsinə aiddir. Ən iri çayları Aqul, Biryosa çayı, Kan çayı, Mana çayı, Sisim, Sida çayı, Tuba, Uda çayı. İya çayı, Oka çayı, Bolşaya Belaya çayı, Kitoy çayı, İrkut.

Göllərin böyük əksəriyyəti buzun ekzarasiya fəsliyyəti nəticəsində əmələ gəlmişdir (Aqul gölü[3]).

Bölgə zəngin miniral suları ilə məşhurdur ( Arşan, Nılova Pustın və Şumak).

Təbiətin qorunması

Şərqi Sayan dağlarının şimal-qərbində Yenisey çayının şərq sahillərindən başlayaraq Slobı qoruğu yerləşir. Silsilənin cənub-şərqində isə Tunqus milli parkı yerləşir. Bu qoruğun ərazisi Buryatiyanın Tuksin rayonu ərazisinə daxildir.

İstinadlar

Artikel Ostsajan in der Großen Sowjetischen Enzyklopädie (BSE), 3. Auflage 1969–1978
Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. 1978.
"Рогальский В. И. «Туристические маршруты в Саянах». 1968 г." 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-25.

Mənbə

Baykalın təbiəti.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] Artikel Ostsajan in der Großen Sowjetischen Enzyklopädie (BSE), 3. Auflage 1969–1978

[2] Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. 1978.

[3] "Рогальский В. И. «Туристические маршруты в Саянах». 1968 г." 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-25.