Şəki dialekti
Şəki dialekti və ya əvvəlki adı ilə Nuxa dialekti — Azərbaycan dilinin dialektlərindən biri.
| Azərbaycan dilinin formaları |
|---|
|
| Qərb dialektləri (Gəncəbasar) |
|
| Şərq dialektləri |
|
| Cənub dialektləri |
|
| Şimal dialektləri |
| Yaxın və keçid dialektlər |
| Şəki tarixi |
|---|
 |
| Dövlətlər və ərazi vahidləri |
| Sülalələr |
| Döyüşlər |
|
| Digər |
Tarixi
Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrinin formalaşması Azərbaycan xanlıqları və sultanlıqlarının yarandığı XVIII əsrə gedib çıxsa da, Nuxa dialekti fərqlənir.[1] Oleq Mudrak(ru) tərəfindən həyata keçirilən dillər arasındakı uyğunluq analizinə və morfologiya və tarixi fonetikaya əsaslanan qlottoxronologiya metodlarına əsasən Nuxa dialektinin ümumazərbaycan dilindən ayrılması Əmir Teymurun (~1360-cı il) dövrünə gedib çıxır.[2]
Şəki şivəsi bəzi xüsusiyyətləri etibarilə cənub ləhcəsinin qədim izlərini daşıyır. Bunun səbəbi tarixən olmuş miqrasiyanın — Azərbaycanın cənub hissəsindən əhalinin köçürülməsidir. Həmçinin bəzi dialektik xüsusiyyətlər Qarabağdan Şəkiyə köçmüş və yerlilərlə qarışmış əhalidən miras qalmışdır.[3]
Klassifikasiya
Filologiya elmləri doktoru Məmmədağa Şirəliyev tarixi–coğrafi prinsip əsasında Şəki dialektini Şimal qrupuna aid edir:[4][5][6][7]
Alman əsilli altayşünas və türkoloq Gerhard Dörfer Nuxa dialektini Şimal qrupuna aid edir:[8]
|
İsveçli dilçi və türkoloq Lars Yohanson[q 1] Nuxa dialektini Şimal qrupu dialektlərinə aid edir:[9]
|
Gürcü dilindən keçmiş sözlər
- cincar — kicitkən, gürcü dilində eyni mənada işlənir;
- məngəl — oraq, qədim gürcü dilində orağa manqal deyilirdi;
- axşebı — yer adı, gürcü dilində axo — əkin yeri, eb — cəm şəkilçisidir.[4]
Qeydlər
- Lars Yohansonun tərcümeyi–halı və elmi fəaliyyəti ilə tanış olmaq üçün baxın: Lars Johansson's biography and list of publications
İstinadlar
- Ширалиев М. Ш. Диалекты и говоры азербайджанского языка // Диалекты тюркских языков: очерки. — М.: "Восточная литература" РАН, 2010. — С. 36. — ISBN 978-5-02-036421-9.
- Мудрак О. А. Об уточнении классификации тюркских языков с помощью морфологической лингвостатистики // Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции / Отв. ред. Э. Р. Тенишев. — М.: Наука, 2002. — С. 5–6, 729–730, 735. — ISBN 5-02-022638-6.
- Azərbaycan dilinin tarixi dialektologiyası: Dialekt sisteminin təşəkkülü və inkişafı. Müəllif: Əzizov Elbrus. Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1999, 352 səhifə.
- Azərbaycan dili dialekt və şivələrinin təsnifi, səh. 19 // Azərbaycan dialektologiyasının əsasları: Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti. Müəllif: Məmmədağa Şirəliyev. Bakı: "Marif", 1967, 424 səh. — Təkrar nəşr. Buraxılışa məsul: Əziz Güləliyev. Bakı: "Şərq–Qərb", 2008, 416 səh. ISBN 9789952341836
- Языки народов Советского Союза. — Алтайские языки. — Тюркские языки, стр. 79. // Сто тридцать равноправных: о языках народов СССР. Автор: М. И. Исаев. Ответственный редактор: член–корреспондент АН СССР Ф. П. Филин. Академии наук СССР. Институт языкознания. Научно-популярная серия. Москва: Издательство "Наука", 1970, 192 стр.Orijinal mətn (rus.)Азербайджанский язык распадается на множество диалектных единиц, которые объединяются в четыре группы: восточная — кубинские, бакинские, шемахинские диалекты; западная — казахский, гянджинский, карабахский диалекты и айрумский говор; северная — нухинский диалект и закатало-кахский говор; южная — нахичеванский, ордубадский, таврический диалекты и ереванский говор. Существует также три переходных говора геокчайский, агдашский и джебраильский.
Литературный язык базируется на шемахинском и бакинском диалектах. - Глава III. Народы и языки Советского Союза. — 2. Алтайская семья. — Тюркские языки, стр. 118. // О языках народов СССР. Автор: М. И. Исаев. Ответственный редактор: член–корреспондент АН СССР Ф. П. Филин. Академии наук СССР. Научно-популярная серия. Москва: Издательство "Наука", 1978, 222 стр.Orijinal mətn (rus.)Азербайджанский язык распадается на множество диалектных единиц, которые объединяются в четыре группы: восточная — кубинские, бакинские, шемахинские диалекты; западная — казахский, гянджинский, карабахский диалекты и айрумский говор; северная — нухинский диалект и закатало-кахский говор; южная — нахичеванский, ордубадский, таврический диалекты и ереванский говор. Существует также три переходных говора геокчайский, агдашский и джебраильский.
Литературный язык базируется на шемахинском и бакинском диалектах. - Introduction, page XIX. // Elementary Azerbaijani Arxivləşdirilib 2015-09-19 at the Wayback Machine. Author: Kurtuluş Öztopçu. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. Santa Monica (State of California) — Istanbul: Sanat Kitabevi, 2003, XXIII+381 pages. ISBN 9789759377304 (ing.)Orijinal mətn (ing.)1.6. The most-widely accepted classification of Azerbaijani dialects developed by Shiraliyev, divides them into four categories: Eastern: Guba, Baku, Shamakhy, Mugan, Lankaran; Western: Gazakh, Garabagh, Ganja, Airym; Northern: Shaki, Zagatala-Gakh; Southern: Nakhchivan, Ordubad, Tabriz, Yerevan.
- Fascicle 3. — VIII. Azeri Turkish (author G. Doerfer), pp. 245–248. // Encyclopaedia Iranica. Volume III: Atas-Bayhaqi, Zahir-Al-Din. Edited by Ehsan Yarshater. New York: Bibliotheca Persica Press, 1989, 896 pages. ISBN 9780710091215Orijinal mətn (ing.)... Azeri dialects. We may distinguish the following Azeri dialects (see Širäliev, 1941 and 1947): (1) eastern group: Derbent (Darband), Kuba, Shemakha (Šamāḵī), Baku, Salyani (Salyānī), and Lenkoran (Lankarān), (2) western group: Kazakh (not to be confounded with the Kipchak-Turkic language of the same name), the dialect of the Ayrïm (Āyrom) tribe (which, however, resembles Turkish), and the dialect spoken in the region of the Borchala river; (3) northern group: Zakataly, Nukha, and Kutkashen; (4) southern group: Yerevan (Īravān), Nakhichevan (Naḵjavān), and Ordubad (Ordūbād); (5) central group: Ganja (Kirovabad) and Shusha; (6) North Iraqi dialects; (7) Northwest Iranian dialects: Tabrīz, Reżāʾīya (Urmia), etc., extended east to about Qazvīn; (8) Southeast Caspian dialect (Galūgāh). Optionally, we may adjoin as Azeri (or “Azeroid”) dialects: (9) East Anatolian, (10) Qašqāʾī, (11) Aynallū, (12) Sonqorī, (13) dialects south of Qom, (14) Kabul Afšārī. ...
- Azerbaijanian — L. Johanson (Johannes Gutenberg University, Mainz, Germany, 2006.), pp. 112–113. // Concise Encyclopedia of Languages of the World. Coordinating editor — Keith Brown (University of Cambridge), co–editor — Sarah Ogilvie (University of Oxford). First edition. Amsterdam: Elsevier Ltd., 2009, XXXVI+1283 pages. ISBN 9780080877747
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.