İsmət Qayıbov

İsmət Qayıbov 8 oktyabr 1942-ci ildə Azərbaycanın Gəncə şəhərində müəllim ailəsində anadan olub.[2] Əslən Qazax rayonunun Aşağı Salahlı kəndinin Qayıbovlar (II) soyundandır. Onun valideynləri, atası İsmayıl və anası Füruzə Respublikanın əməkdar müəllimi olub.[2] Orta təhsilini Gəncə şəhərindəki 1 saylı orta məktəbdə almışdır.[2] 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsini bitirir.[2] 1963-cü ildə əmək fəaliyyətinə başlamış, 1965-ci ildən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının üzvü olmuşdur.[2] O, 1969-cu ildə Əli-Bayramlı Şəhər Komsomol Komitəsinin birinci katibi seçilir.[2]

1971-ci ilin mart ayında Azərbaycan SSR-in prokurorluq orqanlarına qəbul olmuş – 26 Bakı komissarı rayonunun prokuror köməkçisi vəzifəsinə təyin edilmişdir.[2] 1975-ci ilin iyun ayında Bakı Şəhər Prokurorluğunda cinayət işlərinin baxılmasına nəzarət şöbəsinin prokuroru vəzifəsinə təyin olunub.[2] 1976-cı ilin fevral ayından isə Bakı Şəhər Prokurorluğunun ümumi nəzarət şöbəsinin rəisi vəzifəsində çalışıb.[2] 1978-ci ildən İsmayıllı rayonunun prokuroru, 1982-ci ildən Əli-Bayramlı şəhərinin prokuroru, 1987–1990-cı illərdə isə Sumqayıt şəhərinin prokuroru vəzifələrində çalışmışdır.[2]

1991-ci ildə İsmət Qayıbovun verdiyi müsahibədə erməni hərbi dəstələrinin cinayətkar əməllərinin sovet rəhbərliyi tərəfindən cəzasız qaldığına etiraz edir.[2] O, həmçinin Sumqayıt hadisələri ilə bağlı şərh verir və bildirir ki, o şəxsən 96 nəfər barəsində həbs-qətimkan tədbiri seçib.[2] Amma erməni separatçılarının törətdiyi cinayət nəticəsində asudə gəzmələrindən qəzəblə danışır.[2] Qayıbov Quqarkda azərbaycanlılara qarşı törədilən dəhşətli qırğına görə cəmi 4 erməninin saxlandığını "biabırçılq" adlandırmışdı.[2] O, 20 yanvar faciəsini "Azərbaycan xaqlnın öz müstəqilliyi uğrunda apardığı mübarizə" adlandırır və bildirir ki, "bu şəhidlər hərbi diktaturanın əleyhinə küçələrə çıxmışdılar".[2]

1991-ci il noyabrın 18-də Mixail Qorbaçovun şəxsi köməkçisi Kremldən Bakıya zəng vurur və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ rəhbərliyindən xahiş edir ki, Təhlükəsizlik Şurasının növbəti iclasını Dağlıq Qarabağda keçirsin çünki ərazidəki torpaq iddiasında olan erməni liderlərinin və Moskva nümayəndələrinin də bu iclasda iştirakı nəzərdə tutulur.[3] Bu telefon zəngindən sonra Bakıda siyahı tərtib olunur.[3] Siyahıya Viktor Polyaniçko rəhbərlik etməli idi. Nümayəndələr, ancaq güc nazirliklərindən və Təhlükəsizlik Şurasının rəhbər orqanlarından ibarət olmalıydı.[3]

Rəsmi Moskva iclasda dövlət katibi Tofiq İsmayılov və baş prokuror İsmət Qayıbovun hökmən iştirakını xahiş edir.[3] Bu xahişi isə məhz polkovnik Georgi Septa çatdırır.[3] 1991-ci il noyabrın 19-u saat 19.05-də siyahı tərtib olunur.[3] İlkin siyahı Tofiq İsmayılovun rəhbərliyilə müzakirə edilir.[3]

İsmət Qayıbovun Fəxri Xiyabanda qəbirüstü abidəsi

1991-ci il noyabrın 20-də saat 12.57-də Ağdam uçuş zolağındakı Mİ-8 tipli iki vertolyotun 69 və 72 nömrəli yanacaq bakları doldurulur.[3] Mİ-8 N69 vertolyotu əsas vertolyot olmalı, onu iki nəfər — 1981-ci ildə Əfqanıstan döyüşlərində iştirak etmiş kapitan Lantev Mamontov və kapitan Pyotr Babuşkin idarə etməliydi.[3] İkinci vertolyot — Mİ-8 N72 isə birincini müşayiət etməli idi.[3] Amma ikinci vertolyot müşayiət olunmadan, yəni təhlükəsizliyi təmin edilmədən 13.48-də birincinin yerinə havaya qalxır.[3]

Hesablamalara görə, Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 vertolyotu 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vuruldu.[4] Qarakənd faciəsisi haqqında ilkin məlumat Prezident Aparatına saat 19:55-də çatır.[4] Lakin bu faciə haqqında xəbər Xankəndidən erməni dilində yayımlanan "Vətən və vətəndaş" verilişinin xəbərlər bölümündə, saat 15:30-da yayımlanmışdı.[4] Həmin gün Yerevan radiosu saat 16:15-də həmin xəbərin "qəza" kimi şərhini verdi.[4] Saat 16:40-da Tehran radiosu, 17:00-da Moskva radiosu açıqladı.[4]

Həlak olanlar arasında İsmət Qayıbov da var idi.[5][6] Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.[6] İlkin olaraq Azərbaycanın nümayəndə heyətinin məlumatına görə, cəsədlərdən 12-si tam şəkildə tanınırdı, 3-cü qismən tanınırdı, qalanlarının şəxsiyyəti isə ekspertiza nəticəsində müəyyən edildi.[7] İsmət Qayıbovun oğlu İsmayıl Qayıbovun sözlərinə görə, ilk və son dəfə onun atası ailə üzvlərinə vida etməmişdi.[8] İsmət Qayıbovun geyindiyi pencəkin cibində isə Ömər Xəyyamın rübaisi var idi:

Jurnalist Salman Alıoğlunun sözlərinə görə, Mərzilini keçəndə hərbçilər jurnalistləri saxladılar və o əraziyə bir sutka heç kəsi buraxmadılar.[9] Alıoğluya görə, jurnalistlər əraziyə gedəndə ruslar və ermənilər ərazidə ciddi təmizləmə işi aparmışdılar.[9] Onun fikrincə, vertolyot yerə düşmüş və onlar vertolyotu yerdə yandırmışdılar:[9]

Vertolyotdan təxminən 500-600 metr məsafədə nazir müavini Qurban Namazəliyevin cəsədi vardı. 700-800 metrlikdə Osman Mirzəyevin cəsədi vardı. Mən o vaxt dediyim versiyada qalıram ki, onlar vertolyotu endirəndə içindəkilər sağ olublar.[9]

Alıoğlunun sözlərinə görə, səfərdən əvvəl İsmət Qayıbov və Məhəmməd Əsədov kürk geyinmişdi və onların kürkünün altında İsrail istehsalı olan avtomatları var idi.[9] Jurnalistin fikrincə, vertolyotun içində atışma olub.[9] Alıoğluya görə, meyitləri tabutlara yerləşdirəndə vertolyotda olanlarla, tabutda olanların sayı düz gəlmirdi və təxminən üç-dörd cəsəd yox idi.[9] Bakı şəhərinin Şəhidlər xiyabanında dəfn edilmişdir.

İsmət Qayıbov Leyla xanım ilə ailə həyatı qurmuş və ömrünün sonuna qədər onunla evli idi.[2] Onların bu nikahdan iki övladı olur.[2] Qızı Firuzə, oğlu isə İsmayıl Qayıbov.[2] İsmət Qayıbov övladına qoyduğu adlar onun ata-analarının adı ilə bağlı idi.[2]

Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FTX) Krasnoyarsk vilayəti üzrə idarəsi və vilayət prokurorluğu 2013-cü il oktyabrın 23-də məhkəməyə müraciət edərək Azərbaycan diasporunun fəalları tərəfindən yayılan "Erməni terroru" kitabının ekstremist məzmunlu çap məhsulu kimi tanınmasını tələb etmişdi.[15] Bu tədqiqat əsərinin müəllifləri İsmət Qayıbov və "Azərinform" agentliyinin direktoru və Azad Şərifov idi.[15][16]

1. Erməni terroru (rus. Армянский терроризм, 1991)[16]