İrsi monarxiya

İrsi monarxiya – irsi monarxiya və ya sülalə sistemi monarxiya idarəetmə sisteminin ən geniş yayılmış üsuludur və indiki monarxiyaların əksəriyyəti tərəfindən istifadə olunur. İrsi monarxiyada bütün monarxlar eyni ailədən gəlir və monarxiya ailənin bir üzvündən digərinə miras qalır. Sülalə sisteminin üstünlükləri sabitlik, davamlılıq və proqnozlaşdırıla bilənlik, həmçinin məişət məhəbbəti və sədaqətini sabitləşdirən elementdir.

Məsələn, irsi monarxiyanın başında duran kral və ya kraliça ölürsə və ya taxtdan imtina edərsə, tac adətən sonrakı nəslə, padşahın və ya kraliçanın övladına müəyyən qaydada keçir. əgər o uşaq da ölürsə, bu dəfə tac öz övladına, övladı yoxdursa, qardaşına, bacısı oğluna, əmisi oğluna və ya başqa qohumuna keçir. İrsi monarxiyalarda varislik adətən müəyyən qaydalarla müəyyən edilir ki, kimin taxta çıxacağı çoxdan məlum olsun. Cari varislik adətən ən böyük uşaqla olur, lakin keçmişdə daha çox istifadə edilən başqa üsullar var, məsələn, ata nəslini, başqa seçilmiş vərəsə və ya yenidən seçilmiş vərəsə miras almaq kimi.

Tarixən taxta çıxma sistemlərində, xüsusən də bu hüququn yalnız oğlanlara aid olub-olmaması və ya qızların da bu hüquqa malik olub-olmaması sualına diqqət yetirilməklə, fərqliliklər olmuşdur. Paternalist taxt-tac sistemində qadınlara nə taxta çıxmağa, nə də taxt-tacı öz nəsillərinə buraxmağa icazə verilmir. Ata qohumu ata nəslindən birbaşa ortaq əcdadı olan kimsədir. Digər taxt-tac sistemində həm kişi, həm də qadın varis ola bilər və cinsindən asılı olmayaraq yaşa görə taxta çıxmağa icazə verir. Seçməli monarxiya, yalnız bir ailəyə səsvermə hüququ verildiyi təqdirdə irsi monarxiya kimi ola bilər. Bu tarixdə tapılıb. Burada istifadə edilən üsullardan biri də monarxın hələ sağ ikən onun təsirindən istifadə edərək qohumunun seçilməsi idi. Orta əsrlərin sonlarında Avropada ölkələrin əksəriyyəti formal olaraq seçilmiş monarxiyalar idi, lakin monarxiya əsrlər boyu eyni ailədə qaldığından bu qarışıqlıq tədricən irsi monarxiyalara çevrilirdi. Bu gün bu monarxiyaların əksəriyyəti rəsmən irsi monarxiyaya çevrilmişdir.