İnyupik dili
İnyupik dili — İnyupiklərin ana dili. Eskimos-Aleut dil ailəsinin İnuit qrupuna daxildir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında və Uummarmiutun dialekti Kanadanın İnuvik və Aklavik şəhirlərində danışılır.
| İnyupik dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | Iñupiatun |
| Ölkələr | Amerika Birləşmiş Ştatları (Alyaska ştatı), Kanada |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
|
|
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | инп 218 |
| ISO 639-1 | ik |
| ISO 639-2 | ipk |
| ISO 639-3 | ipk |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | inu |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 253 |
| Ethnologue | ipk |
| ELCat | 2369 |
| IETF | ik |
| Glottolog | inup1234 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-1 North Slope Borough (Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi)
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-2 Northwest Arctic Borough(Malimiut)
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-3 Nome Census Area (Seward Yarımadası İnyupikçəsi)
Dialektləri
- Seward Yarımadası İnyupikçəsi (İngilis dilində Seward Peninsula Inupiaq)
- Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
- Diomede
- İngalikmiut
- İmaqliq
- Wales
- Kiŋikmiut
- Tapqaġmiut
- Ukiuvaŋmiut
- Diomede
- Qawiaraq
- Qərb Qawiaraq
- Siñġaġmiut
- Qaviaraġmiut
- Ayaqsaaġiaaġmiut
- Aziagmiut
- Şərq Qawiaraq və ya Iġałuiŋmiut
- Qərb Qawiaraq
- Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
- Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində Northern Alaskan Iñupiaq)
- Malimiut
- Kotzebue
- Pittaġmiut
- Kaŋiġmiut
- Qikiqtaġruŋmiut
- Kobuk
- Kuuŋmiut
- Kiitaaŋmiut və ya Kiitaaġmiut
- Siiḷviim Kaŋianiġmiut
- Nuurvinmiut
- Kuuvaum Kaŋiaġmiut
- Akuniġmiut
- Nuataaġmiut
- Napaaqtuġmiut
- Kivalliñiġmiut
- Kotzebue
- Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində North Alaskan Inupiatun)
- Tikiġaġmiut
- North Slope İnyupikçəsi (İngilis dilində North Slope Inupiatun)
- Utuqqaġmiut
- Siḷaliñaġmiut
- Kukparungmiut
- Kunmiut
- Kakligmiut
- Sidarumiut
- Utkiavinmuit
- Nuvukmiut
- Kuulugruaġmiut
- Ikpikpagmiut
- Kuukpigmiut
- Kañianermiut
- Killinermiut
- Kagmalirmiut
- Nunataaġmiut
- Uummarmiut (xalq), Uummarmiutun (dil)
- Malimiut
Anadili
İsaġvik Kolleconin əsas binası və balina başının heykəli
İngiliscə (Welcome to Barrow) və İnyupikçə (Paġlagivsigiñ Utqiaġvigmun) Borroya xoş gəlmisiniz tablosu və hər iki tərəfdə qoyulan balina heykəli
13.500 nəfərlik etnik İnyupik əhalisindən yalnız 3000 nəfəri [2] anadilində danışa bilir. 6 – 16 yaş arası bütün İnyupik uşaqları qanuni olaraq sayları 73 olan federal Bureau of Indian Affairs məktəblərinə getməyə məcburdurlar.[3] Digər tərəfdən Alyaska ştatında 77 kənd məktəbi vardır.[4] North Slope bölgəsində dərs ili avqust ayında başlayır və cəmi 180 gün davam edir.. Barrowda orta məktəbin ən yüksək hissəsinə,keçid imtahanı Iḷisaġvik College adlı kolecdə keçirilir.
Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali [5]
| Ayaska | etnik sayı | anadilində danışa bilənlərin sayı | % | danışa bilənlərin orta yaş həddi |
| 1980 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı |
| Yupikler | 17.000 | 14.000 | 80 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| İnyupikler | 12.000 | 5.000 | 40 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supikler | 3.000 | 1.000 | 33 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.200 | 700 | 35 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| 1992 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi |
| Yupiklər | 18.000 | 12.000 | 67 | Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi |
| İnyupiklər | 13.000 | 4.000 | 31 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supiklər | 3.100 | 600 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.100 | 400 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
Əlifbası
Alyaska və Kanada dialektləri
| Alyaska dialekti [6] | Kanada dialekti[7] | Azərbaycanca adı |
| Uummaġmiutun | Uummarmiutun | Kanada İnyupikçəsi |
| siksrik | hikřik | Urocitellus parryii |
| qugruk | qugřuk | Amerika qu quşu |
| aaġlu | arlu | orka |
| amaġuq | amaruq | adi canavar |
| isuŋŋaġluk | ihun’ngaq | sahilqağayısı |
| kaŋuq | kanguq | qaz |
| qunŋiq | qun’ngiq | şimal maralı |
| tiġiganniaq | tiriganiaq | Qütb tülküsü |
| umiŋmak | umingmak | qoyunöküz |
Ədədlər
| Şimal Alyaska dialekti [6] | Şimal-qərb Alyaska dialekti[6] | Ukiuvaŋmiut dialekti[8] | mənası |
| atausiq | atausriq | atausiq | 1 |
| malġuk | malġuk | maġluuk | 2 |
| piŋasut | piñasrut | piŋasut | 3 |
| sisamat | sisamat | sitamat | 4 |
| tallimat | tallimat | tallimat | 5 |
| itchaksrat | itchaksrat | aġvinikłit | 6 |
| tallimat malġuk | tallimat malġuk | tallimat maġluuk | 7 |
| tallimat piŋasut | tallimat piñasrut | tallimat piŋasut | 8 |
| quliŋuġutaiḷaq | quliŋŋuutaiḷaq | qulinŋutailat | 9 |
| qulit | qulit | qulit | 10 |
| qulit atausiq | qulit atausriq | qulit atausiq | 11 |
| qulit malġuk | qulit malġuk | qulit maġluuk | 12 |
| qulit piŋasut | qulit piñasrut | qulit piŋasut | 13 |
| akimiaġutaiḷaq | akimiaŋŋutaiḷaq | agimiaġutailaq | 14 |
| akimiaq | akimiaq | agimiaq | 15 |
| akimiaq atausiq | akimiaq atausriq | agimiaq atausiq | 16 |
| akimiaq malġuk | akimiaq malġuk | agimiaq maġluuk | 17 |
| akimiaq piŋasut | akimiaq piñasrut | agimiaq piŋasut | 18 |
| iñuiññaŋŋutaiḷaq | iñuiñaġutaiḷaq | inuinaġutailat | 19 |
| iñuiññaq | iñuiñaq | inuinnaq | 20 |
| iñuiññaq qulit | iñuiñaq qulit | inuinaq qulit | 30 |
| malġukipiaq | malġukipiaq | maġluutiviaq | 40 |
| malġukipiaq qulit | malġukipiaq qulit | maġluutiviaq qulit | 50 |
| piŋasukipiaq | piñasrukipiaq | piŋasuutiviaq | 60 |
| piŋasukipiaq qulit | piñasrukipiaq qulit | piŋasuutiviaq qulit | 70 |
| sisamakipiaq | sisamakipiaq | . | 80 |
| sisamakipiaq qulit | sisamakipiaq qulit | . | 90 |
| tallimakipiaq | tallimakipiaq | tallimativiaq | 100 |
| kavluutit | . | kabluutit | 1000 |
Vikipediya versiyası
İstinadlar
- Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 2022. ISSN 1946-9675
- "Norman A. Chance, Growing Up in an Inupiat Village". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- "Norman A. Chance, The Economics of Dependency". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life Arxivləşdirilib 2012-11-14 at the Wayback Machine,
- "Interactive IñupiaQ Dictionary". 2015-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006
- "Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat / Future King Island Speakers". 2015-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.