Üzüm
Üzüm (lat. Vitis)[3] — üzümkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.[4]
| Üzüm | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Klad: Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Klad: Fabids Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Vitoideae Cins: Üzüm |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Qiymətli bitki olaraq dünyanın bir sıra ölkələrində çox qədimdən becərilir. Üzümdən şərab, kişmiş, şərbət, doşab (bəkməz) hazırlanır. FAO-ya (BMT ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı) görə dünyada üzüm istehsalının təxminən 71% şərab üçün, 27% təzə meyvə olaraq, 2% isə quru üzüm (kişmiş) olaraq istifadə olunur. Azərbaycanın əksər rayonlarında üzüm becərilir.
Kürdəmir rayonu məşhur Şirvanşahı üzüm növünün vətəni sayılır.
Xalq təbabəti
Müəyyən edilmişdir ki, üzümün şirəsində bir sıra müalicə əhəmiyyətli olan maddələr vardır. Bunlardan şəkəri (qlükoza, fruktoza, saxaroza), dəmir duzlarını, kalium-permanqanatı, C və B qrupu vitaminləri, karotin, aşı, boyayıcı və pektin maddələrini və s. göstərmək olar. Üzüm tənəyinin yarpağının tərkibində çoxlu miqdarda C vitamini, karotin, aşı maddəsi, üzvi turşular və s. vardır.
Üzümün giləsi və şirəsi ürək-qan damar sistemi xəstəliklərində, tənəffüs yolları iltihabında, mədə-bağırsaq, qaraciyər, öd yolları və böyrək xəstəliklərində çox xeyirlidir.
Üzümdən hazırlanan doşab qanazlığında, ümümi zəiflikdə çox faydalı qüvvətverici vasitədir. Üzüm qorasından hazırlanan "abqora" isə xəstəliyin ilk dövründə çox yaxşı təsir göstərir. O, susuzluğun qarşısını almaqla yanaşı, xəstənin tez sağalmasını tezləşdirir. Qurudulmuş üzüm gilələri isə qanazlığında çox xeyirlidir.
Növləri
- Vitis acerifolia Raf.
- Vitis aestivalis Michx.
- Vitis aestivalis var. argentifolia (Munson ex L.H. Bailey) Fernald
- Vitis aestivalis var. bourquiniana (Munson) Bailey
- Vitis aestivalis var. smalliana (L.H. Bailey) Comeaux
- Vitis aestivalis subsp. sola (L.H. Bailey) W.M. Rogers
- Vitis amazonica (Linden) G. Nicholson
- Vitis amurensis Rupr.
- Vitis amurensis var. dissecta Skvortsov
- Vitis amurensis var. shiragae (Makino) Ohwi
- Vitis arizonica Engelm.
- Vitis baileyana Munson
- Vitis balansana Planch.
- Vitis balansana var. ficifolioides (W.T. Wang) C.L. Li
- Vitis bashanica P.C.He
- Vitis bellula (Rehder) W.T. Wang
- Vitis berlandieri Planch.
- Vitis betulifolia Diels & Gilg
- Vitis biformis Rose
- Vitis bloodwothiana Comeaux
- Vitis bourgaeana Planch.
- Vitis bryoniifolia Bunge
- Vitis bryoniifolia var. ternata (W.T. Wang) C.L. Li
- Vitis californica Benth.
- Vitis chontalensis Seem.
- Vitis chunganensis Hu
- Vitis chungii F.P. Metcalf
- Vitis cinerea (Engelm.) Engelm. ex Millardet
- Vitis cinerea var. canescens (Engelm.) L.H. Bailey
- Vitis cinerea var. helleri (L.H. Bailey) M.O. Moore
- Vitis cissoides (Blume) Backer
- Vitis coignetiae Pulliat ex Planch.
- Vitis cordifolia Lam.
- Vitis cordifolia var. solonis (Planch.) Planch.
- Vitis davidii (Rom.Caill.) Foëx
- Vitis davidii var. cyanocarpa (Gagnep.) Sarg.
- Vitis enneaphylla (Vell.) Eichler
- Vitis erythrophylla W.T. Wang
- Vitis fengqinensis C.L. Li
- Vitis figariana (Webb) Baker
- Vitis flexuosa Thunb.
- Vitis flexuosa subsp. rufotomentosa (Makino) Murata
- Vitis girdiana Munson
- Vitis hancockii Hance
- Vitis heyneana Roem. & Schult.
- Vitis heyneana subsp. ficifolia (Bunge) C.L. Li
- Vitis heyneana var. glabra (R. Parker) Naithani & Biswas
- Vitis hui W.C. Cheng
- Vitis jacquemontii R. Parker
- Vitis jinggangensis W.T. Wang
- Vitis jinzhainensis X.S. Shen
- Vitis labrusca L.
- Vitis labrusca f. alba (Prince) Fernald
- Vitis labruscana L.H. Bailey
- Vitis lanceolatifoliosa C.L. Li
- Vitis linsecomii Buckley
- Vitis longquanensis P.L. Chiu
- Vitis luochengensis W.T. Wang
- Vitis menghaiensis C.L. Li
- Vitis mengziensis C.L. Li
- Vitis monticola Buckley
- Vitis mustangensis Buckley
- Vitis mustangensis var. diversa (L.H. Bailey) Shinners
- Vitis nesbittiana Comeaux
- Vitis × novae-angliae Fernald (pro sp.)
- Vitis papillosa (Blume) Backer
- Vitis piasezkii Maxim.
- Vitis pilosonerva F.P. Metcalf
- Vitis popenoei J.L. Fennell
- Vitis pseudoreticulata W.T. Wang
- Vitis pubescens (Schltdl.) Miq.
- Vitis retordii Rom. Caill. ex Planch.
- Vitis rhomboidea (E. Mey. ex Harv.) Szyszył.
- Vitis romanetii Rom. Caill.
- Vitis rotundifolia Michx.
- Vitis rufotomentosa Small
- Vitis rupestris Scheele
- Vitis rupestris f. dissecta (Eggert ex L.H. Bailey) Fernald
- Vitis ruyuanensis C.L. Li
- Vitis shenxiensis C.L. Li
- Vitis shuttleworthii House
- Vitis silvestrii Pamp.
- Vitis sinocinerea W.T. Wang
- Vitis sinuata (Pursh) G. Don
- Vitis thunbergii Siebold & Zucc.
- Vitis thunbergii var. sinuata (Regel) Rehder
- Vitis tiliifolia Humb. & Bonpl. ex Schult.
- Vitis treleasei Munson ex L.H. Bailey
- Vitis tsoi Merr.
- Vitis tsukubana (Makino) Maekawa
- Vitis unifoliata (Harv.) Kuntze
- Vitis vinifera L.
- Vitis vinifera var. multiloba (Raf.) Kuntze
- Vitis vinifera var. palmata (Vahl) Kuntze
- Vitis vulpina L.
- Vitis wenchowensis C. Ling
- Vitis wilsoniae H.J. Veitch
- Vitis wuhanensis C.L. Li
- Vitis yuenlingensis W.T. Wang
- Vitis zhejiang-adstricta P.L. Chiu
Meşə üzümü
- Status — arealı azalmaqda olan nadir növdür.
- Yayılması — Quba rayonu (Alpan kəndi), Zaqatala rayonu (Muxax kəndi), Hadrut rayonu (Domu kəndi), Zəngilan (Ağbənd kəndi), Astara (Maşhan kəndi) rayonları. Azərbaycandan kənarda – Moldoviya, Krım, Ön Qafqaz, Dağıstan və Türkmənistan, Qərbi Avropa, Aralıq dənizi, Kiçik Asiya və İran.
- Bitdiyi yer — çay subasarları və düzən meşələri.
- Ehtiyatı — azdır.
- Çoxalması — toxumla və vegetativ yolla çoxalır.
- Ehtiyatının dəyişilmə səbəbləri — çaykənarı meşələrdən təsərrüfat üçün istifadə edilməsi.
- Becərilməsi — məlumat yoxdur.
- Qəbul edilmiş qorunma tədbirləri — xüsusi mühafizə tədbirləri hazırlanmamışdır.
- Zəruri qorunma tədbirləri — botanika bağlarında əkmək, mövcüd yasaqlıqlarda və qoruqlarda qiymətli bitki kimi qorumaq lazımdır.
- Məlumat mənbələri. Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989
Dində
"Quran"da üzüm haqqında belə bir ifadə var:
"Sənin bir xurma bağçan və üzüm bağın olmalı; belə ki, içlərindən gürül-gürül çaylar axıtmalısan."[5]
— İsra surəsi, 91
Üzüm tumunun faydaları
- Ən güclü antioksidant hesab edilən üzüm tumu xərçəng xəstəliyinə müsbət təsir edir; xərçəngin müalicəsindəki mənfilikləri aradan qaldırır.
- Damarları qoruyur, damar xəstəliyinin qarşısını alır, damar xəstəliklərini müalicə edir.
- İnfarkt xəstəliyini azaldır.
- Pis xolesterolu azaldıb, yaxşı xolesterolu yüksəldir.
- Diabet xəstələrinə müsbət təsir edir.
- Qan damarlarını gücləndirir.
- Kapilyar damarları gücləndirərək yüksək təzyiqə yaxşı kömək edir.
- Gözdəki damarları gücləndirib qan dövranını yaxşılaşdırır.
- Gözün şəffaf təbəqəsini qoruyur.
- Yaşla birlikdə artan görmə zəifliyinə mane olur.
- Kataraktanın əmələ gəlməsinə mane olur.
- Qan və limfa dövranını nizamlayır.
- Dəri problemlərinə müsbət təsir edir, dərini gözəlləşdirir və dəri sallanmasına mane olur.
- Allergiya problemlərinin qarısını alan özəlliyi vardır.
- Diş əti qanamalarında müalicəvi özəlliyə sahibdir.
- C vitamininin təsirini artırır.
- Saç hüceyrələrini inkişaf etdirir.
- Qan yaradır, qan azlığının qarşısını alır və qanı təmizləyir.
- Böyrək və bağırsaqları təmizləyir.
- Revmatizm xəstəliyinə müsbət təsir edir[6].
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 95. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 202.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- Quranda adı çəkilən bitkilər Arxivləşdirilib 2013-07-29 at the Wayback Machine (az.)
- "Üzüm, üzümün tumunun faydası nədədir?". 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-02.
Üzüm:The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)
Xarici keçidlər
Vikianbarda Üzüm ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Meyvələrin sirri Arxivləşdirilib 2011-08-13 at the Wayback Machine
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.