Edá Antigua

Na llocalidá pudo esistir dalgún tipu d'asentamientu previu a la dómina romana. La rexón topábase integrada en territoriu de los ilergetes y podría tar poblada por vascitanos. Taba emplazaba na zona fronteriza col territoriu de los vasconos, que s'estendíen a lo llargo d'una franxa de norte a sur dende'l Pirinéu hasta'l Ebro. La proximidá a los dominios vasconos y la influyencia qu'éstos pudieren tener nel territoriu de los ilergetes, llevó a dellos autores a sostener que'l topónimu Zuera provién del términu vascu «zubi», qu'en euskera significa «ponte».

Les primeres noticies fidedignes sobre los pobladores de la zona de Zuera provienen de la dómina de la romanización. Casi tolos investigadores asitien nes cercaníes del actual cascu urbanu l'antigua Gallicum, mentada nel Itinerariu de Antonino —redactáu nel sieglu III—, na calzada romana que diba de Cesaraugusta hasta'l Bearne, pasando por Osca. El nome romanu de Gallicum podría proceder del ríu Gállego, consideráu'l pasu obligáu dende les Galias a la Hispania Citerior.^[2]

Edá Media

De la dómina del dominiu musulmán daten les primeres noticies, según l'orixe de l'actual Zuera. Foi l'antigua Zufaria, nome árabe que, d'alcuerdu a ciertu autores, significa «guapa»;^[2] otros autores sostienen que'l significáu del so topónimu árabe ye «el Peñasquito», apaeciendo citada la llocalidá en documentos medievales como Çuffarie y Çofera.^[3]

La reconquista de Zuera tuvo de tener llugar xustu antes de la conquista de Zaragoza en 1118. Alfonsu I el Batallador cuntó cola ayuda de los gasconos Gastón IV de Bearne y Céntulo II de Bigorra, siendo los gascones quien introducieron en Zuera el cultu a San Licer, evanxelizador del Bearne y patrón de la villa. En redol al sieglu XII introducióse'l cultu a la Virxe del Salz, que según les cróniques apaecer a un caballeru de dalguna de les órdenes militares de la dómina.

Pedru IV, monarca que, magar la oposición de los vecinos, vendió Zuera al Conceyu de Zaragoza (1366).

La villa perteneció, ente otros, a Don Bolla de Lluna, Señor que castigó a los vecinos por unes supuestes otomíes cometíes en Erla. Ante esti fechu, los vecinos de Zuera acusáron-y ante'l Xusticia d'Aragón, quien-y impunxo una sanción. Dempués d'esti episodiu, Zuera y les aldegues de Leciñena y San Mateo de Gállego reincorporar a la Corona d'Aragón. En Zuera, que tuvo votu en Cortes, terminar en 1285 les que Pedru III empezara n'Huesca.

En 1366, el monarca Pedru IV el Ceremoniosu, obligáu polos gastos de la Guerra de los Dos Pedros, vendió la villa de Zuera y les sos aldegues al Conceyu de Zaragoza, con toles sos posesiones, tributos y derechos, en 170.000 sueldos jaqueses. Los vecinos intentaron ensin ésitu recaldar felicidá suma por que la villa nun fuera dixebrada de la Corona. Alfonsu V, pola mesma causa, vendió a Zaragoza, en 1432, el "Ius luendi" o derechu de redención y carta de gracia de Zuera. Por tou ello, Zaragoza quedó dueña absoluta de la villa y baronía, que naquellos tiempos percibía unu de los cinco peaxes que pagaben les mercancíes que se tresportaben pela ruta de Zaragoza a Francia. Esti orde de coses caltener hasta 1617.^[2]

Edá Moderna

L'historiador Xordán de Asso señala qu'a finales del sieglu XVIII, Zuera cuntaba nes márxenes del Gállego con una «dilatada vega de 3.000 cahizadas regables, y otres 1.000 nel monte. Ésti ye bien dilatáu, y vistíu de romerales, del que s'alimenten munchos abeyares, que producen el miel más envaloráu d'Aragón.» Les actividaes agrícola y comercial, motivaes pol tránsitu constante de mercancíes en direición Norte-Sur y procedentes de les Cinco Villes, favorecíen un fácil asentamientu na zona.

Edá Contemporánea

Pascual Madoz, ente 1846 y 1850, recueye de Zuera que «tien 280 cases... distribuyíes en 5 cais anches, rectes y mal empedradas, y una plaza; casa de conceyu, na que tamién ta la cárcel y escuela de primeres lletres, dotada con 2.800 reales... Nel so términu hai un edificiu que foi conventu, llamáu de los Santos, onde antes de la exclaustración de los relixosos en 1835 esistía una comunidá de la orde de Agustinos Descalzos». Establecía la so población en 284 vecinos y 1.350 almes.^[4]

Yá nel sieglu XX, el 31 de xunetu de 1915 tuvo llugar una nube d'estraordinaries proporciones que práuticamente afaró la llocalidá de Zuera.^[5] La enorme nube de pedrisco, acompañada de vientu huracanado, causó qu'en dellos llugares el xarazo algamara un altor de tres metros. La prensa de la dómina describía asina la magnitú de la catástrofe: «El vientu huracanado tronzó arboles, afaró les mieses y baltó los postes del teléfonu y de la llinia llétrica, quedando la población a escures. Zuera presenta un cuadru apavoriante, y en callar cachos de persianes, texas, lladriyos y otros oxetos, arrincaos pol vientu». Estos tarrecibles sucesos acabaron cola vida de cuatro vecinos.^[6]

La posterior Guerra Civil Española tuvo importantes repercusiones na llocalidá. Antes del so entamu, tres les eleiciones xenerales d'España de 1936, socedió que'l 13 de marzu de 1936 tirotióse'l Casín Repúblicano dende'l Casino Monárquicu, al sentise la derecha local amenazada pol trunfu del Frente Popular. L'ataque saldar con un muertu, dellos mancaos y más de 60 derechiegos deteníos. Zuera ye consideráu unu de los pueblos aragoneses que más careció la violencia de la guerra,^[7] una y bones el primer gran bombardéu qu'hubo n'Aragón foi nesta llocalidá, rexistrándose nél ocho muertos, ente ellos seis neños. La represión tamién foi especialmente dura. Anque al españar el conflictu, al paecer tan solo unu de los vecinos aguantar a los siguidores de Franco, en menos d'un añu fueron fusilaes polos sublevaos más de 180 persones, de les que 23 yeren muyeres.^[8]

Más apocayá, el 5 d'agostu de 2008, declaróse un quema por causa de un accidente d'automóvil nel Altu de San Sebastián y, por cuenta de los fuertes vientos, el fueu arrobinar hasta quemar más de 2.200 hectárees. El llugar onde asocedió l'accidente ta a escasos quilómetros del Cuetu de la Palombera, onde en 1995 tamién amburaron 4.200 hectárees.^[9]

Últimos alcaldes de Zuera

Resultaos eleutorales

Arquiteutura relixosa

El templu más reconocíu na llocalidá ye la Ilesia parroquial de San Pedro, con fábrica primitiva mudéxar de los sieglos XII y XIII, anque con importantes alteraciones, sobremanera a partir del sieglu XVI. La torre, destruyida por un rayu nel sieglu XIX, reconstruyir a finales de la década de 1990 n'estilu neogóticu. Mientres distintes obres de restauración, ye de destacar que salió a la lluz un arcu románicu y restos de pintura mudéxar que pueden datar del sieglu XII. Nel so interior caltién un retablu platerescu de 1548. Igualmente interesante ye la sacristía, de planta rectangular y cubierta con cuatro tramos de bóveda de lunetos, que'l so autor pudo ser Ventura Rodríguez.

La Ermita de la Virxe del Salz, patrona de la villa, falta nueve km del conceyu. Paez ser que'l so orixe foi un castiellu o asentamientu defensivu d'orixe musulmán.

Arquiteutura civil

Ye interesante'l cascu urbanu en redol a la cai Mayor y plaza d'España.

Amás, na redoma del conceyu atopa'l curiosu Arcu de la Mora, obra hidráulica construyida en dómina islámica. Créese qu'esta construcción foi un intentu fallíu de los árabes de construyir una gran acequia, pa lo que se llevantó l'arcu que salva'l ribayu y escaváronse les galeríes que llevaríen el calce pel interior de les roques. Posiblemente la obra nun llegó a acabase nunca. L'acueductu, anguaño restauráu, presentaba semioculto un arcu de sillería de grandes piedres que pudiera ser de dómina romana.

De recién construcción ye'l Parque fluvial, creáu col fin de promover l'acercamientu al patrimoniu natural y cultural del ríu Gállego nel so tramu zufariense.

Patrimoniu natural

Ente los términos municipales de Castejón de Valdejasa, Gurrea de Gállego y Zuera, atópense los Montes de Zuera, una singular zona de relieves alomados y ribayos de fondu planu. Los ecosistemes esistentes, compuestos por pinares, zones esteparias y sotos de ribera, tán incluyíos dientro de la declaración de la Rede Natura 2000, como LIC (Llugar d'Interés Comuñal) y ZEPA (Zona d'Especial Proteición pa l'Aves).^[15] Na zona noroeste atopa un maxestosu pinar, nel qu'abonda la variedá de Pinus halepensis; dientro d'esti espaciu, esiste un exemplar únicu pol so porte y edá, que recibe'l nome de «Pinu de Valdenavarro».^[16]