 Zaporiyia | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| Estáu desapaecíu |  Imperiu Rusu | ||||
Gobernación (es)  | Gobernación de Yekaterinoslav (es) | ||||
| Tipu d'entidá | gran ciudá | ||||
| Alcalde (es) | Anatolii Kurtiev | ||||
| Nome oficial | Запоріжжя (uk) | ||||
| Nome llocal | Запоріжжя (uk) | ||||
| Códigu postal |
69001–69124 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 47°51′00″N 35°07′03″E / 47.85°N 35.1175°E | ||||
Error de Lua en Módulu:Mapa_de_llocalización na llinia 527: Nun puede amosase la ubicación especificada porque nun esiste'l Módulu:Mapa de llocalización/datos: "Módulu:Mapa de llocalización/datos/Ucraína". | |||||
| Superficie | 331 km² | ||||
| Altitú | 86 m | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 710 052 hab. (1r xineru 2022) | ||||
| Porcentaxe |
100% de Gobernación de Yekaterinoslav (es) 0.39% de Imperiu Rusu | ||||
| Densidá | 2145,17 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Fundación | 952 | ||||
| Prefixu telefónicu |
061 | ||||
| Estaya horaria |
Horariu de Branu d'Europa Oriental UTC+02:00 (horariu estándar) UTC+03:00 (horariu de branu) | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | Lahti, Birmingham, Linz, Asdod, Magdeburgu, Yichang, Belfort y Oberhausen | ||||
| zp.gov.ua | |||||
 | |||||
.svg.png.webp)
Zaporiyia (ucraín: Запоріжжя; tr.: Zaporizhzhia; rusu: Запорожье; tr.: Zaporozh'ye) ye una ciudá d'importancia rexonal de la rexón centro meridional d'Ucraína. Ye'l centru alministrativu de la óblast de Zaporiyia, según del circundante raión de Zaporiyia, magar nun pertenez a esti postreru. Ta asitiada sobre'l ríu Dniéper, unos 70 km al sur de Dnipropetrovsk y 445 km al sureste de Kiev.
Zaporiyia yera llamada d'antiguo Aleksándrovsk (rusu: Алексáндровск), pol comandante del primer exércitu rusu, el príncipe Alejandro Golitzin, pero foi renombrada en 1921 como Zaporiyia (lliteralmente, "detrás de los rabiones", polos rabiones que tenía'l Dniéper cerca de Jórtytsia). En 2007 yera la sesta ciudá mayor d'Ucraína con una población de 790.000 hab.
Zaporiyia ye un importante centru industrial d'Ucraína, particularmente pola central hidroeléctrica de "DnieproGES", la fábrica d'automóviles ZAZ, la mayor empresa fabricante del país, y la Motor-Sich diseñadores y productores de motores d'avión y turbinas de gas industrial.
La ciudá foi un gran centru d'inxeniería nos tiempos soviéticos, con toes la consecuencies medioambientales qu'esto acarreta. Al movese a la economía de mercáu dende la independencia d'Ucraína, ameyoró la situación nesa tema, ameyorando la calidá del aire. Anque Zaporiyia nun ye una ciudá particularmente curiosa, los cruceros del ríu Dniéper faen d'ella una de les sos paraes programaes nel camín pa visitar la islla de Jórtytsia.
Historia
Según los afayos arqueolóxicos nel área, suxúrese qu'esti establecimientu fuera habitáu dende hai 5000 o 6000 años por tribus nómaes escites. Nos sieglos XV-XVII esti llugar foi famosu pola fortaleza cosaca Sich de Zaporozhia. Nel sieglu XVI equí abellugar granxeros rusos de servidume que fuxíen de los sos señores pa ser homes llibres. Estos cosacos teníen un tratu independiente pol Imperiu rusu, en cuenta de defender les sos fronteres militarmente. Sábese qu'ente 1711 y 1739 tuvo sol dominiu de los tártaros de Crimea y del Imperiu otomanu (ver Islam n'Ucraína). En 1770, l'Imperiu rusu estableció una nueva fortaleza nel ríu Dniéper, llamada Aleksándrovsk. Hasta principios del sieglu XX, yera una ciudá pequeña. Como diximos foi renombrada col so nome actual en 1921. Mientres y tres la Segunda Guerra Mundial, foi llocalización d'un campu de prisioneros.
La islla de Jórtytsia, perteneciente a la ciudá, encara la moderna Zaporiyia dende'l ríu. Foi una de les llocalizaciones del desusdichu Sich de Zaporizhia, la principal capital fortificada del estáu cosacu de los cosacos de Zaporozhia y de la república del Hetmanato cosacu.
En 1789 menonites de Prusia aceptaron una invitación de la zarina Catalina II de Rusia pa establecese no que se conocería como colonia de Jórtytsia, al noroeste de la islla de Jórtytsia. Los molinos y fábriques construyíos polos menonites en Aleksándrovsk fueron espropiaos pol gobiernu bolxevique. Dempués de la Revolución rusa de 1917, munchos menonites emigraron, yá como abellugaos o deportaos de la zona. Anguaño entá viven en Zaporiyia unos pocos menonites, de que'l so pasáu na ciudá caltienen dellos edificios nel área y no que yera'l centru de la colonia, anguaño Molochansk.
Demografía
En 2007 tenía una población averada de 790 000 hab. Les cifres siguientes salen de los censos de 1897, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989 y 2001 o d'estimaciones. Pal añu 1943, provienen de l'alministración alemana d'ocupación.
| 1897 | 1910 | 1920 | 1926 | 1939 | 1943 |
|---|---|---|---|---|---|
| 28 400 | 43 000 | 49 700 | 55 300 | 289 200 | 120 000 |
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2005 |
| 449 000 | 658 000 | 780 745 | 883 909 | 815 256 | 799 348 |
Clima
 Parámetros climáticos permediu de Zaporizhya  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima absoluta (°C) | 12.2 | 16.2 | 23.4 | 31.4 | 35.9 | 36.5 | 39.0 | 40.2 | 35.0 | 35.0 | 20.9 | 15.0 | ' |
| Temperatura máxima media (°C) | −0.4 | 0.4 | 6.4 | 15.3 | 21.9 | 25.7 | 28.3 | 27.9 | 21.8 | 14.3 | 5.9 | 0.8 | 14.03 |
| Temperatura media (°C) | −3.1 | −2.9 | 2.2 | 9.9 | 16.2 | 20.1 | 22.5 | 21.8 | 16.1 | 9.4 | 2.5 | −1.8 | 9.41 |
| Temperatura mínima media (°C) | −5.7 | −5.9 | −1.5 | 4.9 | 10.5 | 14.6 | 16.7 | 15.7 | 10.9 | 5.2 | −0.2 | −4.3 | 5.08 |
| Temperatura mínima absoluta (°C) | −29.3 | −26.1 | −25.0 | −8.2 | −2.0 | 5.0 | 8.9 | 3.9 | −3.0 | −8.9 | −18.6 | −26.2 | ' |
| Precipitación total (mm) | 42 | 35 | 36 | 36 | 43 | 62 | 46 | 39 | 36 | 35 | 44 | 44 | 498 |
| Fonte: КЛИМАТ ЗАПОРОЖЬЯ (en rusu)[1][2] | |||||||||||||
Economía y tresporte
Industria
Dende finales de la Revolución rusa de 1917 la ciudá convertir nun importante centru industrial. La presencia de mano d'obra barata y la proximidá de los depósitos de carbón, mineral de fierro, y manganesu crearon condiciones favorables pa empreses de gran escala de los sectores de la inxeniería mecánica y del fierro.
La Zaporiyia de güei ye un importante nucleu industrial de la rexón gracies a les sos industries pesaessobremanera metalurxa, aluminiu ya industria químico. Fabricar na ciudá coches, motores d'avión y aparatos radioelectrónicos. El puertu de Zaporiyia ye un importante transbordo pa les mercaderías de la conca del Donets. Zaporizhstal ye'l cuartu productor d'aceru n'Ucraína (el 54 del mundu).
Enerxía llétrica
Zaporiyia tamién cunta con un gran complexu de xeneración d'eletricidá formáu pola mayor central nuclear d'Europa, la central nuclear de Zaporiyia (en Enerhodar, 70 km ríu abajo), según pola Estación Hidroeléctrica Dniéper, que ye la mayor d'Ucraína, y otres centrales que xeneren eletricidá por aciu combustibles fósiles. La estación llétrica ta asitiada sobre'l ríu Dniéper y ye llamada "DneproGES 2". La presa foi construyida ente 1927 y 1932 como DneproGES, nuna parte del ríu apoderada pol altor de la islla Jórtytsia, y que d'antiguo yera de rabiones y roques. D'ende vien el nome de la ciudá, "tres los rabiones" (za, tres, y porog, rápido). Ta operativa dende 1932 y algamó la producción planiada en 1939. A esi altor surde'l bulevar Lenin, de 12 km de llargu (l'avenida más llarga d'Europa) que lleva pel centru de la ciudá. Na Segunda Guerra Mundial la presa foi destruyida, y ente 1944 y 1950 reconstruyóse como DneproGES 2. Nel periodu entendíu por 1969-1980, la estación foi ampliada y construyóse una autopista na presa. Anguaño esiste na vera esquierda otru espaciu de producción llamáu DneproGES 3. La central tien una potencia istalada de 1500 megavatios pa surtir la zona de Dnipropetrovsk, Krivói Rog y Zaporiyia. La presa cubre un llargor de 65 km ríu arriba hasta Dnipropetrovsk, y na dómina de crecíes ye navegable dende esa ciudá hasta'l mar Negru, inclusive pa los barcos de gran caláu. A pocos quilómetros de la presa empieza'l banzáu de Kajovka, de 240 km, que dexa qu'esta rexón cultive arroz, vinu, y frutes.
Tresporte
P'aprovir el tresporte públicu la ciudá cunta con serviciu d'autobuses, minibuses, tranvía, tresporte fluvial, y ferrocarril. En cuanto al ferrocarril, cuenta con dos estaciones, Zaporizhia I y Zaporizhia II. Zaporizhia I ye la estación central, asitiada na parte sur de la ciudá. Ye fácil llegar por aciu taxi o minibús. Asitiada na llinia Simferópol–Moscú, el tresporte terrestre ye conveniente tanto al norte como al sur de Zaporiyia.
L'aeropuertu de Zaporiyia opera vuelos internacionales y domésticos. La ciudá vecina de Dnipropetrovsk tamién tien un aeropuertu con vuelos internacionales más frecuentes.
Deportes
Na ciudá de Zaporiyia el deporte más importante ye'l balonmano, yá que cunta con trés de los clubes más importantes del país: el ZTR Zaporozhye, el Motor Zaporozhye y ZNTU-ZAS Zaporozhye. El ZTR Zaporozhye ye amás el club de balonmano más gallardoniáu del país.
L'equipu de fútbol más importante de la ciudá ye'l PFK Metalurg Zaporizhia qu'anguaño apuesta la Persha Liha, la segunda división d'Ucraína, en baxando na temporada 2015-16 de la Lliga Premier d'Ucraína. El club apuesta los sos partíos nel Slavutych Arena de 11.983 espectadores.
En baloncestu, el Ferro-ZNTU Zaporozhye ye unu de los principales clubes del país del sieglu XXI, en ganando la Copa de baloncestu d'Ucraína en dos causes, en 2010 y en 2013, y aportando a subcampeón de lliga.
Cultura y llugares d'interés
Zaporiyia ye una de les más guapes ciudaes industriales d'Ucraína con numberosos parques y zones verdes, güertos, según xardinos de flores nes principales cais.
La islla Jortytsa ye un llugar d'esparcimientu popular pa los residentes de la ciudá. La so condición de Zapovédnik nacional protexe tanto'l so paisaxe natural como los monumentos históricos que s'atopen na isla. Nel norte de la islla hai un muséu d'historia de los cosacos de Zaporiyia. Un pocu más al sur atopa un muséu al campu respectu al Sich de los cosacos. Ye famosu l'espectáculu de monta de caballos onde los artistes ecuestres realicen trucos según la tradición cosaca.
Unos 57 km al sur de la ciudá, tres estepes ensin fin, atópase l'enorme banzáu de Kajovka (Каховське водосховище). Otra vista del llugar ye la presa de la Estación Hidroeléctrica Dniéper, de tres quilómetros de llargu y 57 m d'altu.
Persones nacíes en Zaporiyia
- Leonard Froese (nacíu'l 9 de febreru de 1924 en Zaporizhia, muertu'l 9 d'avientu de 1994 en Marburgu), pedagogu alemán.
- Serguéi Gláziev (nacíu en 1961), economista y políticu rusu.
- Alyosha (nacida'l 14 de mayu de 1986), cantante pop ucraniana que representó al so país nel Festival del Cantar d'Eurovisión 2010, celebráu en Oslo (Noruega).
Uri Mester nel 2001
Galería
Combate na Segunda Guerra Mundial cerca de la presa.
La presa de la DneproGES pel branu de 1942.
El pasu del Dniéper cerca de Rozumovki.
Escudu de Zaporizhia mientres la XRSS.
DniproGES.
Fábriques y puertu fluvial ante la presa.
Ponte na presa.
Edificiu de la Universidá Téunica Nacional de Zaporizhia..jpg.webp)
Universidá Nacional de Zaporizhia.
Teatru de mocedá de Zaporizhia.
Otra vista de la ponte Preobrazhenski.
Cases de l'avenida Lenin, nos años de 1930.
Encruz del bulevar Shevchenko y la cai de la Victoria.
Muséu rexonal d'etnografía.
Referencies
- ↑ http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=10643&refer=wikipedia
- ↑ «ПОГОДА в Запорожье». Погода и климат. Retrieved on 6 May 2012
Bibliografía
- Cifres del Reichskommissariat Ucrania'l primeru de xineru de 1943, citáu en Karel Cornelis Berkhoff, Harvest of Despair. Life and Death in Ukraine Under Nazi Rule, Harvard University Press, 2004, p. 318.
- Tostaren, R. Building on the Past: Mennonite Architecture, Landscape and Settlements in Russia/Ukraine. Raduga Publications, 2004.
Enllaces esternos y referencies
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Zaporiyia.
- Portal oficial de les autoridaes de la ciudá (en rusu) - (n'ucraín)
| Control d'autoridaes |
|---|
Datos: Q157835- Multimedia: Zaporizhzhia