Alministración municipal

L'alministración política de la villa realízase al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Villava mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,^[11] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal de Villava ta formada por 17 conceyales. Anguaño y dende 2015, exerz el cargu Mikel Oteiza, de la formación independentista EH Bildu. La sede del consistoriu ta emplazada na Cai Mayor de la villa.

Alcaldes

Peio J. Monteano, alcalde pola Agrupación Eleutoral Atarrabia (candidatura impulsada por Eusko Alkartasuna) en 1999, presentó la so dimisión al nun sofitar Euskal Herritarrok, los sos socios d'aquel Gobiernu municipal, una moción qu'encamentaba a condergar un ataque contra un conceyal de la oposición d'Unión del Pueblu Navarro, rompiéndose asina'l pactu de gobiernu ente EA-Atarrabia, Izquierda Xunida de Navarra y EH y dando l'alcaldía a UPN.^[12]

Dende esa fecha y hasta xunu de 2007 ostentó'l conceyu UPN col sofitu del Partíu Socialista de Navarra. En 2007 la coalición Atarrabia-Nafarroa Bai (integrada por Eusko Alkartasuna, Aralar, Batzarre y Partíu Nacionalista Vascu) foi la llista más votada, llogrando seis conceyales; Unión del Pueblu Navarro llogró cinco conceyales, Aición Nacionalista Vasca trés, Partíu Socialista de Navarra dos y Izquierda Xunida de Navarra un conceyal.^[13]

Ikurriña xunto al Conceyu de Villava (2007).

La última actuación municipal realizada pola anterior corporación foi l'empedriáu y semipeatonalización de la cai Mayor y l'adecuación de la plaza principal de la villa integrándola nel parque Ribed. Dientro de los llabores a realizar pol nuevu Gobiernu ta l'ampliación del centru de Salú, la construcción d'una nueva "Casa de Cultura" y la construcción d'un nuevu Institutu comarcal d'enseñanza secundaria, por cuenta de que la crecedera demográfica menguó la ufierta de servicios públicos, esistiendo un ampliu consensu na realización de les anteriores aiciones.

N'ochobre de 2007 el plenu municipal decidió l'allugamientu de la ikurriña nun mástil cercanu al conceyu, siendo recurrida dicha decisión ante los tribunales per parte del Gobiernu de Navarra qu'alegó un presuntu incumplimientu de la Llei Foral de Símbolos. N'avientu de 2008 el Tribunal Cimeru de Xusticia de Navarra tornó'l recursu interpuestu pol consistoriu y envaloró los allegamientos del Gobiernu de Navarra, apreciando incumplimientu de dicha Llei de Símbolos al considerar que, magar qu'enseñar non ondeaba nel conceyu, el so allugamientu nel esterior del conceyu constituyía un subterfugio pa incumplir dicha Llei. El consistoriu recurrió la sentencia.^[14][15] N'abril del 2009 el consistoriu acató la llei y retiró la ikurriña, comprometiéndose los conceyales de NaBai a abonar les costes del procesu xudicial. Darréu l'Asociación Cultural Villava Atarrabia 2009 instaló una bandera navarra y una ikurrina en dos mástiles cercanos al Conceyu, y en mayu d'este mesmu añu'l Xulgáu de lo Contencioso-Alministrativu ordenó al Conceyu retirar tamién esta ikurrina.^[16]

Resultaos de les eleiciones municipales de 2015

Nes Eleiciones Municipales de 2015, EH Bildu llogró'l 39,25% de los votos y 8 conceyales, siguíu de Atarrabia-Geroa Bai (A-GBAI) que llogró 3 conceyales y el 18,58%. Siguiendo a estos dos formaciones atópase Unión del Pueblu Navarro (UPN) col 18,3% y 3 conceyales tamién. El restu de formaciones qu'allegaron a los comicios y llograron representación: Izquierda-Ezkerra (I-E) llogrando 10,46% y dos conceyales, y el Partíu Socialista de Navarra (PSN-PSOE) col 9,59% y un conceyal.^[17]

Monumentos relixosos

La redolada de la Trinidá d'Arre

Al pie de una ponte medieval de seis arcos sobre'l ríu Ulzama, atópase l'actual "Albergue de pelegrinos"^[19] xestionáu polos Hermanos Maristes, que nel so día se destinara a Ermita en devoción a la "Santísima Trinidá", conventu y hospital. Trátase d'un conxuntu que caltién l'ábside románicu d'una ilesia del sieglu XIII anque nun esiste documentación escrita d'esti edificiu hasta'l sieglu XVI, dependiente de Roncesvalles, periodu nel que cuntaba con 622 clérigos.^[20] (La Trinidá esta en términu d'Arre, Ezcabarte).

La ermita anque d'estilu románicu tardíu (S XIII) ta bien reformada y anguaño solo caltién el ábside orixinal, ya inclusive esti atópase práuticamente ocultu pol albergue de pelegrinos y la vivienda de los Maristes. L'ábside o cabecera ta estremáu en 5 llenzos por contrafuertes y ta cubiertu por una bóveda de fornu. Nos llenzos reparen ventanal de mediu puntu, dexando dos d'ellos el pasu de lluz al interior de la ermita. L'interior ta formáu por una nave de tres tramos bóveda de cañón abovedada en cañón y parés enlucidas. La portada d'accesu ye tamién de mediu puntu y ta debaxo d'un gran pórticu que sofita la vivienda Marista.^[21]

Ilesia de San Andrés

Empecipiada n'estilu renacentista a mediaos del sieglu XVI, el modernu edificiu católicu actual, asitiáu xunto al Conceyu, data de la segunda metá del sieglu XX y conserva d'aquella primitiva construcción la "Capiya de la Soledá", de planta circular y realizada a finales del sieglu XVIII.

Ilesia de La nuesa Señora del Rosario (Dominicos)

Construyíu en 1911 como casín "Besta Jira" adquirir los P.P. Dominicos en 1915 pa destinalo a colexu ("Berrio Ochoa") y Seminariu Dominicu.

Por mesma iniciativa restauraron y abrieron al públicu la capiya de La nuesa Señora del Rosariu na que destaquen les vidreres obra de dominicu villavés Domingo Iturgaiz y una talla en madera de la Virxe del Rosario.

Monumentos civiles

Rollu

Llevantáu nel sieglu XV o XVI probablemente nel allugamientu qu'anguaño ocupa, esta columna toscana de 2,24 metros ye un símbolu xurisdiccional y de llibertá comunal de la villa de Villava. Ye posible tamién, anque nun hai testimonios, que fuera utilizada como picota o llugar d'execución.

A mediaos de la pasada centuria, convertíu en calvariu o cruz de términu, foi treslladada cerca de la Ponte de San Andrés.

En 1990 esti monumentu foi recuperáu y, desprovistu d'agregos posteriores, devueltu al so allugamientu orixinariu onde contribúi a afatar unu de los puntos neurálxicos de la villa.

Escuela de Peritos Agrícoles, construyida en 1912 por José Yárnoz.

Cais Mayor y Serapio Huici

Nestes cais podemos reparar dellos palacetes y edificios de principios del sieglu XX, sobrevivientes de la especulación. Otros edificios interesantes, tamién de principios del sieglu XX, son el Besta Jira bellu edificiu del arquiteutu José Yárnoz construyíu en 1911 por iniciativa de les families burgueses de Pamplona que deseyaben tener un modernu casín-restorán como llugar d'esparcimientu, qu'en 1915 foi adquiríu polos Dominicos. O la Escuela de Peritos Agrícoles. La Diputación Foral de Navarra encargó en 1912 al arquiteutu yá mentáu, José Yárnoz, la so construcción, destináu primeramente al Palaciu del Congresu Nacional de Viticultura que pa conmemorar el VII Centenariu de la batalla de las Navas de Tolosa desenvolver nel mes de xunetu d'esi añu.

Casa Motza

Edificiu con una formosa portalada renacentista empecipiada escontra 1549 por un prohome local, l'alguacil real y almirante de la villa Pedro de Andosilla.

Escultura dedicada a Miguel Indurain

Villava rinde homenaxe a unu de los personaxes más célebres de la villa con una escultura que representa a esta figura del ciclismu.

Murales xuveniles

El Conceyu dexa, solicitando permisu previu, la ellaboración de graffitis en distintos murios de la ciudá. Asina mesmu suel entamar talleres y celebrar un festival de dichu arte caleyero, convirtiendo dellos murios de la villa n'espaciu de denuncia social contra'l sexismu o'l consumismu.^{[ensin referencies]}

Paséu fluvial

El Batán

Dientro del referíu paséu fluvial y aprovechando los saltos naturales de l'agua del ríu, fai más diez siglos surdieron en dichu entorno diversos molinos d'agua que yeren utilizaos pa distintos usos según les necesidaes de los habitantes. Na actualidá unu d'ellos, qu'enantes desempeñó la so función como molín fariñeru, batán de teles y paños, tabierna, fábrica, molín de regaliza, curtiduría-tenería-adobería y fábrica de pastes de madera pa papel, foi restauráu y convertíu en muséu abiertu al públicu y sede del citáu paséu fluvial del ríu Arga xestionáu pola Mancomunidá de la Contorna de Pamplona.^[22][23]

Fiestes mayores

Les fiestes más importantes, tradicionalmente n'honor de la virxe del Rosario, empiecen el sábadu anterior al primer domingu de ochobre y allárguense hasta'l segundu domingu. Mientres les festividaes hai una gran variedá d'actos de lo más diversos, que van dende actividaes infantiles hasta conciertos de Rock. Enantes les fiestes empezaben al berru de "Viva la virxe del Rosario, gora gure Errosarioko ama virginia" pero anguaño, empiecen al berru de "Gora Atarrabia, viva Villava".

El martes celebra la costellada popular , na que los vecinos del pueblu axuntar pa una xinta comuñal nel Parque de Ribed (si'l tiempu dexar), que xeneralmente se basa en costielles de costielles de corderu corderu y costiella de gochu gochu, pero nel que ye posible atopar cualesquier otru platu más ellaboráu. El conceyu encargar d'aprovir los asáures necesarios y son los mesmos villaveses los que tienen que llevar les sos costielles ya instrumentos pa preparar.

Davezu allega muncha xente d'otres llocalidaes, por cuenta de que estes fiestes tienen una gran fama y a que son una de les postreres del calendariu branizu.

Día de Villava

El "Atarrabiako Eguna" o "Día de Villava" celébrase'l primer domingu del mes de setiembre.

San Andrés

San Andrés ye'l patrón de la villa, y celébrase el día 30 de payares.