Puente de Vadocañas

Ponte asitiada na paraxa denomada "Ribera de Vadocañas", asitiáu sobre'l Ríu Cabriel a unos 13 quilómetros de la llocalidá. Xune la comunidá autónoma de Castiella-La Mancha y la Comunidá Valenciana.

Ponte d'un solu güeyu, tien unos 33 metros de lluz (120 pies de buecu), realizáu en piedra llabrada; encimentáu nes mesmes roques de les mesmes márxenes del ríu ta designáu como unu de les pontes d'eses carauterístiques más grandes d'España y d'Europa.

Anque siempres se dixo que la ponte ye d'orixe romanu, hai que faer constar que la so construcción ye de dómina posterior, y esti comentariu bien puede venir dau yá que según dellos datos esistió ríu arriba una antigua ponte, ésti si pudiera ser de construcción en dómina romana. Sobre esta tema faer mención de qu'esta afirmación ye bien contradictoria yá que repasaos escritos tantu de la parte de Iniesta, como de Minglanilla ya inclusive de Requena y Venta del Moro, toos ellos correspondientes a los sos "esllindes y finsamientos", en nengún d'ellos queda claro que de les pontes que nos mesmos fala "ponte vieya de Vadocañas", "puenseca" sía dalgunu y según les midíes que se declaren una ponte de construcción anterior al actual de la Ribera de Vadocañas, dicha documentación por casu contradizse sobre la llamada ponte de la "puenseca" yá qu'en dellos escritos asitiar a un quilómetru más arriba de la ribera de Vadocañas y n'otros asítiase a una "llegua vulgar" que seríen de 7 a 8 quilómetros actuales colo que diríamos a l'actual paraxa de la Fuenseca.

Sábese qu'allá por 1540, (tou ello según D. Rafael Bernabéu nel so llibru Historia de Requena) una torbonada estrozo caminos y pontes ente los que s'atopaba'l de "Vadocañas", ¿cómo pue ser que si nesos años “nun esistía l'actual ponte” falar d'unu col nome del mesma paraxa?, por tou esto ponse en duda si en realidá esistió una anterior ponte na mesma posición del actual o pela cueta habría otru asitiáu n'otra zona del ríu.

Ye posible que la ponte que se fala de la “puenseca” yera una ponte asitiada na mesma paraxa qu'agora se llama “la Fuenseca” y que, anterior al actual de Vadocañas esistiría otra ponte na mentada paraxa y que por causes naturales el mentáu destruyérase llevando asina a la construcción del qu'anguaño conocemos (anque nos quedará siempres la dulda de que l'anterior ponte pudiera tar asitiáu sobre antiguos sillares d'una antigua ponte de construcción romana).

La construcción de la ponte actual de Vadocañas ta documentada sobre finales del sieglu XVI o empiezos del XVII.

Ponte Grande

Ponte asitiada sobre la llamada “Rambla de San Pedro”; pol pasaba l'antigua carretera comarcal (actual CM-3201); delimita los términos de Villalpardo y Minglanilla, foi construyíu nel sieglu XIX anque nun s'atopó documentación relativa a esa construcción, pero sábese que sería cuando por fin realizóse la primer carretera que xunía les poblaciones enantes nomaes.

La ponte tien una estructura con dos arcos de mediu puntu y foi realizáu l'orixinal en piedra artificial llabrada ya incorporando dalguna pieza de piedra natural.

Va unos años unu de los sos arcos derrumbóse y na actualidá foi reformáu totalmente a base de piedra artificial tallada.

La zona convirtióse nun área de recréu de la llocalidá y a la cual ta prohibíu'l pasu a vehículos.

Pinu del Llanillo

El pinu del Llanillo o de la Cabila ye un exemplar de pinu carrasco y singular pol so altor y pola circunferencia del so tueru, de más de tres metros y mediu. Da-y nome a la rambla onde ta asitiáu, que ye la mesma que llega al Sitiu de Consolación col nome de rambla de Villalpardo. Nos últimos años, les nubes y dellos rayos quebraron parte de la so ramasca y tueru, anque nun dexa de ser un árbol d'escepcional guapura al que s'apuerta ente numberosos campos d'almendrales y dende el que se contemplen guapes vistes de tola zona. Ye unu de los símbolos manifiestos d'identidá local y, por ello, afiguráu tamién nel escudu del conceyu.

Los Quintos

Ye una de les tradiciones más esperaes polos mozos qu'entren en quintes: la selmana de los quintos, que suel realizase mientres la segunda selmana del mes de febreru (siempres ye una fecha averada). Los quintos enantes yeren el chavales del pueblu que al cumplir 18 años teníen de sortear y preparar pa dir cumplir el serviciu militar. Xuntar mientres toa una selmana y, tradicionalmente, nel sábadu de terminación de la selmana fai'l trespasu de gorros ente los quintos vieyos y los nuevos (a esta tradición llámase-y “el pollu”, ye tradición la tirada” de “borrachos” na plaza del pueblu y recueyen esa nueche los pollos que criaron les madres mientres l'añu comiendo toos xuntos el domingu, van peles cais faciendo sonar les caracolas y los almirezes pa pidir dineru y comida. Na actualidá, agora que yá nun hai serviciu militar obligatoriu, tamién se suman a la fiesta les quintes, que son les moces qu'entren tamién en quinta esi añu. Con esta tradición da empiezu a un llargu añu en que los quintos” van tomar parte de delles tradiciones: faen de Reis Magos y paxes en Navidá, faen la enramá na puerta de la ilesia'l Sábadu de Gloria, canten los mayos a la Virxe y a les moces, y nes fiestes patronales d'agostu son los majos y mayes que dan resalte y grandor a la nuesa feria y fiestes.

San Antón

Ye una de les festividaes más tradicionales en tola contorna. La viéspora faen fogueres a la puerta de les cases y xúntense los vecinos pa cenar viandes asaes nes áscuares. El día del patrón de los animales, el 17 de xineru, ofíciase misa pela tarde, bendícense los animales que son llevaos a la puerta de la ilesia. D'antiguo se rifaba el llamáu gorrino de San Antón. Ye ésti un gochu, ufiertáu al santu por dalgún vecín dende pequeñín, que se crió llibremente peles cais del pueblu comiendo de lo que-y dan los mesmos vecinos del pueblu a la puerta de les sos cases. Trátase d'una tradición de fai yá dellos años y que, lo que ye güei, nel sieglu XXI quíxose recuperar, nun dexa de resultar chocante y simpáticu ver sueltu por cais y places del pueblu al gorrino de San Antón a espera de que dalgún vecín échelu de comer.

San Marcos

D'antiguo “San Marcos” foi unu de los patrones de la llocalidá, ello ye que'l Santuariu de Consolación, antes de ser un santuariu marianu taba dedicáu a San Marcos. Na actualidá, el día 7 d'ochobre, día del patrón, faise misa y dempués llévase la imaxe de San Marcos en procesión hasta la Cooperativa del Campu onde se parte la caridá” y “la panadera”. La caridá” consiste nunos rollos o tortas pequeños amasaos a los cualos d'añader anisillos y bendichos pol cura párrocu nesi mesmu momentu, ente que la panadera ye una bébora resultante d'entemecer vinu, gaseosa con azucre y cachos de fruta como plátanu, mazana o naranxa. La caridá” ye preparada cada añu por un barriu del pueblu y na so ellaboración participen los vecinos que lu deseyen. N'años anteriores los llugares onde se dar# en dar la caridá yeren distintos del actual, na Era de la Hipolita” y yá más anterior na paraxa llamada “La Cruz de San Marcos”

San Isidro

San Isidro Llabrador, ye consideráu'l patrón de los llabradores y celebra la so fiesta'l día 15 de mayu. Ye tradición que, pela mañana ofíciese misa y llévese la imaxe del santu en procesión a la Cooperativa del Campu de la llocalidá onde se bendicen los campos. Pela tarde faise una pequeña fiesta y ufiértase una merienda con panadera, tortas de sardines, tortas de xamón etc, tou ello al cargu de la Cooperativa del Campu del pueblu.

Ilesia parroquial de San Pedro Advíncula (sieglos XVI–XVII)

Ilesia parroquial de San Pedro Advíncula

Trátase d'un templu relixosu de planta rectangular nuna sola nave. La so construcción ye de mampostería y piedra sillar nes esquines y el so estilu ye renacentista y barrocu. La cubierta ye de mediu cañón sobre tola nave con lunetos nos vanos. Nel segundu cuerpu cercanu al cabecero tópase una capiya a la que s'apuerta por un arcu de mediu puntu que ye cuadrada y con bóveda d'aresta. Tien ábside poligonal y piecero planu. La so pila bautismal ye gótica. Esiste una baldosa esmaltada cola siguiente inscripción: Rosa/Guerrero: Bezi/na d'Hellín, Herma/na de la Relixón/El nuesu Padre Francisco/añu 1518. Nel esterior, la so portada ye senciella, d'arcu rebaxáu ente dos contrafuertes y tejadillo. Tien espadaña de tres güeyos construyida en sillares y apilastrada con cornisa curva tamién de piedra.

Rambla de San Pedro

Esta rambla traviesa la carretera ente Villalpardo y Minglanilla (CM-3201). Nella estrema la vexetación autóctona de la zona y los restos d'una vieya ponte de piedra por onde pasaba l'antigua carretera, güei reflexáu nel escudu municipal. En redol a esa rambla dizse qu'esistió en tiempos de dominación musulmana un castiellu que se llamó de Pero Yoma. La rambla de San Pedro termina xuniéndose a la rambla de Consolación na paraxa conocida como "El Malpasillo".

Cucu tíu pita

Trátase d'una construcción qu'anque ye típica d'estes zones nun se conocen pola redolada de la esistencia de munches d'ellos, construyir p'abelugu de les xentes del campu. La so forma realizar a partir d'una circunferencia dende la que darréu y con mampostería de piedra va cerrándose escontra riba hasta terminar en punta. Estes construcciones yeren llamaes "cucos", solamente teníen una entrada casi siempres dirixida al este o oeste y escarecíen de ventanes; concretamente ésti atópase nel camín que va dende la llocalidá de Iniesta al Santuariu de Consolación na paraxa denomada "La Pajarilla" y la so construcción ye bastante antigua.

Santuariu de La nuesa Señora de Consolación

El Santuariu de La nuesa Señora de Consolación atópase enclaváu na contorna conquense de La Manchuela. Tien d'estensión aproximao unes 70 Has. Ta formáu per un monte frondoso nel que predomina'l pinu mediterraneu y la carba autóctona. Ye un llugar aparente pal descansu, el retiru y el recréu metanes la naturaleza. Pertenez al términu municipal de Iniesta, anque la población más cercana ye'l pueblu de Villalpardo, términu municipal qu'arrodia por entero esta paraxa. El so terrén, abondosu en piedra caliar, favorez la fluidez d'agües polos distintos llugares d'esta paraxa tan singular, y asina les sos numberoses fontes y manantiales.

Nel añu 1603 solicítase la primer llicencia pa celebrar la feria añal nel Sitiu de Consolación.

La Ermita ye una construcción en planta salón, d'una sola nave y cruceru sobresaliente, con camarín adosáu tres el presbiteriu. Esti camarín ye obra posterior pero enllaza bien col restu, tanto interna como externamente. Ta íntegramente realizada en mampostería, salvo les cadenes llaterales, realizaes en piedres de sillería a lluria. La cobertoria de la nave y el cruceru, según l'ábside facer con bóveda de mediu cañón con lunetos, de falsu vanu na banda esquierda y real nel derechu. Nel cruceru lleva una cúpula, lo mesmo que nel camarín, sobre pechinas. Al esterior la cúpula central.

La Hospedería ye una edificación de planta cuadrada, con un patiu central porticado al que dan toles habitaciones. La obra ye de mampostería con cadenes de sillares a lluria nes esquines, portada principal y orla de les ventanes. Na planta baxa hai ventidós estancies que s'utilizaben, la mayoría, como almacenes, tenaes, etc. La primer planta tien dieciocho, usaes como viviendes. Los tabicados actuales nun coinciden colos que nel so día se fixeron pol presente aprovechamientu del llugar como zona de veranéu. Hai tamién un conxuntu de zones d'usu agrícola y llaboral: cortes, corripes, gallineros,... La portada ye esencialmente simétrica. La puerta tien un gran arcu de mediu puntu. A entrambos llaos cuatro baldíos, dos en cada planta, enrexaos los de baxo. Sobre la puerta un balcón con tejadillo sobresaliente. El patiu interior lleva doce arcos de mediu puntu sobre ocho pilares de planta cuadrada y cuatro machones nes esquines, tou ello en piedra de sillería. Nel centru había una cisterna, pensada como barcal pa recoyer les agües d'agua. Na actualidá construyóse una fonte nueva.

La planta alta del patiu sostién la cubierta de texa mora, con sistema de pilastres de madera, llamaos de pies, y zapates que compensen les vigues. Una formosa balaustrada apocayá restaurada conserva la so forma primitiva y empresta gran parte del so encantu al conxuntu. Ente les estancies meyor calteníes de la Hospedería atópase la del Obispu y la de les Autoridaes.

Al sur de la célebre fonte de la Perlica hai una zona edificada de planta trapezoidal allargada. Consta de cuatro edificios d'habitaciones: la Casa de Sevilla, xunida por trés arcos exentos al edificiu qu'ocupa'l llau sur del trapeciu; al norte del patiu, l'antigua casa del mayordomu y la de la Perlica, enllazando l'antigua casa del mayordomu cola del llau sur una zona de cortes. Les cases del costáu sur tienen accesu per trés escaleres que dan a un corredor avisiegu pol techu voladizu sobre pilastres de madera y zapates que sirve de distribuidor p'aportar a les viviendes. La zona inferior de la edificación ta formada por una serie d'arcos que nel so día sirvíen de portalaes p'allugar tiendes y puestos ambulantes de mercaderías que s'establecíen en dómina de feria. Fueron cegaos p'habilitar nueves zones d'habitación. Hai tamién un llavaderu, de dómina, alimentáu por una corriente enriada dende la fonte de la Perlica que desagua na rambla de Consolación.

La Casa de Sevilla, que debe'l so nome a un error popular al pronunciar l'apellíu del so constructor Frai Vicente Sevila, ye un edificiu de planta cuadrada, tien dos pisos y ta cubierta de texa arábiga a cuatro agües. A la planta cimera aportar por una escalera descubierta. L'antigua casa del mayordomu ta asitiada al respaldu del ábside de los restos de la segunda ermita, sofitándose nel arcu toral de la ilesia, qu'entá esiste. La Casa de la Perlica tamién se fixo aprovechando unu de los murios del antiguu templu.

Ribera de Vadocañas

Llámase-y asina a la zona del Ríu Cabriel asitiada a unos trelce quilómetros de la llocalidá, siempres en direición este.

Nesta zona que mientres años y años sirvió de camín escontra'l llevante español esistió n'años anteriores una fita población estable d'habitantes. Asina na mesma puédese contemplar una antigua venta que sirvía d'aposentu y descansu pa los innumberables viaxeros que per aquellos caminos transitaben "non a" munchos años. Igualmente pueden contemplase delles viviendes (una d'elles dedicada a escuela) y tamién un campusantu.

Como non, nesta zona ye onde ta allugáu'l llamáu "Ponte de Vadocañas".

Zona ideal de bañu polo especial del paisaxe y les sos agües cristalines.

Casa de la Bueca

Finca asitiada nel términu municipal de Minglanilla, tien unes 3.000 has de tierres dedicaes na so mayoría a llantadera y terrenes forestales, ta a unos diez quilómetros de Villalpardo. La mesma exerz de frontera natural ente les tierres d'esta contorna y el Ríu Cabriel. Dientro d'ella asítiase la Reserva Natural de les Focetes del Cabriel, paisaxe natural abrupto onde los haya que se foi modelando col pasu de los sieglos pol calce del ríu que lleva'l so nome.

Nella atópense numberosa cueves naturales que sirvieron d'abelugu a llabradores, ganaderos y combatientes de lleenda de la Guerra Civil Española (maquis).

Igualmente atópense dientro d'ella una serie de pintures rupestres del paleolíticu, pertenecientes a la llamada escuela llevantina, representen escenes de caza, animales y grupos de persones. Fueron afayaes nel añu 1987 por dellos mozos de la llocalidá acompañaos de Don Vicente Malabia, párrocu que foi del pueblu.

Monolitu del camín de Consolación

Monolitu asitiáu nel marxe esquierdu del llamáu “camín de Consolación” na llende del términu municipal de Villalpardo y la zona del Santuariu que lleva'l mesmu nome.

Realizáu de piedra en forma cilíndrica, termina con una pequeña cruz de fierro. Tien un altor d'unos dos metros. Esti monolitu indica a los romeros y visitantes que s'entra en zona sagrada.

Monolitu del camín de Vadocañas

Cercanu a la Ribera de Vadocañas, al marxe del camín apaez un restu celtíberu perbién calteníu. El llamáu “monolitu” ye lo qu'en realidá se cree que pudo ser una especie de calendariu solar que sirviera de referencia nel entamu de les colleches, una y bones el 21 d'avientu aproximao pasa pel centru del so furu una rayada, lo que daría por tanto empiezu a la collecha añal y al iviernu. Igualmente pudo ser unu de los dos pilastres que n'años bien tras sirvieren pa la corte del pasu del camín escontra llevante y que l'otru monolitu del otru llau del camín sumiera col tiempu (¿Va Tar el citáu monolitu soterráu nes cercaníes?, el tiempu dalgún día va dicir).