Nucleos de población

Villahoz ye la capital del conceyu, que cunta amás cola granxa d'El Plantío.

Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción

Foi declarada Bien d'Interés Cultural na categoría de Monumentu el 14 de payares de 1991.^[4]

L'elementu más destacáu de la villa ye la ilesia parroquial, dedicada a l'Asunción de La nuesa Señora. El templu actual ye obra del sieglu XVI, del tipu de les llamaes ilesies-salón, d'estilu renacentista, y sustitúi a una fábrica anterior d'estilu góticu. La ilesia sospriende polos sos grandes dimensiones y la fermosura de les sos formes; la decoración ye escasa, contribuyendo a realzar la guapura derivada de les sos harmonioses proporciones. La ilesia ye grandiosa nes sos midíes, senciella nos adornos, descomanáu si pensamos nel acarretu y llábralo de les sos piedres, airosa na conxunción de los diversos elementos.

Rollu Góticu

Rollu góticu na plaza mayor de Villahoz.

Presidiendo la plaza mayor, coles típiques portalaes castellanes, vemos el rollu xurisdiccional, de finales del sieglu XV. Ye d'estilu góticu floríu, bien espodáu. Sobre una octogonal dispónse'l primer cuerpu, llisu; de siguío cuatro cabeces, dos lleones y dos perros, simbolicen la fuercia de la xusticia y la fidelidá al rei y dan pasu al segundu cuerpu, decoráu con columnillas adosaes. El remate afatar con belles tracerías flamíxeres y rematar con un pináculo cónicu, rematáu por una cruz y una veleta. El rollu xurisdiccional representa la direuta dependencia de la villa del poder real, pos nun pertenecía a nengún señor salvu'l rei. Ye por tanto símbolu de llibertá y de la xusticia que s'exercía en nome del soberanu.

=== Ermita de La nuesa Señora de Madrigal atopa unos 2 km. escontra en norte, en direición a Burgos, sobre una pequeña pandiella dende'l que s'esfruta del un bellu panorama del paisaxe de Castiella.

La lleenda cunta qu'unos serranos allegaben a Villahoz a comerciar cola madera de los pinos de la so tierra, pero al pasar pol llugar una de les carretes detúvose. Los gües negar a avanzar, nin con ruegos nin con golpes yeren los sos dueños capaces de face-yos andar un pasu. Nin siquier al lliberar de la so carga los animales decidir a ponese en movimientu, hasta qu'unu de los carreteros posó una imaxe de la Virxe que robara na cercana llocalidá de Madrigal y que llevaba escondida so la carga. Nesi momentu la parexa volvió andar y los homes pudieron siguir el so camín. Enteraos los habitantes de Villahoz de la maravía, decidieron llevantar un santuariu nel llugar, dedicáu a La nuesa Señora.

La ermita actual ye d'orixe románicu, anque los socesivos agregos namái dexen aldovinar l'ábside semicircular del templu orixinariu, del que namái ye güei visible la portada septentrional, d'estilu góticu primitivu. La cabecera ta ocupada por un retablu barrocu, obra de los hermanos Cortés del Valle, nel qu'atopa acomodu la escultura de vistir de Santa María. La Virxe ye alta, les sos facciones atentes; paez cumplise nesta imaxe'l "llena yes de gracia" del saludu del ánxel. Sostién nuna mano al so Fíu, y na otra'l cetru de reina.

El principiu de la nave cubrir con una bóveda gótica, decorada con coloridas pintures del sieglu XVIII, que despinten los desperfectos d'una quema que destruyó'l artesonado mudéxar del sieglu XIV que cubría'l restu del templu y del que namái se caltienen dellos restos na ilesia parroquial.

La sacristía asítiase adosada al ábside y fai de camarín de la Virxe, nella atopamos gran cantidá de exvotos, testimoniu estimosu de los favores concedíos a los devotos.

Al pie de la ermita, nun llugar imposible, podemos ver un vieyu moral, que seique foi escenariu de xuntes conceyiles. L'árbol foi partíu en trés por un rayu, y la so vieyera paez desafiar al tiempu y a los elementos que s'enfoten n'acabar con esti testigu de la historia del pueblu.

Cada 31 de mayu, o'l domingu más próximu a esta fecha, Villahoz celebra na ermita una romería n'honor a la so patrona, a la qu'alleguen non yá los fíos del pueblu, si non tamién xentes de llocalidaes cercanes que profesen gran devoción a la Virxe.

Arcos y restos de la muralla

Puerta d'entrada

Villahoz foi mientres la Edá Media una villa cercada, d'ello quédanos testimoniu en dellos llenzos de la cerca y nos dos puertes d'entrada calteníes.

Puede reconstruyise'l trazáu de l'antigua muralla polos restos calteníos y pol calquier dexada na configuración de les cais actuales, sobremanera nes de les Piles y les Cabas, esta postrera verdaderu foso defensivu na parte más baxa y vulnerable de la población.

Pero lo más destacao son los arcos de la Torre y de la Fuente, asitiaos nos estremos de la cai Real, que traviesa'l pueblu de norte a sur. Estos arcos son de construcción senciella pero recia, como correspuende a la so función militar. Pueden fechase nos finales de la Edá Media, escontra'l sieglu XIV, pero la so cencellez torga faer grandes precisiones.

Ermita de la Vera Cruz

Ta asitiada nes llendes del cascu urbanu, en direición norte, y ye xunto a la de La nuesa Señora de Madrigal l'únicu testimoniu de les más de quince ermites que tenía la villa nel sieglu XVIII.

Ye una construcción senciello pero noble, d'una única nave, cubierta con bóveda del sieglu XVI na cabecera y el restu con un bellu artesonado de par y filera con tirantes llabráu nel sieglu XVIII. Nel presbiteriu podemos ver un pequeñu retablu barrocu nel que s'atopaba una imaxe de Cristu crucificáu del sieglu XIV, sustituyida güei por una reproducción gráfica de tamañu natural, una y bones l'orixinal atópase na ilesia parroquial.

L'esterior ye de piedra de sillería na cabecera y de sillarejo nel restu de la fábrica. Animar con un bistechu sobresaliente de madera, que tuvo formosos canes esculpíos, retiráu a mediaos del sieglu XX, restándo-y asina parte de la so gracia al edificiu.

Ponte de Talamanca

La ponte de Talamanca asítiase sobre'l ríu Arlanza, a unos cuatro quilómetros al sur del cascu urbanu, cercanu al términu municipal de Torrepadre, pero dientro de la xurisdicción de Villahoz. Nel llugar topáronse dellos restos romanos, y esistió un despoblado hasta finales de la Edá Media.

Anque seique tien un orixe romanu, la construcción actual ye de dómina medieval, con grandes reformes en dómina moderna y contemporánea qu'alteriaron la so imaxe orixinal.