Edá antigua y media

Nun puede establecese conclusiones avera del orixe históricu de Villaherreros. La noticia más cierta que se tien d'esti tema dar la portada de la parroquia, que presenta un tipu d'arcu románicu fechable nel sieglu XII.

Sicasí ye más que probable que Villaherreros, yá esistiera nel postreru terciu del sieglu IX, que ye cuando se reconquista la marxe derecha del ríu Duero, pol impulsu del rei Alfonsu III, encargándose del fechu nestes tierres l'infante García que repuebla nesta dómina llugares importantes como Carrión (bien importante yá nel sieglu X, colos barrios de Santa María y San Zoilo), Sahagún, Cisneros, Monzón, Becerril, etc.

Villaherreros apaez nel llibru Magüetu de les Behetrías de Castiella y Llión del añu 1351 (índiz de tipu fiscal que rexistra refechamente los derechos de los señores de cada llugar, realizáu pola alministración real de Don Pedru I), col nome de Villa ferreros, pagando una tasa de 42 maravedinos, tasa que taba percima de la media de la merindad de Monzón a la que pertenecía.

Los sos primeros pobladores debieron de ser, como en tola zona del norte de la península, de xuru de Santillana del Mar y la so contorna, entemeciéndose equí con pobladores orixinarios de tierres lleoneses.

El nome del pueblu, respuende a un topónimu de persones, que fai referencia a oficios de grupos de operarios, convertíos pola repoblación en pequeños propietarios, con derechos y deberes comunes. El prefixu “Villa” ye términu común na zona y atópase n'innumberables pueblos de la rexón.

Estos territorios de repoblación taben “defendíos” por un teóricu poder civil, representáu nos castiellos (Castrillo, Carrión, Las Cabañas de Castilla...) y por un ideal relixosu cristianu señaláu por unu o dellos monesterios (San Zoilo en Carrión de los Condes, el más importante; San Facundo en Sahagún; y de menor midida'l d'Arconada, etc.), y que de la mesma, fai que se multipliquen les ilesies na zona.

Importante reparar, que nel llibru Magüetu de les Behetrías de Castiella, apaez un llugar ente Villa ferreros y Villa sarracino (Villasarracino), llamáu Vallarna, que al paecer, debía de ser bastante probe, yá que tien de tasa 0,5 maravedinos, la más baxa de la merindad de Monzón. Pero anque nel sieglu XIV nel Códigu apaez de manera insignificante, pa la tema qu'agora se trata, ye de muncho más valor, porque'l so nome vien de dómina prerromana, y paez muncho más ciertu que pudiera ser ocupáu polos romanos, yá que s'haya enclaváu nel centru del trayeutu de la calzada ente Laccobriga (Carrión) y Dessobriga (Osorno), y que llevaba hasta Sasamón-Clunia y dende equí a Tarragona.

Citar tamién como llugares importantes, históricamente falando, San Pedro y San Millán. En principiu vienen de la mesma dómina que Villaherreros, o quiciabes, un pocu posterior, dempués de reconquistar. La mayor parte de les vegaes en qu'un santu da nome a un pueblu, ye por esistencia d'una reliquia de dichu Santu nel llugar. Si los llugares que nos ocupen (San Pedro y San Millán) nun dieron llugar a nengún pobláu, yá que nun apaecen nel Códigu de “Magüetu de les Behetrías”, ye posible que tuvieren supeditaos a la parroquia de Villa ferreros, y que supunxeren llugares menores de cultu relixosu, a manera de humilladeros o ermites, que tuvieren na so redoma, inclusive, un campusantu (d'ésta manera puede esplicase l'apaición d'un sarcófagu monolíticu, con cuévanu torácicu trapezoidal y cabeza marcada, carauterístiques propies de los enterramientos típicos de la dómina, na redoma de l'actual bodega de la familia Delgado Ordáx.

A última hora, podemos afitar l'orixe de Villaherreros nel postreru terciu del sieglu IX, como llugar típicu de repoblación efectuáu en tiempos d'Alfonsu III, con población especializada nel oficiu de ferreros, y nos llugares de San Pedro y San Millán, fechaes más tardíamente, dempués de reconquistar rellacionaos cola población monacal.

Y pal llugar de Vallarna, hai qu'afitar el so orixe, a lo menos en cuanto al nome, yá que nun hai afayos fidedignos, na dómina romana, nos sos primeros momentos d'ocupación, siendo la parte más antigua del pueblu.

Edá Moderna y Contemporánea

Anguaño atópase hermaniáu so l'Asociación Comunidá Viva Castiella y Llión con otros nueve conceyos de la comunidá autónoma, que son: Sebúlcor, San Miguel del Pino, Mansilla Mayor, Molín del Duero, Lubián, Rágama, El Oso y Canicosa de la Sierra.

El pueblu cunta cola Asociación Xuvenil Ensin Fronteres, presidíu por María Delgado, que integra a más de 160 socios. Esta xunto cola Asociación d'Ames de Casa son el principal motor del conceyu.