Valiato, tamién trescritu como waliato, vilayato o vilaya (árabe: ولاية; en turcu y persa, vilayet; húngaru: vilájet) ye una subdivisión alministrativa de dalgunos países musulmanes. La pronunciación del vocablu árabe, wilāyah, en turcu ye vilayet y yera el nome de les antigües provincies del Imperiu otomanu. La pallabra suel traducise por provincia y menos vegaes por gobernación. La pallabra vien del árabe w-l-y «gobernar»: un valí (wāli), «gobernador», gobierna una wilayah, «lo que se gobierna». Sol Califatu, faía referencia a cada unu de los estaos casi soberanos.
Esisten vilayatos en munchos países, como Arxelia, Marruecos, Tunicia, Sudán, Omán y Sáḥara Occidental (anguaño so dominiu de Marruecos). Ente 1541 y 1686 esistió coles mesmes el vilayato de Buda na Hungría conquistada polos turcos otomanos, que yera'l principal dempués de los otros vilayatos húngaros de Temesvár (1552), Eger (1596), Nagykanizsa (1600), Várad (1660) y Érsekújvár (1663). Depués de ser reconquistáu polos Habsburgu, el reinu d'Hungría, que tuvo estremáu en trés partes mientres la ocupación turca, volvió unificase y los vilayatos dexaron d'esistir.
Los campos de refuxaos saharagüis de Tindouf atópense estremaos en cuatro asentamientos, denominaos wilayas, cada unu de los cualos ta compuestu de delles daires.
Usu en países específicos
Mundu árabe
En Marruecos, entamáu en prefeutures y provincies, un vilayato - traducíu por provincia - puede provocar tracamundiu y ye una organización alministrativa d'una gran concentración urbana. Nel casu de Sudán utilízase'l términu estáu, ente qu'en Mauritania traduzse como rexón.
Les gobernaciones d'Iraq (muhafazah) son dacuando traducíes como provincies, en contraste colos documentos oficiales iraquinos y l'usu xeneral nos otros países árabes. Esto entra en conflictu de dalguna manera cola traducción xeneral de muhafazah (gobernación) y vilayato (provincia).
N'árabe, cuando se fala de los Estaos Xuníos, la voz «wilāyah» emplegar pa referise a cada unu de los los estaos de la Unión, y a los Estaos Xuníos, como conxuntu, llámase-yos الولايات المتحدة (al-Wilāyāt al-Muttaḥidah), que significa lliteralmente «los vilayatos xuníos». N'árabe, la pallabra Tao» n'otros contestos ye dawla (en plural, duwal).
Ver tamién:
- Provincies d'Arxelia
- Provincies de Omán
- Rexones de Mauritania
- Estaos de Sudán
- Gobernaciones de Túnez
Kenia y Tanzania
En Kenia, el términu vilayato ye un términu en suaḥili que se refier a los distritos alministratives en que s'estremen les provincies.
- Distritos de Kenia
- Distritos de Tanzania
Malasia ya Indonesia
Wilayah Persekutuan ye'l términu malayu pa designar el territoriu federal. En Malasia, el términu vilayato utilizar pa representar les zones controlaes pol gobiernu central. Wilayah Persekutuan son les árees so control direutu del gobiernu federal, al que'l restu d'estaos de Malasia tán subordinaos. Estaos como Penang y Malaca esfruten d'una mayor autonomía del gobiernu central, yá que yeren antigües Colonies del Estrechu de Gran Bretaña. Una diferencia importante de la isla de Penang puede vese na concesión automática de la ciudadanía a toa persona nacida nella, independientemente de la nacionalidá de los padres. Esti derechu ye una forma derivada d'una llei de la dómina británica llamada jus soli. Sicasí, en realidá nin Penang nin Malaca anguaño practiquen la so estatus d'autonomía nel espíritu d'unidá dientro de Malasia. Sicasí, los estaos malayos del este, Sarawak y Sabah, gocien d'un altu grau d'autonomía del gobiernu central. Los malayos peninsulares precisen pasaportes pa viaxar al Borneo malayu, anque nel espíritu de la unión, estos requisitos seique acaben nel futuru.
Un antiguu estáu foi espulsáu nel pasáu: l'estáu de Singapur foi espulsáu a mediaos de los años sesenta de la Federación de Malasia pa formar la nueva República de Singapur.
N'idioma indonesiu, vilayato significa «área», «rexón» o «rexonal», pero nun fai referencia a un nivel de gobiernu.
Imperiu otomanu
Tradicionalmente, les provincies del Imperiu otomanu yeren conocíes como eyâlets (eyalatos), pero a partir de 1864 reestructuráronse gradualmente n'entidaes más pequeñes, los vilâyets —la pronunciación turca de la pallabra árabe wilāyah. La mayoría fueron subdividíes en sanjaks.
Les actuales provincies de Turquía llámense il en turcu.
Asia Central y Cáucasu
La pallabra en turcu otomanu pa «provincia» (vilâyet) úsase inda en delles formes similares en dellos países del Asia Central:
- Provincies d'Afganistán (Plantía:Lang-ps, Welayat o Velayat), subdividíes en distritos (Plantía:Lang-ps, wolaswale'i);
- Provincies de Taxiquistán (singular: viloyat, plural: viloyatho), subdividíes en distritos (Plantía:Lang-tg, nohiya o rusu: район, raión);
- Provincies de Turkmenistán (singular: welaýat; plural: welaýatlar), subdividíes en distritos (turcomanu: etrap);
- Provincies d'Uzbequistán (singular: viloyat; plural: viloyatlar), subdividíes en distritos (uzbecu: tuman).
En idioma tsez, a los distritos de Daguestán tamién se-yos conoz como вилайат (vilayat), en plural вилайатйоби (wilayatyobi). Pero'l términu район (rayon), plural районйаби (rayonyabi), tamién s'emplega.
El Emiratu del Cáucasu, un autoproclamado Estáu socesor de la ensin reconocer República Chechena de Ichkeria, estremar en vilayatos.
Irán
N'Irán, la pallabra úsase tamién de forma non oficial.
Asia meridional
N'urdú, el términu vilayato utilizar pa referise a cualquier país estranxeru, y vilayati, como axetivu, sirve pa indicar un artículu importáu o bonu.
El términu blighty, en xíriga británica, deriva d'esta pallabra, vía'l fechu de que l'esterior británicu refierse usando esta pallabra mientres el tiempu del Imperiu Británicu Raj.[1]
Ver tamién
- Vilayato d'al-Ándalus
- Provincies de Omán
- Wilaya (película)
Referencies
- ↑ Stuart Thompson, Andrew (2005). The Empire Strikes Back? The Impact Of Imperialism on Britain from the Mid-Nineteenth Century. Pearson Education, páx. 180. «Other Indian words include blighty ('one's home country', from the Hindi word 'bilayati' meaning 'foreign', whence 'British')».
Enllaces esternos
