 Ugao-Miraballes | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  País Vascu | ||||
| Provincia |  Vizcaya | ||||
Comarcas (es)  | Arratia-Nerbioi | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcaldesa de Miravalles (es) | Miren Izaskun Landaida Larizgoitia | ||||
| Nome oficial | Ugao-Miraballes (eu)[1] | ||||
| Códigu postal |
48490 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 43°10′53″N 2°54′01″W / 43.181388888889°N 2.9002777777778°O | ||||
  Ugao-Miraballes Ugao-Miraballes (España) _localizaci%C3%B3n.png.webp) | |||||
| Superficie | 5 km² | ||||
| Altitú | 65 m | ||||
| Llenda con | Arrigorriaga, Zeberio y Arrankudiaga | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
4164 hab. (2023) - 2101 homes (2019) - 2051 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
100% de Arratia-Nerbioi 0.36% de Vizcaya 0.19% de País Vascu 0.01% de España | ||||
| Densidá | 832,8 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| Llocalidaes hermaniaes |
Miyek (es) | ||||
| ugao-miraballes.net | |||||
 | |||||
Miravalles (n'euskera y oficialmente, Ugao-Miraballes) ye un conceyu perteneciente a la provincia de Vizcaya, na comunidá autónoma del País Vascu n'España. Pertenez al partíu xudicial de Bilbao.
Topónimu
Miravalles foi fundada en 1375 pol infante Don Juan, Señor de Vizcaya y futuru rei de Castiella. Na carta puebla que dio dicía:
"..et yo mando et tengo por bien, y ye la la mio mercé que la dicha villa se poble et abargane nel llugar do dicen agora Ugao, et que d'equí alantre haya nome Villanueva de Miraballes
Juan Ramón de Iturriza nel so "Historia Xeneral de Vizcaya" (1793) indica que la villa de Miravalles foi fundada en 1375, cerca de l'antigua casa torre de Ugao, que'l so nome significaba boca d'agua, en pallabres del propiu Iturriza.
Ugao yera por tanto'l nome antiguu del llugar onde se fundó la villa. Ta abondo comúnmente aceptada la opinión de Iturriza sobre'l so significáu etimolóxicu proveniente del euskera, "boca d'agua", con posible significáu de "desaguada" o "manantial". Ye dicir proveniente de ug, variante en composición habitual de ur (agua) y aho (boca). Koldo Mitxelena nel so llibru Apellíos Vascos espresa la mesma opinión. Posiblemente la torre allugar na confluencia del Nervión col regueru Dainutio, cerca del actual pueblu, d'onde provendría'l nome.
La villa de nueva planta fundada pol infante Don Juan foi llamada Villanueva de Miraballes, un nome de tipu romance común a tantes otres fundaciones medievales. El so significáu ye dafechu tresparente, al ser una villa de nueva fundación allugada nel Valle del Nervión. El nome evolucionaría darréu pa dar Miravalles, consideráu'l nome formal de la llocalidá en castellán. Al falar n'euskera solíase utilizar este mesmu nome; anque Euskaltzaindia optó nel procesu de normalización llingüística por oficializar el nome antiguu del llugar, Ugao, como nome formal de la llocalidá n'euskera.
Yá en tiempos contemporáneos, en 1986 el conceyu adoptó la so actual denominación oficial de Ugao-Miraballes. Este ye un términu híbridu qu'inclúi per un sitiu el nome vascu antiguu del llugar onde se fundó la villa y por otru'l nome castellanu Miravalles, pero afechu a la grafía del euskera, que de casualidá coincide cola grafía utilizada na carta fundacional de la villa.
El xentiliciu castellanu ye miravallense, anque tamién suel escribise miravallense.
Situación
Ta asitiáu na contorna d'Arratia-Nervión, con una estensión de 4,54 km² y una altitú d'unos 80 metros sobre'l nivel del mar. Alcontrar nuna zona fuertemente accidentada, no fondero d'un valle arrodiáu de visos montascosos, ente les que destaquen pela vera derecha Artanda (547 m.), mientres pela esquierda una serie de llombes asitiaes al sur del Pagasarri, como les de Kurutziaga, Larretxu y Mugarriluze.
El ríu Nervión, que yá nesta zona del so cursu baxu empieza a describir meandros, forma un estrechu valle al que van parar pela vera derecha'l ríu de Ceberio y dellos regueros como Itunbe, Añibarri y Kordeta, amontando'l so caudal.
El conceyu ta constituyíu esencialmente pol cascu urbanu de l'antigua villa cola so cai única y les árees urbanizaes, construyíes al so alredor sobremanera nel sieglu actual. Amás integrar dellos barrios más o menos rurales pocu habitaos: Udiarraga, Markio, Elosu, Astibi, Leitoki, etc. Precisamente estos enclaves citaos son una buelga de los problemes xurisdiccionales sufiertos pola villa de Miravalles coles anteiglesias estremeres a lo llargo de la so historia: Arrigorriaga al norte, Arrankudiaga al Oeste y Sur, y Ceberio al este y sur.
Historia
El 4 de marzu de 1375, l'infante De Juan, señor de Vizcaya, funda nel llugar que llamaben Ugao una nueva villa col nome de Villanueva de Miraballes, a pidimientu de los "homes bonos", tantu "hijosdalgo" (fidalgos) como llabradores de la Contorna Ceberiana (Ceberio) y con un doble oxetivu fundamental, la proteición y resguardu de la población ante'l clima d'inestabilidá surdíu arriendes de la crisis de mediaos del sieglu XIV y el beneficiu económicu que va reportar la centralización de l'actividá comercial derivada del tránsitu del Camín Real ente Castiella y Bilbao, nel que s'alluga la villa.
La Carta-Puebla de la so fundación, amás de regular la creación de la Villa, reguló la so xurisdicción territorial, los cargos públicos, les causes ya instancies d'apelación, según los privilexos y deberes de los villanos.
Nel pasáu exerciciu conmemoróse'l 625 aniversariu d'aquel acontecimientu cola realización de numberoses actividaes lúdiques y culturales y dientro d'esta política, xestóse la instalación d'un Centru d'Interpretación Histórica sobre la historia de la Villa, nel que, partiendo del fechu fundacional y del aniversariu, contémplase la evolución diacrónica de la población dende les sos más remotos oríxenes hasta los nuesos díes.
Siendo'l Camín Real unu de los principales elementos estructurales de Miravalles, ye reproducíu nel suelu de la Sala dende'l puntu d'entrada al de salida, primero como una Vía terrera, como un camín "natural", depués como una calzada empedrada, como obra civil de cronoloxía medieval, pa terminar nun tramu asfaltáu, alusivu a la contemporaneidad a l'autopista AP-68. Al traviés d'esti elementu empónse y articula la visita, empezando pol vieyu Ugao y l'espaciu natural en que s'atopa, pa pasar dempués al momentu de la fundación de la Villa y darréu a la so evolución, hasta güei día.
La historia de la Villa, les ventayes de posición xeográfica, les razones de la so fundación, los avatares de la so evolución, los alicientes del so desenvolvimientu, los personaxes que marcaron el so destín y la so participación na historia xeneral de Vizcaya, queden reflexaos de forma diáfana y pedagóxica, visual y direuta, pa toa clase de públicu.
El fin qu'escuerre esta instalación, poro, ye que tou aquel que s'avere a la mesma llogre de forma direuta, rápida y ensin gran esfuerciu, una visión xenérica de la historia de Miravalles, contribuyendo a que tou habitante o visitante de la Villa conoza'l so pasáu y la so historia y sepa apreciala y valorala dende una perspeutiva actual, didáctica y carente de la retórica que suel carauterizar estes temes.
Non cabo dulda que ye un Centru pioneru na Contorna dedicáu a esplicar les causes y razones de la nacencia d'una Villa, según la so evolución histórica hasta los nuesos díes, de cuenta que teoría y práutica queden auníos y amás de los oxetivos educativos y de concienciación de la población, nagua'l convertise nun curiosu turísticu, un llugar de referencia pa tou invitáu o visitante que pase pola llocalidá y cita obligada pa toos aquellos que temporalmente se topen na Villa. Esti Conceyu punxo tol so enfotu y enfotu en faer realidá esti Centru, na certidume de que'l llogru de los sos oxetivos, yá numberaos, va compensar en demasía l'esfuerciu realizáu.
Eleiciones municipales
Cuatro partíos presentaron candidatura a l'alcaldía nes eleiciones municipales de 2011; EAJ-PNV, Bildu, PSE-EE y PP. Estos fueron los resultaos:
Personaxes célebres
- José María Maguregui (1934-2013): futbolista y entrenador de fútbol.
- Josu Abrisketa (1949 - ): históricu militante d'ETA, procesáu nel Conseyu de Guerra de Burgos.
- Josu Urrutikoetxea (1950 - ): históricu dirixente d'ETA.
Referencies
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ugao-Miraballes.
- Conceyu de Miravalles
