Aspeutu sociolóxicu

El totalitarismu ye un monismu sociolóxicu porque la so ideoloxía supón la inesistencia y consecuente negación de la persona como un elementu individual que tien llibre albedríu, y más bien considera al individuu en función de la sociedá, el ser humanu ye humanu tocantes a que ye parte o miembru d'una sociedá, non tocantes a que ye una persona pa sigo.

Nes dictadures de tipu marxista'l fenómenu totalitariu nun ye parte intrínseca de la doctrina que les determina pero sí paez ser una consecuencia necesaria de la so aplicación práutica. Les distintes corrientes marxistes dieron distintes respuestes al fenómenu dende les restricciones que'l marxismu impon a una definición particular de dominación política qu'implica tantu una inxeniería social consciente como una dominación determinada políticamente, dambes situaciones previstes namái unes poques vegaes nel analís históricu marxista de la sociedá (que considera irrelevante l'autonomía privada de la volición individual como pasu necesariu pa la espresión llibre d'una determinada consciencia de clase, y pa la cual basta -salvu nel analís de Marx sobre'l bonapartismo- cola "dominación económica" por que se exerza de la mesma la "dominación política"); muncho menos preve'l marxismu un fenómenu similar dientro d'una sociedá determinada pola mesma doctrina marxista, una y bones esta ye considerada como una sociedá en procesu d'emancipación y non, al contrariu, una en procesu de degradación del coleutivismu que pueda caltenese nel tiempu (lo qu'implicaría la posibilidá de la formación d'una nueva clase burocrática o l'autonomía bonapartista del Estáu per parte de la élite política, que complicaría la dialéutica de les hipótesis básiques del materialismu históricu).

Pal marxismu, la dictadura del proletariáu (de la mesma unificada y entamada pol marxismu por aciu el movimientu y el partíu Comunista) exerzse como forma de discriminación y persecución política contra les clases enemigues (ente que permanecería siendo democrática y políticamente tolerante pal proletariáu y el campesinado como clase aliada), pero casi nun contempla namás: el marxismu analiza la coerción estatal siempres como "dominación d'una clase por otra", y la dictadura del proletariáu namái variaría de toles demás dominaciones de clase (según la categorización marxista de maneres de producción: "dictadura" de la burguesía, "dictadura" de la nobleza, etc.) en qu'esta sería una dictadura política consciente, planiada y manifiesta. Sicasí nel particular casu del proletariáu esiste una cierta subordinación de los individuos de la clase, a la clase como coleutividá qu'exerz sobre ellos la dictadura:

El grupu de vanguardia (los conductores del procesu de ideologización) ye ideológicamente más avanzáu que la masa; esta conoz los valores nuevos, pero insuficientemente. Mientres nos primeres produzse un cambéu cualitativu que-y dexa dir al sacrificiu na so función d'avanzada, los segundos namái ven a medies y tienen de ser sometíos a estímulos y presiones de cierta intensidá; ye la dictadura del proletariáu exerciéndose non yá sobre la clase derrotada, sinón tamién individualmente, sobre la clase vencedora.^[2]

Esta subordinación ye parte necesaria de la capacidá del socialismu d'exercer un control consciente sobre la construcción de tola sociedá, y que se fai imposible pa otres clases dominantes que nun apoderen la so economía conscientemente por aciu la planificación económica una y bones les sociedaes civiles basaes na propiedá privada nun pueden colectivizarse o subordinase totalitariamente al coleutivismu estatal ensin sumir,^[3] y por tanto apenes pueden llograr subordinar a los sos miembros a un pixín "interés públicu" non determinable o a parciales formes de "aición coleutiva". Los críticos del marxismu (o bien los críticos marxistes que s'oponen a la caricatura totalitaria na que se convertiríen los rexímenes marxistes) llamen l'atención avera del calter totalitariu d'esta subordinación política del proletariu a la coleutividá de la so clase, una y bones esta dase n'ámbitos personales que van más allá de la socialización de la producción; y de la mesma señalen la subordinación de la clase a la so propia "debida" consciencia de clase^[4] (que se convierte en sucedaneu d'un nexu democráticu ente la participación obrera y la dirigencia política que controla una ideoloxía única) encarnada na causa revolucionaria de la elite intelectual que lidera'l partíu únicu (el que de la mesma lleva a nivel nacional y estatal la so propia propaganda de mases), particularmente nos cualos esta subordinación nun ye voluntaria sinón coercitiva, y la so competencia interna pol poder va delegando les xefatures hasta un individuu únicu, líder ya ideólogu, tomáu como referente pal exerciciu d'un cultu a la personalidá.

Nes dictadures de tipu fascista, el suxetu individual esiste en tantu y cuanto ye pa una población étnico y nacional que comparte un mesmu pasáu y cultura, polo que l'individualismu si ta presente, primen los intereses non de la razón d'una mayoría sinón de la voluntá” d'una etnia. El pensamientu doctrinariu fascista reconoz abiertamente'l so calter totalitariu y toma el términu pa autodenominarse, según adopta deliberadamente pal nuevu Partíu-Tao la forma d'un cultu a la personalidá qu'asegure por presión social la subordinación de toles xerarquíes al líder de les mases, como espresión del trunfu de la voluntá sobre la inercia de la historia, contra toa forma lliberal de pluralismu políticu o social, o siquier contra toa autonomía "plutocrática" de les distintes formaciones sociales. Nel fascismu (sía so la forma exercida pol partíu Fascista o so la so espresión más radicalizada nel casu del partíu Nacionalsocialista) niégase la esistencia de necesarios antagonismos socioeconómicos ente clases y afírmase una falsación de la historia per parte de quien traten de combatila.

Aspeutu políticu

El totalitarismu ye un monismu políticu porque rixe tola estructura de poder en redol al poder políticu, xeneralmente un solu líder, absorbiendo los poderes que s'afinen a ésti y negando los que son independientes o contrarios. D'esta forma, al contrariu de les formes d'estáu democrátiques, onde'l poder político ye una forma más de poder, que s'atopa nuna xerarquía, sobre'l poder social, nel totalitarismu nun esiste esa xerarquía de poderes, por cuenta de que namái esiste unu, el poder político total.

A diferencia del lliberalismu y del marxismu que cunten con una coherente esposición de principios ideolóxicos, les doctrines totalitaries configúrense al par qu'estos movimientos surden col propósitu d'algamar el poder y establecer el so sistema de dominación. Nun hai doctrina. Una primer carauterística ye la so esaltación del Estáu, d'un Estáu omnipotente o totalitariu y llevar el respetu a los líderes d'estos a un nivel de casi "cultu a la personalidá".

A ello, el nacionalsocialismu amiesta la configuración d'un Estáu sofitáu en supuestos étnicos y racistes. Por ello, el fin supremu del Estáu nazi ye la preservación de la pureza racial, la que xustifica la política racista y antisemita del Tercer Reich. Antiparlamentarismo so la direición d'un xefe o caudiellu -Duce (Mussolini), Führer (Hitler), Caudiellu (Franco)- dotáu d'un poder carismático y capaz de crear por sigo solo la voluntá nacional y de dirixila en beneficiu de la coleutividá insustituible.

El so odiu febril a la democracia y a les sos manifestaciones más comunes, la llibertá y l'igualdá polítiques. Asina frente a la “falacia” de la igualdá democrática (vale destacar que dende'l paradigma totalitariu la democracia lliberal ye tamién un totalitarismu), exhiben como ideal la dicotomía cimeres-inferiores. Nel códigu social fascista l'home ye cimeru a la muyer, el militar al civil, el miembru del partíu al que nun lo ye, puede espresase les principales carauterístiques:

• Tópase un imperialismu militarista.
• El dogmatismu de les idees y les intolerancia enconten la fe ciega nel caudiellu.
• Utilicen los símbolos y los nuevos medios de propaganda de mases. Esiste un partíu únicu.

Aspeutu xurídicu

Mapa fechu con cranios de les víctimes del réxime de Kampuchea Democrática, exhibíu nel Muséu Tuol Sleng.

Remana la so propia concepción del derechu afirmando que namái esiste un derechu positivu que l'Estáu da a les persones. Esto ye, que nun esisten derechos naturales nes persones, pol namái fechu de ser persones, amás niega la esistencia de dignidá na persona humana de manera natural. Los derechos naturales que pudieren esistir, el totalitarismu considera que son daos pol estáu, polo tanto pasen a ser derechos positivos.

Horkheimer, Adornu y la Escuela de Frankfurt

Unes de les crítiques formales más antigua al totalitarismu vien de la Escuela de Frankfurt, esmolecida pol procesu que fixera que la Razón, aplicada a la esplotación del ser humanu y revistida de la retórica de la eficacia y l'utilidá, contribuyera a que los nazis sistematizaran l'estermín. Nel Institut für Sozialforschung^[6] estudióse la rellación de continuidá ente la industria cultural y la cultura de mases, rellacionando la sociedá totalitaria del Nacionalsocialismu y la capacidá de persuasión y manipulación que tienen los nuevos procesos de tresmisión ideolóxica.

Horkheimer enconta la distinción básica de la Escuela ente Razón Crítica y Razón Instrumental, denunciando que la autopresentación del positivismu como metodoloxía esperimental acentúa'l calter instrumental de la razón, más que como procesu lóxicu, como resultancia y consecuencia sociopolítica. Desaposiada de sentíu críticu, la razón namái ye racionalización, namás que l'usu del esquema mediu-fin nunos oxetivos que'l so resultancia última ye namái consolidar lo "constituyíu". Hai una esmolición, el "dempués de Auschwitz" que percuerre la obra d'Adornu, qu'impulsa la teoría que s'aguanta a la complicidá colos principios de dominación social.

Nazismu y Fascismu constitúin fenómenos sociopolíticos nos que'l poder y la conciencia funcionen en sincronía. Los prexuicios articulen tipos de calteres que son el sustratu fondu pal trunfu del autoritarismu y de los más tarrecibles movimientos de mases. Al sumir el Nazismu de Hitler nun sumen los procesos d'autoritarismu latente. Al contrariu, la cultura de mases y la sociedá capitalista de consumu representen el renacer de la razón instrumental que convierte a los suxetos n'oxetos y asitia los oxetos como los fines de la vida humana. La sociedá de consumu de mases ye la qu'alteria l'esquema mediu-fin, faciendo que los medios paezan los fines y, a la inversa, los fines y oxetivos d'una esistencia realizada (amistá, conocencia, realización) vuélvanse medios pal consumu de productos nos que l'individuu "va deber" atopar el so "ser".

Adornu y Horkheimer analicen l'esistencialismu de Kierkegaard, la fenomenoloxía de Husserl y n'especial la filosofía de Heidegger, qu'acentúen la esistencia astracta del suxetu y esleen los aspeutos históricu-oxetivos, de cuenta que l'absurdu acaba siendo'l sentíu y fin de la vida humana. Son filosofíes de la vida qu'apelen a lo instintivo como lliberación nun "ser pa la muerte" que va ser el caldu de cultivu de polítiques d'espansión militar. Suxetivismu y positivismu son les dos cares de la mesma puerta: la voluntá de dominiu, sobre la Naturaleza o sobre los "otros". Esto p'Adornu remata nuna mistificación del pensamientu que queda deteníu y confináu sobre sí mesmu, ensin capacidá pa percibir y entender a los "otros", consideraos enemigos. A partir d'ende'l pensamientu qu'asitiaba los ideales de progresu, d'educación y d'igualdá como exes históriques acaba, col afitamientu del capitalismu industrial, xustificando l'alministración científica de la muerte al aportar en razón instrumental na que'l progresu confundir cola téunica, la educación cola mera formación de la nueva mano d'obra y l'igualdá identificar con uniformidá que posibilidá'l consumu.

La irracionalización coleutiva de la Sociedá de Mases trai fuertes componentes d'autoritarismu nel qu'entá perviven heriedos del Nazismu. La xenofobia y la misogínia, por casu, van fomentase políticamente en momentos de crisis económiques y sociales al traviés de los mensaxes de la cultura comunicativa y en función de los oxetivos coyunturales de les corporaciones transnacionales.

Escala F

Na so obra La personalidá autoritaria Adornu trató d'establecer una Escala F de fascismu, oxetiva, por aciu la que trataba de detectar actitúes prefascistas. Los que puntuaben alto na escala yeren individuos que pensaben siempres en términos xerárquicos, odiaben lo débil, idealizaben a los sos padres, valoraben por demás l'ésitu, yeren exageradamente optimistes, pensaben en términos ríxidos y estereotipaos, creíen nel individuu mediu, refugaben lo suxetivo y les opiniones crítiques, etc. L'estudiu incluyía una escala A-S, que midía'l grau antisemitismu; la escala Y, l'etnocentrismu; y l'escala PEC, que trataba de midir el conservadorismu político y económico.

Los críticos aducieron que la encuesta tenía ciertu sesgu (individuos nuevos californianos de clase media), y p'esanicialo sería necesariu un contraensayo con mayor población. Tamién se cuestionó que nun s'aplicó'l métodu a autoritarismos d'esquierdes, lo que s'esplica porque nel periodu de recoyida de datos, los años cuarenta, entá nun taba claro l'algame y la dimensión del estalinismu. Per otru llau el métodu propuestu nun esclúi a priori ser aplicáu a la mentalidá totalitaria sía como quier el so vehículu o coartada ideolóxica.

Hannah Arendt

L'autora más conocida en materia de totalitarismu, propón una carauterización bien estricta qu'ella solo aplica al estalinismu y a l'Alemaña nazi, nun s'interesa por otros rexímenes que-y son contemporáneos como la China de Mao Zedong. Na so obra "Los oríxenes del totalitarismu", estudia'l fenómenu en fondura: Estudia'l so estáu embrionariu'l llamáu "imperialismu continental" que lleva al fenómenu del panxermanismu y paneslavismo al traviés de la so fuercia motriz qu'ella llapada "nacionalismu tribal", xerme del panxermanismu y paneslavismo. Estudia la nacencia y afitamientu del llamáu movimientu totalitariu qu'entá nun s'enllantó pero yá cunta cola propaganda y l'organización totalitaria.

La propaganda

Ye un amiestu de supuesta ciencia y profetización, so l'apariencia de ciencia, d'un llinguaxe lóxicu escuéndese un llinguaxe proféticu. Esti esfuerciu propagandísticu va crear un imaxinariu más engañador pal públicu que'l mundu real, nel casu Nazi, la combalechadura xudía que rique d'una defensa per parte del pueblu alemán.

Raymond Aron

Nesti autor, el conceutu central de la teoría del totalitarismu ye la ideoloxía que se manifiesta al traviés del partíu, la consecuencia de l'aplicación de la ideoloxía nun réxime de partíu únicu ye la dominación total de la sociedá.

Na so obra Democracia y totalitarismu ufierta cinco carácter del totalitarismu^[7]

• Un únicu partíu tien el monopoliu de l'actividá política llexítima.
• Dichu partíu únicu ta armáu d'una ideoloxía que-y confier una autoridá absoluta.
• L'estáu acútase'l monopoliu de los medios de persuasión y coacción, los medios de comunicación son dirixíos pol estáu (en concretu les telecomunicaciones).
• La economía, siquier en gran parte ye controlada pol estáu y conviértese en parte del estáu mesmu.
• Politización de toa actividá, terror. Les faltes cometíes polos individuos nel marcu d'una actividá económica o profesional son simultáneamente faltes ideolóxiques. Esto corada una conversión n'ideolóxiques de toles faltes o delitos cometíos polos individuos que lleva a un terror ideolóxico y policial.

A les carauterístiques yá nomaes, Aron añade, a midida que publica nueves obres otres trés que complementen al restu:

• Ideoloxía que se convierte en verdá oficial del estáu.
• Tracamundiu ente sociedá civil y estáu.
• Fusión ente partíu y tao

El monopoliu políticu per parte del estáu basar nun solu partíu que llega a confundise col estáu. La fusión del estáu y el partíu, basar nun partíu únicu que la so esistencia xustificar por:

• La noción de representación auténtica, pretensión del partíu d'encarnar el sistema, escluyendo a cualesquier otra representación posible.
• L'oxetivu históricu, nel casu de la Xunión Soviética de Stalin, el tresformamientu revolucionariu de la sociedá.

De resultes, l'estáu esta inseparablemente xuníu al partíu que tien el monopoliu; la ideoloxía del partíu convertir na ideoloxía del estáu y apaecen dos sentimientos dominantes: la fe y el mieu. La fe impulsa a los militantes del partíu únicu y el mieu caltién al restu paralizáu.

Raymond Aron, a diferencia de Hannah Arendt, establez distintos graos, espón un modelu teóricu al que ye posible pertenecer de forma más o menos perfecta, rexímenes qu'en Hannah Arendt nun son totalitarios si ser n'Aron. Según Aron ye posible circular por distintos graos de totalitarismu a lo llargo de la historia d'un réxime, d'esta miente, amiesta'l réxime de Lenin al de Stalin, considerando totalitarios a dambos. Aron considera que na Rusia de Lenin yá taba'l xerme de la ideoloxía que engloba al estáu y que polo tanto esti réxime ye totalitariu, magar non de forma tan absoluta como nos periodos 1934-1938 y 1939-1953. Tres la muerte de Stalin, según Aron, prodúcense cambeos importantes, pero'l réxime caltiénse totalitariu (contradiciendo a Hannah Arendt). Ciertu cultu al xefe sume, pero'l monopoliu ideolóxicu y de partíu caltiénse.

La visión del fenómenu en Aron ye muncho más flexible, almítese ciertu indetermín nos parámetros, de cuenta que siguiendo'l so modelu teóricu puede incluyise como totalitarismu tou la historia de la Xunión Soviética, amás, Aron, oldea ensin papes na boca dichu réxime a l'Alemaña Nazi, anque establez la diferencia de que la Xunión Soviética sofitábase sobre un edificiu ideolóxicu de calter humanista, ente que'l réxime de Hitler yera antihumanista y destructivu. Nesi sentíu, el nazismu cumple los sos oxetivos manifiestos, mientres l'estalinismu incumplir.

Claude Lefort

Lefort forma parte de los teóricos de la política que consideren el Totalitarismu como una categoría política nueva, distinta na so esencia de toles categoríes emplegaes dende la Grecia clásica, como les nociones de dictadura o tiranía, amás, contrariamente a autores como Hannah Arendt que llinden el términu al Tercer Reich y a la Xunión Soviética ente 1936 y 1953, Lefort aplicar a los rexímenes d'Europa del este na segunda metá del sieglu XX, una dómina na que'l terror, un elementu central del totalitarismu n'otros autores, perdiera la so dimensión paroxística.

Ye al estudiar dichos rexímenes y tres la llectura de la obra d'Aleksandr Solzhenitsyn cuando Lefort desenvolvió'l so analís del totalitarismu, qu'anque ensin ser teorizado nuna obra unificada, esponer en La invención democrática. Les llendes de la dominación totalitaria (1981), una seleición d'artículos escritos ente 1957 y 1980.

Diferencies col autoritarismu

Según autores como Hannah Arendt o Raymond Aron, estremar clave ente un réxime autoritariu o tiranía y un réxime totalitariu ye que nel totalitarismu, l'estáu obedez a una llei o oxetivu concretu; nel casu de la Rusia de Stalin "la llei de la historia", nel casu de l'Alemaña Hitleriana "la llei de la naturaleza", estos oxetivos últimos son los que s'establecen como llei suprema, llei que legitima les aiciones del estáu. Sicasí, nuna tiranía nun esiste un fin últimu qu'empón les aiciones del estáu, el derechu nun ta al serviciu de la ideoloxía.

Estremar de los rexímenes autoritarios de gobiernu porque los totalitarismos carauterizar por:^[8]

• Tener una ideoloxía ellaborada destacando'l ensalzamiento del líder.
• Buscar el sofitu de les mases, non yá someteles.
• La so meta última ye realizar grandes cambeos na sociedá y non yá imponer el so poder sobre la mesma.

El totalitarismu estremar del autoritarismu nel grau d'intensidá en que se manifiesten dalgunos de los sos elementos comunes:

• Concentración de poder nuna sola persona o grupu bien amenorgáu, usualmente un partíu políticu o movimientu, que puede inclusive conducir al cultu a la personalidá del líder.
• Xustificación de l'actuación política por aciu una doctrina global que se manifiesta en toles esferes de l'actuación humana: economía, cultura, familia, relixón.
• Emplegu sistemáticu del terror, per mediu d'una policía secreta pa esaniciar a la disidencia o oposición.
• Usu de los campos de concentración p'aisllar a la oposición y enemigos del réxime.
• Mientres l'autoritarismu busca acallantar a los disidentes y evitar les sos espresiones en públicu, el totalitarismu sicasí busca non solo acallantar sinón tamién extirpar les formes de pensamientu opuestes, por aciu el adoctrinamiento y la remodelación de les mentalidad culturales.

L'elementu esencial que comparten los rexímenes totalitarios ye la voluntá de convertir la política estatal nun mecanismu pa controlar toles esferes de l'actividá humana y ocupar tol espaciu social.

Totalitarismu y autoritarismu fascista

El conceutu de réxime fascista puede aplicase a dalgunos rexímenes políticos dictatoriales, yá fueren totalitarios o autoritarios^[9] de la Europa d'enteguerres y a práuticamente tolos que s'impunxeron poles potencies de la Exa mientres la so ocupación del continente mientres la Segunda Guerra Mundial. D'una manera destacada y en primer llugar a la Italia de Benito Mussolini (1922) qu'inaugura'l modelu y acuña el términu; siguida pola Alemaña d'Adolf Hitler (1933) que lo lleva a les sos últimes consecuencies; y, cerrando'l ciclu, la España de Francisco Franco que s'enllarga muncho más tiempu y evoluciona fora del periodu (dende 1936 hasta 1975).