Topeka
Alministración
País	Estaos Xuníos
Estaos	Kansas
Condáu	condáu de Shawnee
Tipu d'entidá	ciudá de los Estaos Xuníos
Cabezaleru/a del gobiernu	Michael Padilla
Nome llocal	Topeka (en)
Xeografía
Coordenaes	39°00′N 95°42′W / 39°N 95.7°O / 39; -95.7
Topeka Topeka (los EE.XX.)
Superficie	159.195366 km²
Altitú	288 m
Demografía
Población	126 587 hab. (1r abril 2020)
Porcentaxe	100% de condáu de Shawnee 4.31% de Kansas 0.04% de Estaos Xuníos
Densidá	795,17 hab/km²
Viviendes	54 092 (31 avientu 2020)
Más información
Fundación	1854
Prefixu telefónicu	785
Estaya horaria	UTC−06:00 (horariu estándar) UTC−05:00 (horariu de branu)
topeka.org

Topeka ye la capital del estáu de Kansas, nos Estaos Xuníos, y sé alministrativa del condáu de Shawnee. Asitiada a la vera'l ríu Kansas, na fastera nororiental del estáu homónimu, tenía en 2010 (U.S. Census Bureau) una población de 127.473 habitantes. El so área estadística metropolitana, qu'abarca los condaos de Shawnee, Jackson, Jefferson, Osage y Wabaunsee, tenía nesi añu 233.870 habitantes.

El significáu del so nome ye desconocíu; créese que procede de los idiomes falaos polos Kansa y los Ioway. Como topónimu la primer vez que se menciona ye en 1826, cuando ye recoyíu como'l nome que-y dan los Kansa al ríu Kansas. Los fundadores de la ciudá escoyeron el nome en 1855 porque yos paecía orixinal y eufónicu. Concretamente, atribúyese-y al mestizu Kansa Joseph James, nomáu Jojim, la suxerencia del nome.

Xeografía y clima

La ciudá de Topeka asiéntase nes dos orielles del ríu Kansas aproximadamente 96 km ríu arriba del puntu nel que'l ríu Kansas desemboca nel ríu Missouri. Amás, hai dos afluentes del ríu Kansas, los regatos Soldier y Shunganunga, que traviesan la ciudá. Esta asitiase nuna vega arrodiada por colines suaves, na zona de transición ente'l clima continental húmedu y el subtropical húmedu, con branos cálidos y húmedos y iviernos fríos y con poques precipitaciones. Añalmente hai más de 40 díes nos que la temperatura pasa de los 32ºC, y 21 nueches nes que la temperatura baxa perbaxu los 0ºC. Les precipitaciones añales medies son de 930 mm, siendo los meses d'abril a xunu los que más lluvia traen, bien de veces en forma de tormentes. Hai 100 díes de lluvia al añu, y 13 de ñeve, que por embargu cai en poca cantidá y nun cuaya poles carauterístiques del iviernu de Kansas, secu y soleáu.

Historia^[1]

Foi la xuntura de dos movimientos históricos decimonónicos la que fizo nacer la ciudá de Topeka: la llucha escontra la esclavitú y la espansión de los Estaos Xuníos hacia l'oeste que permitió'l ferrocarril. Primero de que la frontera de Kansas fora abierta pol gobiernu federal a los colonos los primeros descendientes d'europeos que s'asentaran no qu'anguaño ye Topeka foron los hermanos Pappan, francucanadienses. Caún d'ellos casóse con una muyer de la tribu Kaw en 1842, y dempués abrieron un serviciu de tresporte fluvial pel ríu Kaw. El ferry tuvo qu'interrumpir la so actividá en 1857 cuando los constructores d'una ponte sobro'l ríu nun ficieron casu a los nativos de la zona, qu'insistieron en que les pontes asentaes a la vera'l ríu nun diben aguantar les sos crecíes, y la ponte esbarrumbó al añu siguiente.

El coronel Cyrus K. Holliday, de Pennsylvania, aportó al territoriu de Kansas en 1854 con perres d'inversores de la costa este pa facer un ferrocarril. Caminó, con otros pioneros, dende Kansas City hasta Lawrence, onde aconceyó col doctor Charles Robinson, axente d'una organización antiesclavitú, y-y desplicó'l so plan. Siguieron camín hasta Tecumseh, pero los dueños d'aquelles tierres queríen-yos munchu dineru pol terrenu que pidía Holliday, y este coló a un llugar a unos ocho quilómetros de Tecumseh, a la vera´l ríu, ú mercó tierra a Enoch Chase, que la comprara primero a los Kaws. Holliday formó una compañía y autonomose presidente d'ella, con Chase y los pioneros que lu acompañaben como accionistes. Quixo nomar la nueva ciudá como Webster, n'honor de Daniel Webster, pero los demás prefirieron un nome llocal, y-y punxeron Topeka a la nueva ciudá, que foi incorporada como tal el 14 de febreru de 1857 con Hollyday como alcalde.

Capitoliu estatal de Kansas

El territoriu de Kansas organizose como un estáu y aprobó la so Constitución en Wyandotte (anguaño Kansas City), y foi almitíu na Xunión en 1861. Esa constitución establecía que la capitalidá había dedicise por eleición y el doctor Robinson, nuevu gobernador estatal, puxó por Topeka en cuenta de Lawrence como la nueva capital. Tamién sofitó'l desarrollu del ferrocarril Atchison, Topeka & Santa Fe Railway System, qu'entamó a espandise hacia l'oeste en 1869. Holliday convirtióse nel primer presidente d'esta compañía, que tenía la so sé y los talleres en Topeka y que fizo posible que la población de la ciudá pasara de tener 700 habitantes en 1862 a 5.000 en 1870.

Nel sieglu XX la ciudá fízose conocida internacionalmente como sé de Menninger, una organización ensin ánimu de lucru dedicada al estudiu de les enfermedaes mentales que foi fundada pol doctor Karl Menninger y so pa, el doctor Charles F. Menninger. Na década de 1920 los Menningers abrieron una clínica psiquiátrica, y esta convirtióse en 1938 nel Topeka Institute of Psychoanalysis. Atribúyese-yos a los Menninger la introducción de la psiquiatría nos Estaos Xuníos. La so fundación trabayó en Topeka hasta 2003, añu nel que The Menninger Clinic coló pa Houston.

Economía

La condición de capital estatal de la ciudá fai que l'estáu de Kansas, colos sos 8.400 trabayadores, seya'l mayor emplegador de la ciudá. De magar, namái ún de cada cinco trabayadores de la ciudá trabaya pal gobiernu estatal. Casi un cuartu d'ellos trabaya nos sectores sanitariu, educativu y de servicios sociales, y un 11,5% nel comerciu y un 9% na industria. Dientro d'ella destacan el sector alimentariu, l'editorial y el de la fabricación de neumáticos.

Enllaces esternos

(n'inglés) Páxina web oficial de la ciudá

Referencies