La defensa de Barbacoes

El combate de Barbacoes, na tarde del 1° de xunu de 1824, Mosquera causó-y la derrota definitiva al pastuso Agustín Agualongo quien venía una campaña mientres trés o cuatro años na provincia de Pasto nel so enfotu por defender la causa d'España. Nesi momentu Mosquera yera'l Gobernador de Bonaventura, y moviérase a Barbacoes col fin de xestionar un emprestu de 50.000 pesos pa ser unviaos a Bolívar, que nun pudiera recoyer un militar unviáu pal casu.

Enteráu díes primero que diba ser atacáu polos pastusos, poner a preparar la defensa llamando a les armes a los esclavos dispuestos a enrolarse, ufiertándo-yos la llibertá en cuenta de los sos servicios. Pela so parte, Agualongo y los sos principales xefes llegaron a Barbacoes fuxendo de les fuercies patriotes. La intención del caudiellu yera faese cola ayalga qu'axuntaben ellí los republicanos y tener dende onde atacar Tumaco, puntu vital pa establecer comunicaciones colos corsarios españoles y peruanos qu'actuaben nel Pacíficu.^[12] Los sos siguidores sumaben apenes cien combatientes.^[13] Sicasí, el 31 de mayu Mosquera intento colase ente les posiciones realistes nuna barcaza pero foi destruyida d'un cañonazu. Un día dempués, el gruesu de los pastusos intentó asaltar la ciudá, pero fueron refugaos, dando en arrodiala y quemar.^[12] Agualongo foi mancáu nuna pierna, y los realistes sobrevivientes retirar a Patía dispersandose pola rexón.^[12]

Los pastusos perdieron 140 homes aproximao, ente'l 30 de mayu y 1° de xunu, siendo derrotaos a los cinco de la tarde. Siguió una persecución hasta'l 2 de xunu onde les fuercies de Mosquera tomaron prisioneros a 33 oficiales y 150 soldaos. Los patriotes pela so parte pérdieron 13 soldaos y tuvieron 18 mancaos ente los que se cuntaba'l mesmu Mosquera. Los 33 oficiales pastusos fueron executaos por orde de Mosquera so l'acusación de ser incendiarios.

Pol so llabor (que marcó'l final de Agualongo, quien escapó ganáu d'esta batalla y foi prindáu por José María Obando tres selmanes dempués) foi xubíu a coronel.

Les sos mancaes

La grave mancada de Mosquera, productu d'un disparu de mosquete, que la so carga entró-y pola boca, saltó-y dos dientes y travesó-y la mexella cuando arengaba a los sos homes a atacar la guerrilla de Agualongo. Cerca de tres selmanes trescurrieron primero que pudiera llegar de Popayán un ciruxanu inglés a esaminar la firida de Mosquera, magar un sacerdote pudiera estraye-y delles partícules del güesu.^[14]

En marzu de 1826, Bolívar nomó a Mosquera Intendente de Guayaquil, pero como les sos firíes entá nun fueren trataes afechiscamente, decidió viaxar primero a Filadelfia, Estaos Xuníos, en busca d'un ciruxanu especializáu. Mosquera, la so esposa Mariana y fía Amalia de cuatro meses, xubieron la mariña del Pacíficu na so ruta escontra Estaos Xuníos, pero mientres la so escala en Panamá atoparon un médicu especialista que lu operó del quexal quebráu, xuniendo les dos partes con un alambre de plata.^[14] Magar l'ameyoramientu na so firida, caltuvo dende entós un repulgu na cara y una dificultá pa falar que darréu-y valdría'l llamatu de 'Mascachochas'.^[15]

Periodu final de la Gran Colombia

Nel mes de xunetu de 1826, Mosquera yá s'emponer al so destín de Guayaquil, siendo nomáu xeneral en 1829,^[9] exerciendo como diplomáticu en Perú hasta 1830. Sicasí, el país eslleióse a finales de la década de 1820 y entamos de los años 1830, poles diferencies polítiques qu'esistíen ente partidarios del federalismu y el centralismu, según poles tensiones rexonales ente los pueblos qu'integraben la república.

Primer presidencia

Pa les eleiciones de 1845 el sector ministerial (los futuros conservadores) ufiertó-y el so respaldu a Mosquera, quien resultó escoyíu. Los principales llogros d'esti primer gobiernu fueron:

• La economía viró escontra una apertura del comerciu esterior; en 1846 roblóse'l Tratáu de Paz, Amistá, Navegación y Comerciu con Estaos Xuníos.
• Al pie del so secretariu de Facienda Florentino González llogró desmontar munchos de los impuestos coloniales sobrevivientes, según revitalizar la industria del tabacu.
• Instauróse'l sistema métricu decimal nel país.
• Empecipió la política de dixebra del Estáu y la Ilesia católica.
• Contrató al arquiteutu Thomas Reed pa dirixir les obres de construcción del Capitoliu Nacional de Colombia.
• Realizó'l primer censu nacional na historia de Colombia.
• Promovió'l navegación a vapor pol ríu Magdalena al autorizar en 1849 la esportación pol puertu de Barranquilla, allugáu na badea de Sábanu, previa instalación d'una aduana.

El conxuntu de les sos polítiques foi vistu con malos güeyos polos sectores que lo llevaren a la presidencia, y agora sentíase muncho más cercanu a los lliberales. Al terminar esti mandatu viaxó a Nueva York para dedicara a los negocios de familia y creó ellí una casa comercial internacional.

Regresu a la política

Depués de dellos años n'Estaos Xuníos, Mosquera tornó pa combatir y baltar la dictadura de José María Melo en 1854. Entós, yá alliniáu nel bandu lliberal, asistió al Congresu como representante y senador y foi candidatu a la reelección presidencial en 1857, quedando en tercer llugar en siendo escoyíu'l conservador Mariano Ospina Rodríguez que consagró'l federalismu del país, agora llamáu Confederación Granadina. Dempués d'esti episodiu políticu foi escoyíu Presidente del Estáu Soberanu del Cauca en 1858, cargu dende'l cual buscó atraer la simpatía de los lliberales y reconcilióse con José María Obando, nombrandoló xefe del exércitu caucano.^[16]

Mosquera llogró consolidar alredor so los enclinos que constituyíen el partíu lliberal. Anque la Constitución de 1858 sancionara'l federalismu, les polítiques del presidente Mariano Ospina Rodríguez tendíen al centralismu. Les tensiones polítiques agravar al añu siguiente con dos ley expedíes pol gobiernu central. Pola primera quedaba aseguráu'l predominiu del partíu conservador nel gobiernu, la segunda autorizaba al poder executivu por que cuando xulgara necesariu nomara Distritos de facienda en cada estáu, rexíos por un intendente, con facultaes en tolos ramos de l'alministración. Mosquera fixo contautu con dellos lliberales quien alcordaron empresta-y sofitu nel so proyeutu insurreccional y aceptaron que fora'l Supremu Direutor de la Guerra. Asina, en 1860 declaró la secesión de Cauca y declaró-y la guerra a la Confederación. Llueu recibió'l respaldu de los estaos de Santander y Tolima, que lo proclamaron el so gobernador.

Segunda presidencia

Depués de más d'un añu, llogró desbancar al conservadorismu del poder, convertise en presidente provisional del país y convocar a una asamblea constituyente, la Convención de Rionegro de 1863. Ganó al so contrincante conservador y xubió al poder.^[16]

En 1861 fundó'l Colexu Militar (que sería la base de la Facultá de Mines, y polo xeneral, d'Inxeniería de la Universidá Nacional).

Tercer presidencia

Na Convención de Rionegro conformada dafechu por lliberales, viose la división ente los radicales (con Manuel Murillo Toro a la cabeza) y los mosqueristas; de toes formes, consagróse una constitución federal y lliberal que garantizaba los derechos de los ciudadanos y que dexó satisfechos a tolos convencionistas. Coles mesmes, escoyer a Mosquera pa terminar el primer bieniu de gobiernu de los Estaos Xuníos de Colombia, hasta'l 1° d'abril de 1869.

Nesti tercer mandatu, tuvo d'enfrentar una guerra con Ecuador, pa lo cual comandó personalmente l'exércitu colombianu, llogrando la victoria final na Batalla de Cuaspud n'avientu de 1863. Esta victoria sobre'l Xeneral Juan José Flores, tamién héroe de la independencia de la Nueva Granada, llevó al Congresu de la República a decretar una inédita llei d'honores, por aciu la cual nomar 'Gran Xeneral de los Estaos Xuníos de Colombia'.^[16]

Decretó la espulsión de la Compañía de Xesús xesuites del territoriu nacional. Emitió una serie de decretos que teníen por oxetivu controlar el poder de la Ilesia católica, ente los que sobresalen el de Desamortización de Bienes de Manes Muertes, consultáu col so Secretariu de Facienda, el futuru Presidente Rafael Núñez (decretu del 9 de setiembre de 1861, robláu pol Secretariu de Gobiernu, Andrés Cerón). Pero esta iniciativa tenía tamién fines económicos: por aciu el mentáu decretu espropiáronse les tierres que tenía la Ilesia, pa depués ser remataes en pública.

En dexando la presidencia viaxó a París como embaxador. Nesa mesma dómina pasó una temporada en Londres, ciudá na cual publicó'l llibru Compendio de xeografía xeneral política, física y especial de los Estaos Xuníos de Colombia, dedicáu al Congresu Xeneral de la Unión (Londres, Imprenta Inglesa y Estranjera (SIC) de H. C. Panzer, 1866).

Cuarta Presidencia y derrocamientu

Portada del llibro Cosmogonía de 1868.

En 1866 Mosquera tornó victoriosu al país al ser escoyíu per cuarta vegada como Presidente de la República, a pesar de la oposición de los lliberales radicales. Pero la tensión pol manexu de les rellaciones cola Ilesia fizo que la intervención del Papa fuera intensa, y les maneres dictatoriales del presidente (qu'ordenó'l zarru de les sesiones ordinaries del Congresu n'abril de 1867^[16]) llevaron a la oposición a derrocalo'l 23 de mayu de 1867, día en qu'una partida del exércitu comandada pol coronel Daniel Delgado París ingresó a la casa de gobiernu metanes la nueche, prindar y dexó tomar del poder del xeneral Santos Acosta, quien se desempeñaba como segundu designáu, sofitáu poles cámares llexislatives, les asamblees de los estaos y un varies municipalidaes del país.^[17]

L'ataque tamién foi motiváu pol recrudecimiento de la guerra nos estaos de Santander y Antioquia, y pol escándalu nel que se vía arreyáu'l gobiernu de Mosquera al respective de l'alquisición d'un barcu pa sofitar a Perú na Guerra del Pacíficu.^[18]

Mosquera foi fechu prisioneru nel Observatoriu Astronómicu de Bogotá onde permaneció pocu más d'una selmana.^[18]

Últimos años

Tomás Cipriano de Mosquera en 1870.

Tres un xuiciu nel Senáu,^[19] que-y yera adversu, Mosquera foi desterráu por trés años, mientres los cualos vivió en Lima.^[16] Nesta ciudá publicó un estudiu (Cosmogonía, Tomás Cipriano de Mosquera, Imprenta del Estáu, 1868) sobre los diversos sistemes de la creación del universu, que nel so testu orixinal recoyía dalgunes de les daquella recién tesis de Charles Darwin, discutinios pa los preceptos cristianos de la dómina. Al so regresu en 1871 postular a la Presidencia de los Estaos Xuníos de Colombia infructuosamente, pero foi escoyíu pa la Presidencia del Cauca hasta 1873. En 1876 ocupó un escañu nel Senáu.

Mosquera finó a los ochenta años d'edá na so facienda de Coconuco, cerca de Popayán. Los sos restos reposen nel Panteón de los Próceres de Popayán.