Arxentina

Manifestación de muyeres en Buenos Aires frente al Congresu Nacional pola llei de Votu Femenín, 1948.

Les primeres muyeres n'ocupase pola llucha de los sos derechos cívicos, y les primeres n'entamara pa ello, fueron les militantes del Partíu Socialista y les Anarquistes d'empiezu del sieglu XX. La llucha centrar en consiguir la igualdá de derechos y d'oportunidaes, al par de los homes. Asina, Elvira Dellepiane de Rawson, Cecilia Grierson y Alicia Moreau de Justo, siguiendo l'exemplu de los sos pares europees, empezaron a fundar, ente'l 1900 y 1910, una serie d'agrupaciones en defensa de los derechos cívicos de la muyer.

Eva Perón emitiendo'l so votu.

Foi na Provincia de San Juan, onde les muyeres llograron los sos primeros derechos cívicos. En 1862 llograren qu'esa Provincia incluyir na votación, anque'l votu fuera calificáu, nes eleiciones municipales. Tuvieron qu'esperar hasta 1921, por que se repitiera la participación, esta vegada na Provincia de Santa Fé onde se promulgó una Constitución qu'aseguraba'l votu femenín a nivel municipal, anque la participación fuera poco.^[9]

En 1927, San Juan sanciona la so Constitución, y les muyeres llogren que se-yos reconozan iguales derechos qu'a los homes. Pero'l golpe de 1930 echa per tierra estes meyores.

La gran precursora del votu femenín foi Julieta Lanteri, fía d'inmigrantes italianos qu'en 1910 solicitó a un xuez nacional que se-y otorgaren los sos derechos como ciudadana, inclusive los políticos. El xuez Claros fixo llugar al so pidimientu y declaró:

Como xuez tengo'l deber de declarar que'l so derechu a la ciudadanía ta consagráu pola Constitución, y arriendes d'ello, que la muyer gocia de los mesmos derechos políticos que les lleis alcuerden a los ciudadanos varones, coles úniques restricciones que, espresamente, determinen diches lleis, porque nengún habitante ta quitáu de lo qu'elles nun prohiben.

En xunetu de 1911, la Doctora Lanteri foi Padrón municipal d'habitantes empadronada, y el 26 de payares d'esi añu exerció'l so derechu al sufraxu, siendo la primera Iberomericana en votar. Tamién amparada nun fallu xudicial, en 1919 presentóse como candidata a diputada nacional, pol Partíu Centru Independiente, llogrando 1730 votos sobre un total de 154 302.^[10]

El 17 de xunetu de 1919, Rogelio Araya, Diputáu Nacional de la UCR, presentó'l primer proyeutu de llei reconociendo'l derechu a votu de la muyer.^[11]

El 27 de febreru de 1946, trés díes depués de les eleiciones que consagraron como Presidente a Juan Domingo Perón, la so esposa y Primer Dama, Eva Perón, pronunció'l so primer discursu políticu, nel cual esixó la igualdá de derechos pa homes y muyeres y en particular el sufraxu femenín:

La muyer arxentina superó'l periodu de les tutoríes civiles. La muyer tien d'afirmar la so aición, la muyer tien de votar. La muyer, resorte moral del so llar, tien d'ocupar el sitiu nel complexu engranaje social del pueblu. Pidir una necesidá nueva d'entamase en grupos más estendíos y remozados. Esixir, d'últimes, el tresformamientu del conceutu de muyer, que foi aumentando sacrificadamente el númberu de los sos deberes ensin pidir el mínimu de los sos derechos.

El proyeutu de llei foi presentáu darréu dempués d'asumíu'l nuevu gobiernu constitucional, el 1 de mayu de 1946. La oposición de los prexuicios conservadores resultaba evidente, non solo ente los partíos opositores sinón inclusive dientro de los partíos que sosteníen el peronismu. Evita primió constantemente a los parllamentarios por que lu aprobaren, causando inclusive protestes d'estos postreros pol so intromisión.

A pesar de que yera un testu perbreve en tres artículos, que práuticamente nun podía dar llugar a discutinios, el Senáu recién dio media sanción al proyeutu'l 21 d'agostu de 1946, y hubo qu'esperar más d'un añu por que la Cámara de Diputaos sancionara'l 9 de setiembre de 1947 la Llei 13.010, estableciendo la igualdá de derechos políticos ente homes y muyeres y el sufraxu universal na Arxentina. Finalmente, la Llei 13.010 aprobar por unanimidá.

De siguío la declaración en cadena nacional del discursu oficial d'Eva Perón, promulgando la llei del sufraxu femenín nel so país:

Muyeres de la mio Patria, recibu nesti intre, de manes del Gobiernu de la Nación, la llei que consagra los nuesos derechos cívicos. Y recibir ante vós, cola certidume de que lo faigo en nome y representación de toles muyeres arxentines, sintiendo jubilosamente que me tremecen les manes al contautu del lloréu que proclama la victoria. Equí ta, hermanes mios, resumida na lletra apertada de pocos artículos, una hestoria llarga de lucha tropiezo y esperances. Por eso hai nella crispadures d'indignación, solombres de ocasos amenazadores, pero tamién allegre espertar d'aurores triunfales. Y esto postreru que traduz la victoria de la muyer sobre les incomprensiones, les negaciones y los intereses creaos de les castes refugaes pol nuesu espertar nacional. Y un líder que'l destín moldió pa enfrentar victoriosamente los problemes de la dómina, el Xeneral Perón. Con él y col votu vamos contribuyir a la perfeición de la democracia Arxentina, les mios queríes compañeres.

Eva Perón

El 23 de setiembre de 1947 foi promulgada la denomada Llei de Enrolamiento Femenín (númberu 13.010), que se punxo en práutica nes eleiciones del 11 de payares de 1951, na que votaron 3 816 654 muyeres (el 63,9 % facer pol Partíu Xusticialista, el 30,8 % pola Unión Cívica Radical). Más palantre, en 1952, les primeres 23 diputaes y senadores ocuparon les sos banques, representando al Partíu Xusticialista.^[12]

Chile

Dende la década de 1920,^[13] la estensión del votu a les muyeres en Chile foi motivu d'alderique y asitióse na esfera social a raigañu del surdimientu de distintes agrupaciones femenines na dómina, tales como la FECHIEF y los centros comuñales femeninos, ente otros, que se vieron impulsaos pola incorporación de la muyer a la universidá y al mundu llaboral. Teresa Flores, Amanda Labarca y Delia Matte d'Esquierdu fueron solo dalgunes de les qu'encabezaron la llucha de les muyeres, de distintes clases sociales, pola busca del derechu cívicu.^[14]

En 1922 creóse'l Partíu Cívicu Femenín, dirixíu por Ester La Rivera de Sanhueza. En 1928 creóse la Unión Femenina de Chile, que tuvo gran importancia nel votu municipal que finalmente se consiguió en 1935, mesmu añu en que se creó'l Movimientu Pro Emancipación de la Muyer Chilena (MEMCH) encabezáu por Elena Caffarena. En 1944 alcordóse conformar la Federación Chilena d'Instituciones Femenines (FECHIF), que potenció los discutinios en redol a les problemátiques femenines. Estes disputes llevaron a qu'en 1949 concediérase'l derechu a votu pa les eleiciones presidenciales y parllamentaries.^[14]

Les muyeres participaron per primer vegada na eleición presidencial de 1952, cuando foi electu Carlos Ibáñez del Campo.^[14] A partir d'entós, la so participación nos procesos eleutorales foise ampliando progresivamente hasta llegar a la paridá colos votantes masculinos en 1970.^[15]

Ecuador

A principios de la década de 1920 acentuóse la llucha de la muyer ecuatoriana pol derechu al votu. Aprovechando que la Constitución de 1897 falaba polo xeneral de los derechos ciudadanos ensin especificar nenguna prohibición respeuto de la muyer, Matilde Hidalgo de Procel, nacida en Loja en 1889 y primer doctora en Medicina, inscribir nos rexistros eleutorales: «Ante la presencia de Matilde, los miembros de la Xunta Eleutoral asorar ya indiquen que'l votu n'Ecuador ye namái pa homes; ella non se arredra; reclama la igualdá y somete el so casu a consulta ministerial. El Conseyu d'Estáu respuende'l 8 de mayu, espresando que nun hai prohibición por que les muyeres inscríbanse, una y bones la llei nun especifica'l sexu».^{[ensin referencies]}

En 1933 salíen escoyíes conceyales la doctora Hidalgo y la obstetra Bertha Valverde, dempués d'una sostenida llucha de l'Alianza Femenina Ecuatoriana, dirixida por Nela Martínez y Lluz Bonu. En 1941, Matilde Hidalgo foi electa diputada, pero apostrar a la calidá de suplente. Entós, miles de muyeres remontáronse esixendo xusticia: «queremos una voz femenina que sepa defender los nuesos derechos, pospuestos inxustamente por sociedaes constituyíes so la prepotencia viril».^{[ensin referencies]}

España

Referendu autonómicu del 5 de payares de 1933 en Éibar, primer vegada que la muyer puede votar, nel restu d'España facer nes eleiciones xenerales del 19 de payares de 1933. Semeya realizada por Indalecio Ojanguren.

La primer vegada que se reconoció n'España'l sufraxu femenín foi na Constitución de 1931 de la Segunda República Española, anque nes eleiciones a Cortes Constituyentes de xunu de 1931 que se realizaron por sufraxu universal masculín, a les muyeres reconocióse-yos el derechu al sufraxu pasivu, polo que pudieron presentase como candidates. Anque namái tres muyeres resultaron escoyíes (Margarita Nelken nes llistes del Partíu Socialista Obreru Español, Clara Campoamor nes del Partíu Republicanu Radical y Victoria Kent nes del Partíu Republicanu Radical Socialista) tuvieron un destacáu protagonismu, especialmente los dos últimes, nel alderique sobre la concesión del derechu al votu a les muyeres (sufraxu activu).

Mientres la Dictadura de Primo de Rivera (1923-1930) hubo un primer intentu de reconocer el derechu de sufraxu a les muyeres, pero namái se llegó a aprobar pa les eleiciones municipales (que nunca se celebraron) y solamente pa les muyeres cabeces de familia que yeren eleutores y elegibles (tratar del Estatutu Municipal, del 8 de marzu de 1924, qu'apaeció nel Decretu-Llei sobre Organización y Alministración Municipal, Arts. 51º y 84º, Gaceta de Madrid, 8 de marzu de 1924). Asina esti eleutoráu femenín foi recoyíu nel censu eleutoral (Real-Decretu pa la depuración del Censu Eleutoral, Gaceta de Madrid del 12 d'abril de 1924), cola resultancia de que nel nuevu censu namái alredor d'un cuartu de los eleutores yeren muyeres, 1 729 793 muyeres d'un total de 6 783 629 votantes (Archivu del Congresu de los Diputaos, Seición de Dellos, Serie de la Xunta Central del Censu o Xunta Eleutoral Central, Legajo 69/2. ochobre de 1924). Al añu siguiente, nel Estatutu provincial reconocíase tamién el derechu eleutoral a les muyeres nes mesmes condiciones (Real Decreto-Llei sobre Organización y Alministración Provincial de 20 de marzu de 1925, Gaceta de Madrid de 21 de marzu de 1925), pero de nuevu nunca pudieron exercelo, anque fuera namái les muyeres casar y viudu, porque les eleiciones nunca se celebraron.

Nel plebiscitu qu'entamó la Unión Patriótica, el partíu únicu de la Dictadura, ente los díes 11 y 13 de setiembre de 1926, que nun foi nin siquier un referendu en que pudiera exercese el derechu al votu sinón que foi una recoyida de firmes (los que s'oponíen a la Dictadura nun votaben»), participaron les muyeres mayores de 18 años que quixeron, al igual que los varones. Según los datos facilitaos por el mesmu réxime, nel censu eleutoral» d'esi plebiscitu patrióticu», el 52 % yeren muyeres, y de éstes participaron un 40 %.

Figura Femenina, escultura que rinde homenaxe a la reconocencia del sufraxu femenín n'España, n'Albacete.

Na llamada Asamblea Nacional Consultiva de la Dictadura de Primo de Rivera, que los sos miembros nun fueron escoyíos sinón que fueron designaos pol réxime, autorizóse que pudieren participar «varones y femes, solteres, viudes o casaes», anque estes postreres «debidamente autorizaes polos sos homes». Asina que na Asamblea abierta'l 11 d'ochobre de 1927 hubo 13 muyeres, d'elles, Concepción Loring foi la primer muyer na historia en falar nuna asamblea política española. Una de les funciones encamentaes pol Dictador Primo de Rivera a l'Asamblea foi ellaborar un anteproyeutu de nueva Constitución. Nel artículu 58 del anteproyeutu que nunca llegó a aprobase dicíase: «Van Ser eleutores de sufraxu direutu tolos españoles de dambos sexos... Van Ser eleutores nos colexos especiales los españoles de dambos sexos». Per otru llau, el valor del votu nel anteproyeutu yera bien amenorgáu dáu'l calter corporativista y antidemocrático del nuevu réxime que quería construyise. Finalmente'l dictador Primo de Rivera presentó la so dimisión al rei Alfonsu XIII en xineru de 1930.

En 1931, mientres los alderiques qu'hubo nes Cortes Constituyentes de la Segunda República Española unu de los principales oponentes a la concesión del derechu al votu a les muyeres foi'l catedráticu de patoloxía de la Universidá de Madrid y diputáu pola Federación Republicana Gallega, Roberto Novoa Santos qu'aprovechó la so intervención como vocera del so grupu parllamentariu nel alderique de totalidá del proyeutu de la Constitución de 1931 pa manifestase en contra del mesmu siguiendo argumentos biolóxicos como qu'a la muyer nun la apodera la reflexón y l'espíritu críticu sinón la emoción y tou lo que tien que ver colos sentimientos. Basándose nel psicoanálisis sostenía que l'histerismu ye consustancial a la psicoloxía femenina. Coles mesmes recurrió al argumentu de que conceder el votu a la muyer sería dar el trunfu a la derecha y convertir a España nun Estáu conservador o teocráticu». Nesi alderique de totalidá realizó la siguiente argumentación pa defender qu'a les muyeres nun se-yos debía conceder el derechu al votu, sinón solo dexales presentase como candidates («creo que podría concedese nel réxime eleutoral que la muyer fuera siempres elegible polos homes; pero, sicasí, que la muyer nun fora eleutora»):^[16]

¿Por qué hemos de conceder a la muyer los mesmos títulos y los mesmos derechos políticos que al home? ¿Son por ventura ecuación? ¿Son organismos igualmente capacitaos? (...) La muyer ye toa pasión, toa figura d'emoción, ye toa sensibilidá; nun ye, sicasí, reflexón, nun ye espíritu críticu, nun ye ponderación. (...) Ye posible o seguro que güei la muyer española, lo mesmo la muyer llabradora que la muyer urbana, ta so la presión de les Instituciones relixoses; (...) Y yo pregunto: ¿Cuál sería'l destín de la República si nun futuru próximu, bien próximu, hubiéramos de conceder el votu a les muyeres? De xuru una reversión, un saltu tras. Y ye qu'a la muyer nun la apodera la reflexón y l'espíritu críticu; la muyer déxase llevar siempres de la emoción, de too aquello que fala a los sos sentimientos, pero en poca escala nuna mínima escala de la verdadera reflexón crítica. Por eso y creo que, en ciertu mou, nun-y faltaba razón al mio amigu D. Basilio Alvarez al afirmar que se fadría del histerismu llei. L'histerismu nun ye una enfermedá, ye la mesma estructura de la muyer; la muyer ye eso: histerismu y por ello ye cambiadizu, versátil, ye sensibilidá d'espíritu y emoción. Esto ye la muyer. Y yo pregunto: ¿en qué despeñadero metiéramonos si nun momentu próximu concediéramos el votu a la muyer? (...) ¿Somorguiaríamos nel nuevu réxime eleutoral, espuestos los homes a ser gobernaos nun nuevu réxime matriarcal, tres del cual habría de tar siempres soriellu la Ilesia católica española?

El 30 de setiembre de 1931 empezó l'alderique del artículu 34 del proyeutu de la Comisión de Constitución (36 na redaición definitiva) nel que se reconocía'l derechu al votu de les muyeres. El diputáu Hilario Ayuso propunxo una enmienda pola que los varones puedan votar dende los ventitrés años, pero les muyeres dende los cuarenta y cinco, a lo que Clara Campoamor nun sabe si responder col desdeñu o la indignación». De siguío intervién el voceru del Partíu Republicanu Radical p'alvertir sobre los peligros que corada'l votu de la muyer y propón retardar la decisión a la futura llei eleutoral. Estes enmiendes son refugaes.^[17]

A otru día, 1 d'ochobre, intervién Victoria Kent pa pidir que s'aplace la concesión del votu a les muyeres, porque na so opinión la muyer española escarecía naquel momentu de l'abonda preparación social y política como pa votar responsablemente, polo que, por influencia de la Ilesia, el so votu sería conservador, lo que perxudicaría a los partíos d'izquierdes (pa Victoria Kent una de les pruebes de l'alliniadura mayoritaria de les muyeres cola derecha antirrepublicana sería la entrega al Presidente de les Cortes un millón y mediu de firmes de muyeres católiques pidiendo'l cambéu del proyeutu de Constitución por que se respetaren los derechos de la Ilesia»). Na so intervención ante la Cámara diz:^[18]

Que creo que'l votu femenín tien d'aplazase. Que creo que nun ye'l momentu d'otorgar el votu a la muyer española. Dicir una muyer que, nel momentu críticu de dicilo, arrenunciu a un ideal. (...) Pidir porque nun ye que con ello amenorgue no más mínimo la capacidá de la muyer; non, Sres. Diputaos, nun ye cuestión de capacidá; ye cuestión d'oportunidá pa la República. (...) Cuando la muyer española déase cuenta de que namái na República tán garantizaos los derechos de ciudadanía de los sos fíos, de que namái la República traxo al so llar el pan que la monarquía nun-yos había dexáu, entós, Sres. Diputaos, la muyer va ser la más fervosa, la más encesa defensora de la República; pero, nestos momentos, cuando acaba de recibir el Sr. Presidente firmes de muyeres españoles que, con bona fe, creen nos intres actuales que los ideales d'España tienen de dir per otru camín, cuando yo deseyaba fervorosamente unos millares de firmes de muyeres españoles d'adhesión a la República (La Srta. Campoamor: Vinieron.)... he de confesar humildemente que nun la vi. (...) Por güei, Sres. Diputaos, ye peligrosos conceder el votu a la muyer

Nel intre lu respuende Clara Campoamor en defensa de la concesión inmediata del derechu al votu a les muyeres:^[19]

Precisamente porque la República impórtame tantu, entiendo que sería un pergrave error políticu estremar a la muyer del derechu del votu. (...) Yo soi Diputáu pola provincia de Madrid; percorrer, non yá en cumplimientu del mio deber, sinón por ciñu, y munches vegaes, siempres, vi qu'a los actos públicos allegaba una concurrencia femenina bien cimera a la masculina, y vi nos güeyos d'eses muyeres la esperanza de redención, vi'l deséu d'ayudar a la República, vi la pasión y l'emoción que ponen nos sos ideales. La muyer española espera güei de la República la redención so y la redención del fíu. Nun cometáis un error históricu que nun vais tener nunca bastante tiempu pa llorar al dexar al marxe de la República a la muyer, que representa una fuercia nuevo, una fuercia nuevo... Que ta anhelante, aplicándose a sigo mesma la frase de Humboldt, de que la única manera de maurecese pal exerciciu de la llibertá y de faela accesible a toos, ye caminar dientro d'ella

Sometida a votación la propuesta de la Comisión quedó aprobada'l 1 d'Ochobre de 1931^[20]por votación nominal, de los 470 escaños que componíen la cámara recoyéronse 161 votos a favor, 121 en contra y 188 astenciones (40% votos).^[17] Votaron a favor el Partíu Socialista cola destacada esceición d'Indalecio Prieto y los sos siguidores, pequeños nucleos republicanos —catalanes, federales, progresistes, galleguistes— y la derecha. En contra facer Aición Republicana, el Partíu Republicanu Radical y el Partíu Republicanu Radical Socialista, salvo esceiciones.^[20]

Artículu 36. Los ciudadanos d'unu y otru sexu, mayores de ventitrés años, van tener los mesmos derechos eleutorales conforme determinen les lleis

Dos meses dempués Victoria Kent entá fixo un últimu intentu pa consiguir que s'aplazara'l sufraxu activu femenín presentando una disposición transitoria na que se dicía que les muyeres nun podríen exercer el derechu al votu nunes eleiciones xenerales hasta dempués d'exercelo siquier dos veces nunes eleiciones municipales. De nuevu intervieno Clara Campoamor pa oponese a que «dientro de la Constitución, álcese, a la manera de los lacedemonius un monumentu al mieu». La propuesta de Victoria Kent foi refugada per un perangostu marxe, 131 votos contra 127.^[17] Reconocíu'l derechu al votu de les muyeres na Constitución de 1931, aprobada poles Cortes Constituyentes españoles el 9 d'avientu de 1931.

La primer vegada que pudieron exercer el derechu al votu en tol territoriu español foi nes eleiciones xenerales celebraes el 19 de payares de 1933.^[21]

Francia

El 21 d'abril de 1944, el Comité français de la Libération nationale concede'l derechu a votu a les muyeres, lo que va quedar confirmáu cola ordenanza del 5 d'ochobre sol Gobiernu provisional de la República. Esti derechu, sicasí, nun se va faer efectivu hasta les eleiciones municipales del 29 d'abril de 1945 y, más tarde, n'ochobre del mesmu añu, mientres les eleiciones a l'Asamblea constituyente.

Méxicu

La Revolución Mexicana como parte del argumentu de llucha pola llibertá nel Plan de Guadalupe incluyía: «asegurar a tolos habitantes del país la efectividá y el plenu gocie de los sos derechos y l'igualdá ante la llei». Sicasí, na redaición de la Constitución Mexicana en 1917 nun se-y otorgó'l votu a la muyer yá que «[...] nel estáu en que s'atopa la nuesa sociedá [...] les muyeres nun sienten la necesidá de participar nos asuntos públicos, como lo demuestra la falta de too movimientu coleutivu nesti sentíu». L'argumentu más fuerte yera a favor de la proteición de la integridá de la familia, espresando lo siguiente: «El fechu de que delles muyeres escepcionales tengan les condiciones pa exercer satisfactoriamente los derechos políticos nun funda la conclusión de qu'éstos tengan de concedese a la muyer como clase. La dificultá de faer la seleición autoriza la negativa». L'artículu 34 de la Constitución Mexicana el 23 de xineru de 1917 quedó de la siguiente manera:

Son ciudadanos de la República tolos que, teniendo la calidá de mexicanos, axunten amás los siguientes requisitos:

I. Cumplir 18 años siendo casaos y 21 si nun lu son y
II. Tener una manera honesta de vivir.

El fechu de que tuviera escritu en masculín foi l'argumentu qu'abrazaron los diputaos pa nega-y el votu a la muyer, pero al empar, foi de lo que delles sufraxistes sofitar pa esixir el so votu y ser votaes yá que n'español al escribir el masculín, tamién se fala de la xeneralidá de la población, tanto masculina como femenina. Ello ye que el 26 de xineru'l diputáu Félix Palavicini dixo:

El dictame diz que tienen votu tolos ciudadanos, ta'l nome xenéricu; esta mesma redaición tenía la adición qu'esiste na Constitución del 57 y que se caltién güei, y yo deseyo qu'esclarie la Comisión en qué condiciones queden les muyeres y si nun tamos en peligru de que s'entamen pa votar y ser votaes.

De fechu Hermila Galindo tomó esti argumentu pa postulase y de fechu ganar la candidatura de diputada en 1918, y anque llogró la mayoría de los votos el Colexu Eleutoral nun lo vio como válidu.^[22]

A Méxicu llegó bien tarde'l sufraxu femenín a pesar de qu'en 1916 empezó'l Primer Congresu Feminista de Yucatán anque los pidimientos tuvieron un pocu d'ésitu en 1923 cuando l'estáu de Yucatán reconoció'l votu tanto municipal como estatal. Nesi mesmu añu tres muyeres fueron electes pa diputaes al congresu estatal: Elvia Carrillo Puerto, Raquel Dzib Cicero y Beatriz Peniche de Ponce; amás Rosa Torre González foi electa pa rexidora nel conceyu de Mérida. Esto nun duró enforma yá que cuando'l gobernador Felipe Carrillo Puerto foi asesináu elles fueron obligaes a dexar el so puestu y el votu de les muyeres foi anuláu (llográu municipalmente en 1924 y estatalmente en 1925). Los estaos de Chiapas y Tabasco otorgar el votu a la muyer en 1925. Les Lligues d'Orientación Femenina fundar pa lluchar pola equidad de salariu. En 1935 fundóse'l Frente Únicu Pro Derechos de la Muyer (FUPDM) que llegó a cuntar con 50 mil mujer afiliaes, profesionistas, adelitas, ex-revolucionaries, obreres, etc. principalmente pa lluchar pol derechu de la muyer al votu.^[23] En 1937 el presidente Lázaro Cárdenas del Río mandó una iniciativa de reforma del artículu 34 de la Constitución Mexicana. Él quería que l'artículu lleera asina: La iniciativa pretendió que l'artículu estableciera:

Son ciudadanos de la República tolos homes y les muyeres que, teniendo la calidá de mexicanos, axunten amás los siguientes requisitos:

I. Cumplir 18 años siendo casaos y 21 si nun lu son y

II. Tener una manera honesta de vivir.^[24]

La iniciativa foi aprobada poles cámares y llexislatures de los estaos, pero nun llegó al cómputu y declaratoria por que fuera vixente. Esto asocedió porque'l Partíu Nacional Revolucionariu (padre políticu del PRI) argumentó que les muyeres veríense influyíes nel so votu polos cures. El 17 de febreru de 1947 cuando Miguel Alemán yera presidente, nel Diariu Oficial publicóse la reforma del artículu 115 de la Constitución Mexicana, que otorgába-y a les muyeres el derechu a votar, pero namái nes eleiciones municipales. Trés díes depués de tomar de posesión del entós presidente Adolfo Ruiz Cortines 4 d'avientu de 1952, el partíu de la derecha Partíu Aición Nacional solicitó reemprender la iniciativa empecipiada más d'una década tras por Lázaro Cárdenas del Río. El 9 d'avientu, el presidente presentó la so propia iniciativa y dende 1953 les muyeres llograron el votu. El 3 de xunetu de 1955 foi la primer vegada que la muyer mexicana exerció'l so derechu de sufraxu. ^[25]

Perú

En Perú'l votu a les muyeres realizar dende'l 17 de xunu de 1956 cuando 50 000 muyeres participaron nes eleiciones presidenciales d'aquel añu.^{[ensin referencies]}

Uruguái

El primer país n'América Llatina n'aprobar el sufraxu femenín foi Uruguái, nel añu 1917, y foi emitíu per primer vegada en 1927, nel Plebiscitu de Cuetu Chatu.^[26][27][28]

Condicionáu

•  Brunéi — Nin homes nin muyeres tuvieron derechu a votar o presentase a les eleiciones nacionales llexislatives dende 1962. Namái nes eleiciones llocales déxase-yos votar.^[35]
•  Emiratos Árabes Xuníos — Sufraxu llindáu (tantu pa homes como pa muyeres), pero amplióse gradualmente nes últimes eleiciones celebraes en 2011.^[36]

Negáu

•  Ciudá del Vaticanu — Namái pueden postular y votar los cardenales, que según la carta apostólica Ordenatio Sacerdotalis,^[37] son obligatoriamente varones,^[38] y de distintos países. Anguaño, ye l'únicu Estáu del mundu onde les muyeres nun pueden votar.