La primer condena

L'interior de la cárcel de la isla de Santu Estefano.

Contrariu dende l'entamu del réxime fascista, inscribir nel Partíu Socialista Unitariu tres l'asesinatu del diputáu socialista Giacomo Matteotti. Pertini, pola so actividá política foi oxetu d'agresiones habituales de los escuadristas fascistes. El 25 de mayu de 1925 yera deteníu por distribuyir un panfletu clandestín, Sotto il barbaro dominiu fascista (Sol bárbaru dominiu fascista), nel que denunciaba la responsabilidá de la monarquía sobre la instauración del réxime fascista. Ye acusáu de instigación al odiu ente les clases sociales, según l'artículu 120 del códigu penal. Pertini declaróse l'únicu responsable de la publicación y declaróse dispuestu a siguir la llucha antifascista pol socialismu y la llibertá, magar les condenes que-y impunxeren.

El 3 de xunu de 1925 foi definitivamente condergáu a ocho meses de cárcel y a pagar una multa. Sicasí, namás quedar en llibertá prosiguió cola so llucha. En payares de 1926, tres el fallíu atentáu d'Anteo Zamboni contra Mussolini, desamarróse una brutal represión ante los antifascistes. Ante'l clima de violencia, Pertini fuxe de Savona, dirixiéndose a Milán. Poco dempués, el 4 d'avientu de 1926, cola proclamación de les lleis escepcionales, ye condergáu a cinco años de cárcel pola so oposición al réxime, na pequeña islla de Santu Estefano.

El exiliu

Sandro Pertini nos años 1920.

Pa escapar de la so captura, Pertini fuxe'l 12 d'avientu de 1926 a Francia con Filippo Turati nel coche de Carlo Rosselli y Adriano Olivetti. Dempués de pasar unos meses en París, establezse definitivamente en Niza, convirtiéndose n'unu de los máximos esponentes de los exiliaos. Realiza una intensa propaganda contra'l réxime fascista, con escritos y conferencies.

N'abril de 1926 instaló na so casa de Niza una radio clandestina, cola idea de caltenese en contautu colos sos compañeros italianos. Descubiertu pola policía francesa, ye condergáu a un mes de reclusión, quedando dempués en llibertá condicional.

El so exiliu francés terminó en marzu de 1929. Parte de Niza con un pasaporte falsu, col nome de Roncaglia Luigi y traviesa la frontera dende la estación de Chiasso, en Suiza. Asina, el 26 de marzu de 1929 vuelve triar territoriu italianu.

La captura

Tres el so regresu clandestín a Italia, ye deteníu en Pisa el 14 d'abril de 1929 al ser reconocíu na Avenida Vittorio Emanuele, actual Avenida Italia. El 30 de payares foi condergáu pol Tribunal Especial pa la seguridá del Estáu a 10 años y 9 meses de reclusión. Mientres el procesu Pertini refugó defendese. Al pronunciase la sentencia, alzóse glayando: Embaxo'l fascismu. Viva'l socialismu.

Sandro Pertini.

Foi encarceláu de nuevu na islla de Santu Estefano, pero dempués de dos años, el 10 d'avientu de 1930 ye tresferíu, por causa de la so precaria salú, al penal de Turi, na Provincia de Bari. Ellí conoz al comunista Antonio Gramsci, que se convierte n'amigu y confidente de Pertini mientres la reclusión. La so salú obligó a un nuevu treslláu, esta vegada a un hospital de Pianosa. Sicasí, el so estáu nun ameyoró, hasta tal puntu que la so madre presentó demanda de gracia a les autoridaes. Pertini, al nun reconocer l'autoridá fascista, refugó la demanda de gracia con pallabres perdures, tantu pa la so madre como pal presidente del Tribunal Especial.

El 10 de setiembre de 1935 ye tresferíu a Ponza como prisioneru políticu. Cinco años dempués, el 20 de setiembre de 1940 condérgase-y a otros cinco años de confinamientu, parte de los cualos les pasa ente Ponza y Ventotene onde s'atopa, ente otros, a los políticos Altiero Spinelli y Ernesto Rossi.

La torna a la llibertá y a la llucha

El 7 d'agostu de 1943 Pertini vuelve ser llibre, participando de momentu na llucha antifascista. D'esta miente, participa en Roma, nos combates del 8 de setiembre del mesmu añu contra los alemanes, furiosos pola paz roblada por Badoglio. Llucha nestos combates xunto a Luigi Longo, Emilio Lussu y Giuliano Vassalli.

Pertini saludando al ensame presente mientres una visita a América Llatina en 1981.

En plena llucha partisana ye prindáu poles SS, xunto a Giuseppe Saragat, siendo condergáu a muerte pola so actividá partisana. Sicasí, la sentencia nun se cumple gracies a l'aición d'un grupu partisanu de los Grupos d'Aición Patriótica, que, el 24 de xineru de 1944, dexa la so fuga mientres la so detención na cárcel de Regina Coeli. Tres la so nueva lliberación, parte dende Roma a Milán, pa participar viviegamente na Resistencia como miembru del Comité de Lliberación Nacional y col intentu políticu de reorganizar el partíu socialista.

Tres la lliberación de Roma en xunetu de 1944, ye riquíu na ciudá por Pietro Nenni. Pa llegar hasta ella, Pertini tenía de viaxar a Xénova, ciudá ocupada poles tropes fascistes, pa entrar en contautu col monárquicu Edgardo Sogno, que-y debe poner en contautu colos aliaos pa face-y entrar en Roma por aciu un vuelu dende Córcega. Sicasí, al llegar a Xénova, afaya que Sogno yá partió escontra Córcega. Atopándose abandonáu marcha a La Spezia, ciudá na que contactara yá con dellos partisanos. D'ellí cólase a Florencia, en solitariu y a cuerpu. En Florencia, entra en contautu col profesor Gaetano Pieraccini, nel so estudiu de la cai Cavour. Gracies a Pieraccini, Pertini atopa abellugu na cai Ghibellina. Dempués de la lliberación de la ciudá cola finalmente escontra Roma.

Vuelta al norte y lliberación de Milán

Al llegar a Roma entiende llueu que la so presencia ellí ye inútil, amosando la so intención de colar de nuevu al norte, yá que yera secretariu del Partíu Socialista en tola Italia ocupada y formaba parte del Comité de Lliberación del Alta Italia en representación de los socialistes.

Fuéron-y suministraos unos documentos falsos, col nome de Nicola Durano y n'avión viaxa de Nápoles a Lyon, d'ende a Dijon y, una vegada llegáu a Chamonix, entra en contautu cola resistencia francesa. Cola so ayuda travesó la frontera escontra Italia pa entrar en contautu colos partisanos del Valle d'Aosta. Pasó por Aosta, y dempués por Ivrea, hasta Turín, evitando pel camín a patrullar y los puestos alemanes.

N'abril de 1945 tuvo, xunto a Leo Valiani y Luigi Longo, ente los organizadores de la insurrección de Milán. El miércoles 25 d'abril de 1945 foi'l mesmu Pertini a proclamar na radio^[11] la fuelga xeneral insurrecional de la ciudá:

Pertini na Gran Muralla China, 1980.

«Lavoratori! Sciopero generale contro l'occupazione tedesca, contro la guerra fascista, per la salvezza delle nostre terre, delle nostre case, delle nostre officine. Come a Genova y Torino, ponete i tedeschi di fronte al dilemma: arrendersi o perire.»

Que la so traducción sería:

¡Trabayadores! Fuelga xeneral contra la ocupación alemana, contra la guerra fascista, pola salvación de les nueses tierres, de les nueses cases, de les nueses oficines. Como en Xénova y Turín, ponéi a los alemanes de frente al dilema: rindise o morrer.

El mesmu 25 d'abril axunta'l Comité de Lliberación Nacional del Alta Italia nel colexu de los salesianos na Vía Copernico en Milán. Presidíu por Longo, Emilio Sereni, Pertini y Valiani el Comité decretó, de siguío d'un fallíu intentu de mediación del cardenal Alfredo Ildefonso Schuster, la condena a muerte de Benito Mussolini.

Namás producise la muerte del dictador, Pertini escribe nuna columna de Avanti!:

[...]Mussolini si comportò come un vigliacco, senza un xestu, senza una parola di fierezza. Presentendo l'insurrezione si yera rivolto al cardinale arcivescovo di Milano chiedendo di potersi ritirare in Valtellina con tremila dei suoi. Ai partigiani che lo arrestarono offrì un impero, che non aveva. Ancora all'peracabo momentu piativa di aver salva la vita per parlare alla radio y denunciara Hitler che, a suo parere, lo aveva tradito nove volte [...].^[12]

Que la so traducción sería:

Mussolini portóse como un cobarde, ensin un xestu, ensin una pallabra de fiereza. Presintiendo la insurrección dirixiérase al cardenal arzobispu de Milán pidiendo poder retirase a Valtellina con trés mil de los suyos. A los partisanos que lu arrestaron ufiertó un imperiu, que nun tenía. Inclusive nel últimu momentu clamiaba que-y salvaren la vida pa falar na radio y denunciar a Hitler que, a la so paecer, traicionar nueve veces [...].

Según Pertini, la emoción amosada mientres la lliberación de Milán fueron una esperiencia que confirmaron la so idea de la capacidá del pueblu italianu de cumplir les más grandes coses sía cual fora l'ánimu pol soplíu de la llibertá y el socialismu. De cutiu recordaba melancólicamente que, el 25 d'abril mientres participaba na fiesta de la lliberación, el so hermanu menor Eugenio, yera asesináu nun campu de concentración.

Pertini col papa Xuan Pablo II.

El 8 de xunu de 1946 casóse cola periodista y partisana Carla Voltolina, a la que conoció mientres la lliberación de Milán.

La posguerra

N'abril de 1945, Pertini convertir en secretariu nacional del Partíu Socialista Italianu d'Unidá Proletaria, denominación tomada pol Partíu Socialista Italianu (PSI) ente 1943 y 1947. Permanecería nesi cargu hasta agostu de 1946. Mientres, la PSI travesaba graves problemes internos. Nel XXV Congresu del partíu, celebráu en Roma dende'l 9 al 13 de xineru, Pertini destacar por intentar evitar la dixebra de la corriente reformista liderada por Giuseppe Saragat. Magar los sos esfuercios como mediador, la dixebra peracábase, naciendo'l Partito Socialista dei Lavoratori Italiani, futuru Partíu Socialista Democráticu Italianu.

Magar la so intención de xunir nun mesmu frente a tol socialismu, defendió l'autonomía de la PSI frente al Partíu Comunista Italianu. En tal sentíu, oponer al Frente Democráticu Popular que xune a la PSI y al PCI pa les eleiciones de 1948. La so posición foi minoritaria, dientro del partíu prevalez la del líder Pietro Nenni, partidariu del Frente.

El políticu con Teresa de Calcuta.

Ye escoyíu diputáu socialista de l'Asamblea Constituyente,^[13] encargada de redactar la Constitución d'Italia. Pertini participó viviegamente na escritura del Títulu I, referente a los derechos civiles. Dende l'entamu de la etapa republicana, foi adversu a les amnistíes a los criminales fascistes.

Na Primer Llexislatura ye nomáu senador gracies a la tercer disposición transitoria de la Constitución de la Républica italiana, convirtiéndose nel líder del grupu socialista nel Senáu. El 27 de marzu de 1949, mientres la 583ª sesión senatorial, declaró'l votu contrariu de la PSI de l'adhesión del país al Tratáu del Atlánticu Norte, soporte de la OTAN. Encontó'l so votu en contra en que según él yera un preséu de guerra y antisoviético que namái sirvía pa estremar Europa.

Dempués del so entamu parllamentariu, foi reelixíu como miembru de la Cámara de Diputaos en 1953, 1958, 1963, 1968, 1972 y 1976, polos colexos de Xénova-Imperia-La Spezia-Savona. Mientres el so llabor como diputáu ocupó diversos cargos: presidente de la Comisión Parllamentaria pa los Asuntos Internos, dempués pa los Asuntos Constitucionales y en 1963 vicepresidente de la Cámara. Finalmente, de 1968 a 1976 sería'l presidente. Na primer ocasión foi escoyíu presidente de la cámara con 364 votos de 583 posibles y na segunda con 519 de 615 posibles. Asoceder nel cargu'l comunista Pietro Ingrao.

Nesta etapa como diputáu, Pertini demostró públicamente'l so refugu al partíu neo fascista Movimientu Social Italianu, amosándose absolutamente contrariu a la celebración d'un congresu d'esi partíu en Xénova en 1960, dientro del panorama políticu de collaboración del Movimientu col gobiernu de Fernando Tambroni-Armaroli. Denunció na Cámara de Diputaos la dura represión de les fuercies del orde contra los manifestantes. Estos enfrentamientos causaríen dempués la muerte de dellos manifestantes lo que causaría la cayida del gobiernu de Armaroli.

Na primavera de 1978, mientres el secuestru d'Aldo Moro, foi unu de los pocos políticos socialistes que defendió la llinia de firmeza contra les Brigaes Rojas.

La presidencia de la República

El palazzo del Quirinale ye la residencia oficial de los presidentes d'Italia, sicasí, Pertini siguió viviendo nel so apartamentu romanu.

N'Italia, el presidente, con poderes puramente representativos, ye escoyíu pol Parllamentu, nuna xunta conxunta de los dos cámares. Nos trés primeres votaciones tien de llograse una mayoría de dos tercios. Nes siguientes basta con una mayoría absoluta. De normal, los partíos políticos van apautando'l candidatu según avanza la votación. D'esa manera, la eleición puede retrasase dellos díes ya inclusive selmanes.

La eleición del séptimu presidente empezó'l 29 de xunu de 1978, tres la dimisión de Giovanni Leone. Pertini foi escoyíu presidente na decimosesta votación con 832 votos sobre 995, esto ye, una amplia mayoría, ello ye que la más amplia de tola historia d'Italia. Nes votaciones anteriores Pertini llograra solamente un puñáu de votos. Nes primeres votaciones, destacáronse trés nomes, Guido Gonella, de la Democracia Cristiana, Giorgio Amendola, comunista y Pietro Nenni, socialista. Los partíos van retirando los sos candidatos menos los comunistes que caltienen a Amendola, que nun sale escoyíu pol altu númberu d'astenciones. Nes últimes votaciones, los socialistes intenten proponer a Francesco De Martino, ensin consiguir el consensu. Namái Pertini llogra xunir los votos de los trés grandes partíos, siendo asina escoyíu'l 8 de xunetu de 1978. Permanecería nel cargu hasta 1985.

Dempués de realizar el xuramentu como presidente, nel so discursu de invistidura^[14] recordó al so compañeru de cárcel y amigu Antonio Gramsci y declaró la necesidá de poner fin a la violencia terrorista que naquellos díes afaraba Italia. Pa ello recordó'l tráxicu asesinatu de Aldo Moro cometíu poles Brigaes Rojas. Mientres el so mandatu, contribuyó a forxar una figura de presidente como emblema de la unidá del pueblu italianu. Gracies a la so estatura moral, consiguió atraer a los ciudadanos a les instituciones, nun momentu difícil conocíu como los anni di piombo (años de plomu). Nos años setenta, el desencantu cola política yera total, la violencia xubía rápido, per un sitiu les Brigaes Rojas y por otru la estrema derecha y la Operación Gladio. La llegada a la presidencia de Pertini y el so espíritu de moderador, consiguieron acabar en parte cola violencia, devolviendo la tranquilidá al país.

Pertini con Frank Sinatra.

La so figura ta amestada a la llegada de momentos felices pal pueblu italianu, tres un llargu periodu de sufrimientu que dacuando viltaba. De cutiu recuérdase la so presencia en Madrid na final de la Copa Mundial de Fútbol de 1982 o como tuvo presente nes xeres de salvamentu d'un neñu de seis años cayíu a un pozu, que terminaría morriendo conmocionando a la sociedá italiana.

El 23 de payares de 1980 asocedió un terremotu en Irprina. Pocos díes dempués, sorprendentemente, Pertini denunció la ineficacia ya impotencia del Estáu ante'l desastre nun programa de televisión. Amás, denunció a los políticos qu'especularen sobre la desgracia, como yá asocedió n'otru terremotu acaecíu en 1968 en Sicilia.^[15]

Como presidente de la República nomó a cinco senadores vitalicios, el máximu que-y dexaba la Constitución nel so artículu 59. Lo senadores fueron el políticu ya historiador Leo Valiani, l'actor Eduardo De Filippo, la política y partisana Camiya Ravera (primer muyer en recibir esti cargu), el críticu lliterariu y rector Carlo Bo y el filósofu Norberto Bobbio.

Pertini participó viviegamente nel entierru del políticu comunista Enrico Berlinguer en 1984, hasta'l puntu de partir escontra Roma con un vuelu presidencial pa escoltar al cortexu aciagu. Leonilde Iotti estimó públicamente la presencia de Pertini dende'l palcu d'autoridaes, consiguiendo un fuerte aplausu de los presentes. De la mesma, participó en 1981 nel cortexu aciagu del presidente exipciu Anwar el-Sadat, asesináu por unos fanáticos.

Aprovechando'l so puestu, enfrentóse direutamente a la mafia, denunciáu la "nefasta actividá contra la humanidá" y previniendo siempres a nun confundir los fenómenos criminales de la mafia, de la camorra, de la 'Ndrangheta colos llugares y poblaciones nos que ta presente.

Nel discursu del fin d'añu de 1982 comenta espresamente'l problema mafiosu, recordando la figura del diputáu Pio La Torre y el xeneral Carlo Alberto Dalla Chiesa:

Nancy Reagan y Pertini en 1985.

«Vi sono altri mali che tormentano il popolo italianu: la camorra y la mafia. Quello che sta succedendo in Sicilia veramente ci fa inorridire. Vi sono morti quasi ogni giorno. Bisogna stare attenti a quello che avviene in Sicilia y in Calabria y che avviene anche cola camorra a Napoli. Bisogna fare attenzione a non confondere il popolo sicilianu, il popolo calabrese ed il popolo napoletano cola camorra o cola mafia. Sono una minoranza i mafiosi. Y sono una minoranza anche i camorristi a Napoli.

Prova ne sia questo: quando è stato assassinato Pio La Torre, vi yera tutta Palermo intorno al suo feretro. Quando è stato assassinato il xen. Dalla chiesa, cola sua dolce, soave compagna, che è stata più volte qui a trovarmi, proprio in questo studio, tutta Palermo si è stretta intorno ai due feretri per protestara.

Quindi il popolo sicilianu, il popolo calabrese ed il popolo napoletano sono contro la camorra y contro la mafia.»^[16]

Una traducción averada sería:

Equí tán otros males qu'acoraden al pueblu italianu: la camorra y la mafia. Aquello que ta asocediendo en Sicilia verdaderamente fainos espantar. Hai muertos casi acaldía. Hai que tar sollertes a aquello qu'asocede en Sicilia y en Calabria y qu'asocede tamién cola camorra en Nápoles. Hai qu'emprestar atención en nun confundir al pueblu sicilianu, al pueblu calabrés y al pueblu napolitanu cola camorra en Nápoles. Son una minoría los mafiosos. Y son una minoría tamién los gresqueros en Nápoles.

Prueba d'esto: cuando foi asesináu Pio La Torre, ende taba toa Palermo xunto a la so féretro. Cuando foi asesináu'l xeneral Dalla Chiesa, cola so muyer, nidia compañía, que foi munches vegaes quien m'atopó, precisamente nesti despachu, toa Palermo apertar xunto a los dos féretros pa protestar.

Poro, el pueblu calabrés y el pueblu napolitanu tán contra la camorra y contra la mafia.

Carlos de Gales, la so entós esposa Lady Di y Pertini en 1985.

Na so llucha contra la mafia, eslleió'l conseyu municipal de Limbadi (na provincia Vibo Valentia) en 1983 porque fuera escoyíu un xefe mafiosu. Nel discursu de fin d'añu del 1983 volvería aprofiar la so idea de nun confundir los llugares coles mafies, comparando éstes con una enfermedá nun cuerpu sanu. Amás, nel discursu, allabó llargamente al pueblu sicilianu.^[17]

La presidencia de Pertini favoreció l'ascensu del primer socialista al poder. En 1983 decide encargar gobiernu a Bettino Craxi, que ye sofitáu pol pentapartito. Por dos años y per primer vegada na historia italiana, fueron socialistes tanto'l presidente como'l primer ministru. Sicasí, el presidente tuvo diversos enfrentamientos con Craxi. Pertini nun aceptaba la manera de faer política de Craxi, como por casu, nel XLII Congresu del Partíu Socialista Italianu, celebráu en Verona, cuando Craxi foi escoyíu por aclamación secretariu xeneral del partíu en cuenta de cola típica votación. Los enfrentamientos ente los dos políticos caltuviéronse, en cualquier manera, siempres dientro d'un ambiente de cordialidá y respetu. Antonio Ghirelli, entós voceru de la presidencia, cunta l'anécdota de que cuando a Craxi encargóse-y formar gobiernu, ésti foi al Palaciu presidencial vistíu con vaqueros, lo que fadió a Pertini al nun consideralo un vestuariu fayadizu pa la situación.^[18]

Mientres el so mandatu eslleió en dos causes el parllamentu, convocando eleiciones en 1979 y 1983. Mandó formar gobiernu a Giulio Andreotti, Francesco Cossiga por dos vegaes, Arnaldo Forlani, Giovanni Spadolini por dos vegaes, Amintore Fanfani y d'últimes el yá comentáu nomamientu de Craxi. Tamién nomó a trés xueces del Tribunal Constitucional, Virgilio Andrioli, Giuseppe Ferrari y Giovanni Conso.

El so constante guarda na vida pública foi probablemente'l motivu de la so gran popularidá, nos momentos cruciales de los sos siete años de mandatu, tantu nes difíciles como nes bones situaciones. Foi unu de los presidentes más amaos polos italianos, pol so gran carisma, pola so ironía y pol so estilu francu y direutu.

Senador vitaliciu

Palazzo Madama, sede del Senáu d'Italia

El 29 de xunu de 1985, poco antes del fin llegal del so mandatu, dimite, dexando'l puestu de Presidente tres casi siete años nel cargu. Asoceder el democristiano Cossiga. Al concluyir el so mandatu convirtióse como los sos predecesores en senador vitaliciu. L'únicu encargu oficial qu'ocupó a partir de 1985 foi la presidencia de la Fundación d'Estudios Históricos "Filippo Turati", constituyida en Florencia en 1985 coles mires de caltener el patrimoniu documental del socialismu italiano.

Mientres la Presidencia y dempués d'ella nun anovó'l carné del Partíu Socialista, dexando asina de formar parte del partíu, ensin dexar de ser por ello fondamente socialista.

La nueche del 24 de febreru de 1990, con 93 años d'edá, fina en Roma nel so apartamentu priváu, una bufarda asitiada sobre la Fontana de Trevi.