Cultura Fa'a

Los fa'a vivieron nestes islles dende' sieglu XI e.d.C hasta la llegada los europeos. De bayurosa mitoloxía, esti pueblu pensaba que yeren descendientes de los dioses qu'habitaben eses islles na antigüedá^[1]. Dáben-y gran importancia a la familia, y el deber más importante pa un fa'a yera curiar de la de so. Organizábanse en families amplies, que taben gobernaes por un patriarca nomáu matai. Les peculiaridaes relixoses d'esti pueblu politeísta foron desaniciándose cuando los misioneros cristianos xunieron a tolos sos dioses nún solu.

Colonización europea

Samoa foi descubierta por los esploradores europeos nel sieglu XVIII. Nesa dómina parez qu'hebo una batalla ente los esploradores franceses y los fa'a na islla de Tutuila, entamada según los samoanos polos occidentales, xente fiero al so modu de ver. A primeros del sieglu XIX aportaron a les islles unos misioneros rarotonganos y, dempués d'ellos, un grupu de misioneros occidentales dirixíu por John Williams. Esti pastor congregacionalista de la Sociedá Misionera de Londres aportó a la islla na década del 1830, y foi'l que llevó oficialmente'l cristianismu na islla. Menos d'un sieglu dempués la ilesia congregacionalista somoana convirtióse na primer ilesia independiente indíxena del Pacíficu Sur.

Dominiu alemán y d'Estaos Xuníos

En marzu de 1889 una escuadra naval alemana invadió un pueblu de Samoa, estrozando dellos bienes de los Estaos Xuníos nel ataque. Como respuesta trés buques de guerra d'Estaos Xuníos entraron nel puertu de Samoa col envís d'atacar a los trés buques de guerra alemanes que taban ellí fondeaos. Sicasí, primero que s'entamara la engarrada un furacán hundió tolos barcos, lo qu'obligó a declarar, pola falta de fuercies de combate, un armisticiu obligatoriu. El discutiniu continuó hasta la firma, en 1899, d'un tratáu pol que les dos potencies dividiéronse l'archipiélagu. Estaos Xuníos ocupó formalmente lo que-y correspondía -les islles más pequeñes y orientales- al añu siguiente; les que quedaron p'Alemaña son anguaño l'estáu independiente de Samoa.

L'Armada d'Estaos Xuníos construyó, na ensenada de Pagu Pagu, una estación carbonera p'abastecer la so escuadra del Pacíficu. Nomó tamién a un secretariu, y consiguió que la población firmara un Documentu de Cesión de Tutuila en 1900 y un Documentu de Cesión de Manu'a nel 1904. Demientres la Segunda Guerra Mundial aportaron a les islles bien de marines d'Estaos Xuníos , qu'exercieron una influencia cultural pergrande nes islles.

Sieglos XX y XXI

Dempués de la Segunda Guerra Mundial el Departamentu del Interior d'Estaos Xuníos tentó d'aprobar nel Congresu la Llei Orgánica 4500, que pretendía la incorporación del territoriu de Samoa Americana. Gracies a los esfuercios de los xefes samoanos americanos, encabezaos por Tuiasosopo Mariota, la llei nun s'aprobó, y decidió crease una cámara llexislativa llocal, la Fono de Samoa Americana. Amás, el gobernador naval que dirixía l'archipiélagu sustituyose por un gobernador llocal. Asina, magar que oficialmente ye consideráu como un territoriu "non organizáu", una y bones el Congresu d'Estaos Xuníos nun tien aprobada una llei orgánica pal territoriu, la Samoa Americana tien un gobiernu propiu que se rixe acordies con una constitución que ye efectiva dende'l 1 de xunetu de 1967.