| Estonia | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| país | |||||
| |||||
| Himnu nacional |
Mu isamaa, mu õnn ja rõõm (es)  | ||||
| Alministración | |||||
| Nome oficial | Eesti Vabariik (et) | ||||
| Capital | Tallín | ||||
| Forma de gobiernu | República parllamentaria (dende 1991) | ||||
| Presidente d'Estonia | Alar Karis (dende 11 ochobre 2021) | ||||
| Primer Ministru d'Estonia | Kaja Kallas (dende 26 xineru 2021) | ||||
| Llingües oficiales | estonianu | ||||
| División |
ver
| ||||
| Rellaciones diplomátiques | |||||
| Miembru de |
ver
| ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 59°N 26°E / 59°N 26°E | ||||
 | |||||
| Superficie | 45335 km² | ||||
| % agua | 4,56% | ||||
| Costes | 3.794 km | ||||
| Llenda con | 633 km | ||||
| Puntu más altu |
Suur Munamägi (es) | ||||
| Puntu más baxu | Mar Bálticu | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 1 366 491 hab. (1r xineru 2024) | ||||
| Densidá | 30,14 hab/km² | ||||
| Xentiliciu |
estonianu[17] estoniana[18] | ||||
| Esperanza de vida | 77,73659 años | ||||
| IDH | 0,89 (2021) | ||||
| Tasa de fertilidá | 1,52 (2014) | ||||
| Economía | |||||
| Moneda | euru | ||||
| PIB nominal | 37 191 166 152 $ (2021) | ||||
| PIB per cápita | 23 757,62 $ (2019) | ||||
| Bancu central |
Banco de Estonia (es) | ||||
| Más información | |||||
| Dominiu d'Internet | .ee | ||||
| Códigu telefónicu | +372 | ||||
| Códigu ISO | 233 / EST / EE | ||||
| Estaya horaria |
UTC+02:00, UTC+03:00, Hora d'Europa Oriental, Europe/Tallinn (en) y Horariu de Branu d'Europa Oriental | ||||
| valitsus.ee | |||||
 | |||||
Estonia[19], oficialmente República d'Estonia, ye un país de la Xunión Europea, asitiáu a orielles del mar Bálticu, que fae de llende occidental del país. Llenda tamién col golfu de Finlandia al norte, con Rusia al este y con Letonia al sur. Tien una población (estimación pa 2023)[20] de 1.357.739 habitantes, y el so idioma oficial ye l'estonianu.
El 20 d'agostu de 1990, el parllamentu proclamó la independencia d'Estonia, declarada illegal por Moscú pero ratificada en referendu en 1991. Dempués de los socesos d'agostu de 1991 na Xunión Soviética, el parllamentu tornó a proclamar la independencia, siendo reconocida pola Xunión Europea, los Estaos Xuníos y aceutada pola Xunión Soviética'l 6 de setiembre de 1991.
Historia
Los primeros pobladores aportaron a la rexón hai unos 13.000 años. Pertenecientes a una rama de la familia de naciones fino-úgriques, los estonianos tienen mayores arreyos culturales y llingüísticos colos finlandeses del norte que colos bálticos indoeuropeos del sur.
Pel añu 400 d.C., la caza y la pesca entamaron a sustituyise pola agricultura y la cría de ganáu. Al empar, la navegación nel Bálticu y el comerciu coles naciones vecines yera cada vegada más intensu. Ente los sieglos XI y XII, una fuercia militar combinada d'estonianos refugó con éxitu les primeres ofensives ruses.
Cuando xermanos, daneses y rusos invadieron estes tierres, nel sieglu XIII, los estonianos constituyíen una federación d'estaos, con un altu grau de desendolcu social y autonomía que los caltuvo xuníos frente a diferentes dominadores.
Nel sieglu XIII los Caballeros de la Espada, orde xermánica de les Cruzaes, ñacida nel sieglu XII, conquistaron el sur d'Estonia y norte de Letonia, criaron el Reinu de Livonia y cristianizaron a los sos pobladores. La Reforma protestante entró n'Estonia na primera metada del sieglu XVI, a traviés de comerciantes y terratenientes xermanos.
_-_Nationalmuseum_-_18638.tif.jpg.webp)
Haza'l 1561, la confederación livonia, dixebróse per aciu de la descomanada ofensiva llanzada por Iván el terrible de Rusia. El noreste cayó entós en manes de Suecia y el Sur pasó a Polonia. Nel sieglu XVII, Suecia apoderóse de tola costera báltica, implantando un réxime lliberal pa la dómina (dio-yos a los campesinos les tierres de la nobleza), fundó en 1632 la Universidá de Tartu ya impunxo el luteranismu nel país. En 1721, tres de la guerra del Norte, Estonia pasó a manes de Rusia. N'abril de 1912, Estonia convirtióse n'estáu autónomu, pero dempués de ser ocupada polos bolcheviques foi cedida a los alemanes (Tratáu de Brest-Litovsk, en marzu de 1918, que la teníen invadío.
Dempués de ser lliberada de los cuerpos francos calteníos polos alemanes, Estonia foi atacada polos rusos, pero conquistó la so independiencia como resultáu de la llucha del gobiernu Paets en collaboración colos finlandeses; la independencia garantizóse pol Tratáu de Tartu (1920) y reconocida poles potencies (1921). Pero'l pautu xermano-soviéticu (agostu de 1939) definió'l repartu de la Europa del este ente dambes potencies. La Xunión Soviética amestóse Finlandia. Estonia y Letonia, parte de Polonia y la Besarabia rumana. Un protocolu secretu d'esti pautu, robláu en febreru de 1941, afitó que los tres estaos bálticos quedaben en poder de la XRSS.
Xeografía y clima
El norte d'Estonia carauterízase por una llanada de llamargues que desagüen nel golfu de Finlandia, au ensama un zócalu con altures medies al rodiu de los 100 y 176 m.
Haza'l sur alcuéntrense les tierres fértiles y abondoses, con un relieve formáu nel cuaternariu por una intensa actividá glaciar, lo que-y confier les sos carauterístiques d'anguaño, nes que abonden les hinchentes d'agua con argayos del terrenu. El paisaxe d'Estonia foi modeláu por tales glaciaciones y la so superficie ye rica en viesques y praos. Na rexón norte cultívase'l centén, el llinu y la pataca y críase'l ganáu vacunu. El sur ye una rexón montiega, con economía forestal.
Estonia tien más de 1500 islles ya isllotes esbillaos nel mar Bálticu. Les más importantes son les islles de Sarema y Hiiumaa y l'archipiélagu de Moonsund. Los suelos del país son ricos en calciu, mientres que los sos llagos más importantes son los de Cudskoje y Pskovskoje, a traviés de los que pasa la llende con Rusia. Dambos llagos tienen una superficie de 4.300 km². Los llagos salen al golfu de Finlandia a traviés del ríu Narva. Arriendes d'ésti, los ríos principales del país son el Pärnu, el Emajon y el Polsamaa.
El clima d'Estonia ta determináu pola so llatitú, el predominiu de la masa d'aire polar y la influyencia del Árticu. El branu ye rellativamente templáu, l'iviernu ye rigurosu, magar que moderáu polos vientos llentos del Bálticu. D'esta miente tenemos qu'en xunetu, el mes más calecíu del añu, la temperatura media cimbla de los 16,3 °C nes islles báltiques, a los 17,1 °C nel continente, y en febreru, el mes más cutu nes islles báltiques algámase de media -3,5 °C, y nel continente -7.6 °C.
- Temperatura máxima: 35.6 °C, Võru 11 d'agostu de 1992.
- Temperatura mínima: -43.5 °C, Jõgeva 17 de xineru de 1940.
Les precipitaciones medies son de 568 milímetros per añu, les mayores precipitaciones son les cayíes no cabero del branu, baxando na seronda ya iviernu. Les estayes que rexistren mayor cantidá de precipitaciones son les tierres altes del este que tan más alloñaes de la costa. La precipitación máxima rexistrada en 24 hores foi de 148 mm. La máxima mensual de 351 mm. Y la máxima añal de 1.157 mm. Polo xeneral, el clima ye enforma inestable.
Gobiernu y política d'Estonia
Estonia ríxese pol sistema republicanu de gobiernu, con un presidente elixíu por cinco años pol Parllamentu unicameral. El gobiernu o poder executivu ta exercíu pol primer ministru, desináu pol presidente, xunto con otros 14 secretarios d'estáu.
El Poder llexislativu alcuéntrase enraigonáu nel Riigikogu o Asamblea d'Estáu, ensamáu por 101 miembros elixíos en base al sistema proporcional. Los sos integrantes son eleutos por un periodu de cuatro años.
Pola so parte, el Poder xudicial ta ensamáu por tribunales de primera y segunda instancia, enriba de los que s'alcuentra la Riigikohus o Corte Nacional, con 19 miembros vitalicios elixíos pol Parllamentu d'una propuesta del Presidente.
Estonia tiense convertío nún de los primeros países con votu electrónicu, tanto pa les eleiciones presidenciales como pa les parllamentaries.[21]
Organización político-alministrativa
El país alcuéntrase dixebráu en 15 condaos (n'Idioma estonianu: maakond, pl. maakonnad)
Condaos d'Estonia  | ||
|
|
|
Economía
Dau'l so xorrecimientu negativu, causáu pola mor de les dificultaes de la trensición a un sistema d'economía de mercáu, Estonia tien apostao a la lliberalización de la economía: estimuló a la inversión estranxera, privatizaciones y mayor cooperación con Finlandia. Más de la metada del so comerciu esterior failo cola Xunión Europea, na qu'ingresó en mayu del 2004. Les principales esportaciones d'Estonia son maquinaria, gama electrónica, madera y testiles.
La privatización d'empreses ta cuasi ensembre, con namái el puertu y les centrales llétriques principales qu'entá tan en manes del gobiernu. Estonia ye principalmente influyenciada polos desarrollos n'Alemaña, Finlandia y Suecia los principales socios comerciales. El gobiernu medró grandemente'l so gastu na innovación.
El comerciu del turismu y del tránsitu tamién fai contribuciones importantes a la economía, que xorrez a un ritmu del 11% añal y ya representa un 7% del PIB. Finlandia y Suecia tan ente los socios más importantes d'Estonia en comerciu, inversión y turismu. Estonia sigui siendo lo que describe'l FMI como "executante esceicional ente les economíes de la transición", vixilada por una comisión billateral que vela pol espoxigue estable y fuerte, los pagos internacionales, la estabilidá monetaria y la tresparencia económica. El sistema bursátil d'Estonia xestiónase a traviés d'OMHEX, el xigante bálticu que remana les bolses de Tallinn, Ḥélsinki y Nokia, qu'arriendes lleven conxunta la seguridá informática dende mayu de 2001. Nos caberos años, la economía d'Estonia esfruta d'ún de los mayores xorrecimientos de la Xunión Europea.
