Plantía:Campaña Primer Guerra Mundial

Esti artículu trata de la Rebelión Árabe de 1916. En rellación al llevantamientu de 1936, vease Revuelta Árabe 1936-1939.

La Rebelión árabe (n'árabe: الثورة العربية الكبرى La Gran Revuelta Árabe) foi una sulevación empecipiada pol jerife de La Meca contra l'Imperiu otomanu sobre Palestina al envís de crear un estáu árabe unificáu dende Alepo en Siria hasta Adén nel Yeme. La rebelión empezó'l 5 de xunu de 1916 y declaráu el 8 de xunu por Husayn ibn Ali (jerife de La Meca)^[1] y duró dos años, de 1916 a 1918, dando llugar a un efímeru reinu árabe que llueu foi sustituyíu pola división colonial que da llugar al actual mapa d'Oriente Mediu.

Los árabes so l'alministración otomana

Bandera de la Revuelta Árabe.

A principios del sieglu XX, l'Imperiu otomanu perdiera la mayor parte de les sos posesiones europees nos Balcanes, restando malapenes Albania y la rexón de Tracia, cola nueva frontera apenes a 200 quilómetros d'Istambul. El gobiernu otomanu decidió reforzar entós les posesiones asiátiques dende 1908 y so la influencia de la élite nacionalista de los Mozos Turcos plantegaba establecese aliances más sólides col grupu étnicu más numberosu del imperiu, depués del turcu: los árabes, tendiendo pasu ente pasu escontra un modelu bicéfalu similar al austrohúngaru.

Los pueblos árabes, sicasí, vivíen dende diba unes décades la so Nahda o renacencia cultural que llevaba apareyada la formación d'una conciencia nacional propia qu'oponíen a la difusa "identidá oficial" otomana ya inclusive a la pertenencia a la fe islámica oficial del Imperiu y común a la mayor parte de los sos súbditos. Coles mesmes, l'aristocracia árabe, que por llargu tiempu esfrutara de cierta autonomía en cuestiones culturales y d'alministración interna, empezaba a resentir el programa de los Mozos Turcos que deseyaben resaltar el calter turcu de les instituciones gubernamentales.

Esti nacionalismu árabe incipiente foi nun primer momentu cultural y col tiempu concretar en reivindicaciones d'autogobiernu. En toles capitales árabes del Imperiu surdieron foros y organizaciones nacionalistes que les sos actividaes fueron reprimíes poles autoridaes otomanes, anque la so fuercia yera tal que n'ocasiones tuvieron que tolerar ante elles. Foi especialmente importante nesti sentíu'l Congresu Panárabe celebráu en París en 1913.

Un elementu de muncha importancia nos enfrentamientos políticos de la rexón yera la construcción del Ferrocarril del Hiyaz, cola escusa de facilitar la pelegrinación a La Meca, diba sirvir en realidá pa la movilización rápida de tropes otomanes según exercer un control más direutu de la burocracia d'Istambul sobre los territorios árabes. Conectaba Damascu y Medina y yera vistu polos nacionalistes árabes como una amenazadora ferramienta de penetración y control imperiales.

Al españar la Primer Guerra Mundial, el sultán otomanu Mehmed V, na so calidá de califa o cabeza del Islam, llamó a los sos súbditos musulmanes al yihad contra los aliaos (Francia, Gran Bretaña y Rusia). Esti intentu, habitual per otra parte, de manipoliar los sentimientos relixosos de los musulmanes en favor de los intereses de les Potencies Centrales, atopó resistencia en munchos árabes, que, otra manera, vieron nel españíu del conflictu mundial una oportunidá de desfacer de tutelar otomana.

La rebelión

Hussein ibn Ali, jerife de La Meca

El jerife Husayn ibn Ali (o Husein) de La Meca, guardián de los santos llugares del Islam y figura de prestíu na aristocracia árabe, yera padre de dos representantes árabes nes instituciones d'Istambul —Abd Allah, vicepresidente del parllamentu, y Faysal, diputáu por Jedda. Hussein ibn Ali caltenía fuertes rocees ante les intenciones del gobiernu otomanu de "asimilar" a los pueblos árabes y aumentar el so control sobre éstos, y fuera yá tantiguáu pol Reinu Xuníu al traviés del so fíu Abdallah como posible aliáu contra los otomanos en casu de guerra. Asina, cuando'l Imperiu Otomanu entró na Primer Guerra Mundial al llau de les Potencies Centrales n'avientu de 1914, el xeneral británicu Horatio Kitchener intentó provocar el llevantamientu de les tropes del jerife con un mensaxe unviáu al traviés del altu comisariu británicu en El Cairu nel que se dicía que «si la nación árabe asitiar al so llau nesta guerra, Reinu Xuníu [...] va dar a los árabes tou l'ayuda necesaria contra una agresión estranxera».

Yera la oportunidá, pal jerife y los nacionalistes árabes, de crear un Estáu propiu, lliberáu de tutelar otomana y col beneplácito aliáu, qu'arrexuntara a los árabes del Imperiu Otomanu. Esti primer contautu derivó na correspondencia Husayn-McMahon ente Husayn y Henry McMahon, alto comisariu británicu en El Cairu, ente 1915 y 1916. El jerife quixo concretar la ufierta británica na constitución d'un reinu árabe qu'entendiera Arabia y los actuales Siria, El Líbanu, Israel, los Territorios Palestinos, Xordania ya Iraq. Tres ciertes reticencies, la parte británica acepta la idea anque imponiendo ciertos retayos territoriales, al marxe de los cualos «El Reinu Xuníu ta preparáu pa reconocer y sofitar la independencia de los árabes en toles rexones entendíes dientro de les fronteres propuestes pol jerife de La Meca» (Carta del 24 d'ochobre de 1915). Los territorios escluyíos yeren los consideraos estratéxicos pa los aliaos: la mariña mediterraneu de l'actual Siria, el El Líbanu y el sur d'Iraq.

Soldaos del exércitu nacional árabe mientres la revuelta antiturca

Coles garantíes britániques mentaes, españa la rebelión nos suburbios de Damascu de la que Husayn faise nomar rei de los árabes en La Meca, el 10 de xunu de 1916. Un exércitu otomanu-alemán preparar pa movese escontra Medina. Les tropes árabes lliberaron primero La Meca y darréu Medina, que yera la sede de la guarnición otomana nel Hiyaz. Atacando'l ferrocarril del Hiyaz aisllaron a les tropes turques del Yeme. En xunu de 1917 tomen el puertu d'Aqaba (anguaño en Xordania), lo que dexa'l avituallamiento del exércitu árabe y les meyores aliaes na zona. La rebelión prosigue escontra'l norte, tomando Jaffa, na mariña palestina, el 17 de payares de 1917. Un mes más tarde el xeneral Edmund Allenby ocupa Xerusalén. En setiembre de 1918 les tropes árabes entren en Damascu, onde se va intentar crear les primeres instituciones del reinu árabe.

Los proyeutos coloniales

Na rebelión participa l'oficial británicu Thomas Edward Lawrence, llamáu Lawrence d'Arabia, que la so misión ye coordinar les meyores árabes colos oxetivos aliaos. Lawrence afirma, nes sos memories de la revuelta, titulaes Los siete pilastres de la sabiduría, creer bonalmente na promesa británica de sofitar la creación d'un Estáu árabe, que, sicasí, yera falsa como se supo dempués. N'efeutu, los secretos Alcuerdos Sykes-Picot de 1916 estremen tola rexón ente Francia y el Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda, y allos añade la Declaración Balfour de 1917, qu'amuesa'l sofitu británicu a la creación d'un llar nacional xudíu» en Palestina.

Los alcuerdos permanecieron de callao hasta que la revolución en Rusia llevó al poder a los bolxeviques en payares de 1917, quien los fixeron públicos. El gobiernu otomanu denunció entós la maniobra aliada y a entamos de 1918 proponen a los árabes un estatutu d'autonomía, pero pa eses feches los trunfos bélicos de les tropes árabes faen imposible qu'éstes se sometan a les condiciones ufiertaes per Turquía. Ello ye que l'exércitu otomanu perdió'l control sobre vastes árees de territoriu árabe y l'iniciativa pasó claramente a los rebeldes y los sos aliaos británicos. El sofitu francu-británicu a la revuelta árabe aumenta, ente que a entamos d'ochobre de 1918 les derrotes de los Imperios centrales nel frente européu amenorguen les posibilidaes de siguir emprestando sofitu al Imperiu Otomanu. Finalmente, el 30 d'ochobre de 1918 róblase'l armisticiu de Mudros colos aliaos, onde les tropes otomanes alcuerden un cese d'hostilidaes.

Pa salir de la situación creada pola publicación de los alcuerdos Sykes-Picot, británicos y franceses faen una declaración conxunta'l 9 de payares na qu'afirmen que l'oxetivu qu'escuerren ye «la lliberación completo y definitivo de los pueblos tan llargu tiempu primíos polos turcos», «animando y ayudando» al establecimientu de «gobiernos y alministraciones indíxenes en Siria y Mesopotamia» nos territorios lliberaos. Aportunen en que nun pretenden «imponer» a los pueblos llocales «tales o cualos instituciones», sinón «asegurar, por aciu el so sofitu y una asistencia eficaz, el funcionamientu normal de los gobiernos y alministraciones qu'ellos se dean llibremente». El testu paez sofitar les pretensiones d'autodeterminación qu'animen la rebelión árabe, pero coles mesmes fala de gobiernos y alministraciones, en plural, de Siria y de Mesopotamia por separáu y de asistencia, lo que remite a la intención d'estremar el territoriu en zones d'influencia y d'establecer tuteles y mandatos sobre los gobiernos llocales.

A última hora, anque paeza dicir lo contrario, puede interpretase como una manera de reafitar los alcuerdos Sykes-Picot. La idea de tutelar estranxera, per otru llau, vien respondida por pol acabante roblar pactu de la Sociedá de Naciones (xunu de 1919); ésti, dientro de la idea xeneral de qu'esisten naciones «adelantraes» y naciones «atrasaes», refierse específicamente a les comunidaes» otrora pertenecientes al Imperiu otomanu pa dicir que pueden constituyise n'Estaos independientes a condición de qu'un país mandatariu» dirixa la so alministración «hasta'l momentu en que sían capaces de conducise soles».

L'efímeru estáu árabe (1918-1920)

Mentanto, dende'l Damascu lliberáu de los otomanos entama'l proyeutáu estáu árabe so la égida del emir Faysal. L'estáu cunta dende la so nacencia con un primer problema, que ye la negativa aliada a consentir que'l so autoridá estienda sobre los espacios costeros que consideren estratéxicos pa los intereses franceses y británicos, tal que había quedáu establecíu na correspondencia Husayn-McMahon y sancionáu más tarde polos alcuerdos Sykes-Picot. Tratábase sobremanera de la mariña de la Siria histórica, esto ye, de l'actual Siria y d'El Líbanu.

Faysal acaba aceptando los retayos y tutelar francesa sobre Siria, que-y paecen inevitables, na conferencia de paz de París (payares de 1919), a la qu'allega en calidá de representante de los árabes. Esto contraría los resolvimientos del Congresu Árabe que s'axuntara pel branu del mesmu añu en Damascu y que s'amosara opuestu a cualquier división ya interferencia estranxera. Ello ye que un nuevu Congresu Nacional constituyíu en parllamentu reafitar nel refugu a los manexos franceses y proclama el 7 de marzu de 1920 la independencia de Siria «nes sos llendes naturales». Faysal ye'l xefe del nuevu Estáu, que se va rexir por una constitución democrática.

El repartu d'Oriente Mediu

Sicasí, los socesivos trataos de Sanremo y Sèvres (1920) faen de respaldu llegal de los intereses colonialistes y establecen con too y con eso la repartida definitiva de la rexón ente los dos grandes potencies, repartida que va ser selláu por una resolución de la Sociedá de Naciones aprobando'l testu de los mandatos en 1922. Ochenta mil soldaos franceses esplegaos en Siria van forzar a Faysal a exiliase, estableciéndose'l mandatu francés sobre'l país y la que fuera una rexón del mesmu, el El Líbanu, agora segregáu y convertíu nel Estáu de Gran Líbanu so control francés. De fechu Francia plania y estaza entá más el territoriu siriu n'Estaos independientes y rexones autónomes, anque más tarde vease forzada a abandonar estos proyeutos por cuenta de la gran hostilidá local, teniendo de caltener a Siria unificada.

Na zona británica, les vilayets (provincies) otomanes de Mosul, Bagdag y Basora xunir pa formar una entidá nueva llamada Iraq, so mandatu británicu, en que'l so tronu asitiar al príncipe Faysal. So mandatu británicu queda tamién Palestina, que se va comunicar con Iraq al traviés d'un pasiellu nel desiertu al que van llamar Transjordania (más palantre Xordania) poniendo al príncipe Abd Allah como rei. Confórmase d'esta miente en gran midida lo que va ser el mapa d'Oriente Mediu nes décades siguientes.

Na actualidá, los hachemíes descendientes del emir Abd Allah siguen gobernando en Xordania, país qu'a pesar de ser creáu de la nada amosó una sorprendente estabilidá. Ye la monarquía xordana quiciabes la institución que más se reclama como heredera de la rebelión árabe.

Ver tamién

• Nacionalismu árabe
• Panarabismu
• Panislamismu

Referencies

• History of the Arab Revolt (Hestoria de la Revuelta Árabe nel sitiu web de Hussein I de Xordania)
• Arab Revolt Resume de la Revuelta Árabe, n'inglés
• La revuelta en Arabia