Alto Urubamba

El ríu Urubamba naz nel nuedu de Vilcanota (4 314 m),^[1] nel departamentu de Cusco, na parte suroriental de Perú. Nel so cursu alto lleva'l nome de ríu Vilcanota, que va caltener hasta llegar a la pequeña ciudá d'Urubamba.

Escurre'l Vilcanota por un altu valle de monte en direición noroeste, flanqueado pela carretera 3S y escurriendo pola aguada occidental de la cordal de Vilcanota, en que la so aguada oriental escurre'l ríu Yavero, el principal afluente del Urumbara al que nun va atopar hasta más de 350 km ríu abajo. Llega primero a la pequeña llocalidá de Raqchi, el primeru de los munchos sitios arqueolóxicos preincaicos alcontraos nel so cursu, onde ta'l templu de Huiracocha, una enorme estructura d'adobe de 92 metros por 25,5 m.

El ríu continua valle embaxo, virando cada vez más escontra'l norte, pasando por Combapata, Checacupe, Cusipata y Quiquijana. Continua baxando pol estrechu y angostu valle, llegando a Urcos, la capital de la provincia de Quispicanchi. Sigue por Andahuayillas y pasa mui cerca de Piquillacta, una pequeña llocalidá y tamién sitiu arqueolóxicu asitiáu al oeste del valle, a veres de la llaguna de Huarcapay-Lucre. La carretera 3S dexa yá'l valle, que s'enfusa per una zona bien abrupta tomando nuevamente una orientación xeneral suroeste, llegando pocu dempués a la llocalidá de Písac. Da entamu una parte del valle, ente Písac y Ollantaytambo, en que'l ríu ye tamién llamáu'l Wilcamayu («ríu sagráu») y el so valle'l Valle Sagráu de los Inques. La turbulencia del ríu nesti tramu emprestar pa la práutica del descensu de ríos, que ye una de les atraiciones turístiques d'aventura más interesantes nel Perú.

Sigue'l ríu'l so descensu, acompañáu nel valle pela carretera 28B. Pasa por Calca, Urquillos, Huayllabamba, Yucay y llega a la pequeña ciudá d'Urubamba, a partir de la cual yá va llevar el nome de ríu Urubamaba. Continua pasando pela llocalid y sitiu arqueolóxicu incaicu d'Ollantaytambo, onde recibe al ríu Patakancha y onde la carretera 28B emponer en direición norte remontando una de les fasteres del valle hasta algamar los 4350 m.

Llega dempués el ríu al sitiu arqueolóxicu de Llactapata, que da entamu al Santuariu Históricu de Machu Picchu, una área protexida de 325,92 km² establecida en 1981 y depués declarada en 1983 Patrimoniu de la Humanidá. L'Urubamba continua pela pequeña llocalidá d'Aguas Calientes, una llocalidá fundada en 1901 pa establecer unu de los campamentos pa la construcción del ferrocarril ente Cusco y Santa Ana, y qu'agora ye'l llugar al que lleguen los turistes que visiten la ciudá sagrada indíxena de Machu Picchu.

El Machu Picchu atópase na marxe esquierda del ríu, que casi lo arrodia por entero describiendo un zarráu meandro en redol a Huayna Picchu (2.667 m), el monte onde tamién hai ruines, casi 600 m percima. Nel intre el ríu abandona la zona protexida y algama Santa Rosa, onde de nuevu la carretera 28B acompañára-y tres un descensu vertixinosu dende'l cuetu San Cristóbal.

Pasando la cadena montascosa principal estiéndese'l valle, ampliu y granible, y el ríu llega a Quillabamba, capital de la provincia de La Convención, yá a solamente 1050 m d'altitú, y de nuevu'l valle del Urubamba estrechar y afóndase. Ye la zona xeográficamente más accidentada del percorríu (cañón de Torontoy), qu'escurre pola aguada oriental de la cordal de Vilcabamba. Nesti tramu recibe pela derecha al ríu Yanatil, un puntu nel que se vuelve en direición al oeste, y en pasando por Rosalinda, vuelve xirar pa dirixise en sentíu contrariu, al este. En recibiendo pela derecha al más importante de los sos afluentes, el ríu Yavero o Paucartambo (de más de 350 km), l'Urubamba, en pasando pol pongo de Mainique, remata'l so cursu altu. Dambes márxenes del pongo tán protexíes: la ribera derecha pertenez al Santuariu Nacional Megantoni, y ribera esquierda al Parque Nacional Otishi, declaráu en 2003, el penúltimu parque nacional establecíu nel país.

So Urubamba

La confluencia del Tambo (delantre) y l'Urubamba (derecha, al fondu) cerca de Puerto Atalaya, formando'l Ucayali

L'Urubamba traviesa les últimes cadenes de monte baxes, un tramu nel que recibe pela derecha al Camisea, onde tán n'esplotación los xacimientos de gas de Camisea. Continua en direición norte y llega a la llende fronteriza ya intérnase nel departamentu d'Ucayali. En recibiendo al Mishagua, tamién pela derecha, enfusar na selva amazónica.

El valle del baxu Urubamba ta relativamente pocu desenvueltu y escasamente pobláu. Hai dellos pueblos indíxenes, principalmente machiguengas (o matsigenka) y asháninca. La economía ye sobremanera forestal, amás de los xacimientos gasísticos. El principal asentamientu nesti llargu tramu ye'l pueblu indíxena de Sepahua, que cunta con un pequeñu aeródromu.

Finalmente'l ríu vuélvese otra vegada escontra'l noroeste y, en recibiendo tamién pela derecha al ríu Inuya, conflúi finalmente col ríu Tambo, que lu enceta pela esquierda, pa dar llugar a la nacencia del ríu Ucayali, yá parte del cursu principal del ríu Amazones. Na boca del ríu Tambo atópase la ciudá de Puerto Atalaya, que cuntaba con más de 10.000 habitantes en 2005.