| Ríu Irtish | |
|---|---|
 | |
| Situación | |
| País |  Rusia |
| Óblasts | Tiumén (es)  |
| Distritos autónomos | Distritu autónomu de Janti-Mansi |
| Tipu | ríu internacional |
| Coordenaes | 47°24′52″N 90°12′56″E / 47.414528°N 90.215544°E |
  Ríu Irtish Ríu Irtish (República Popular China) | |
| Datos | |
| Conca hidrográfica |
Irtysh basin (en) |
| Superficie de la conca | 1 643 000 km² |
| Llonxitú | 4248 km |
| Caudal | 3000 m³/s |
| Nacimientu |
Mongolian Altai (en) |
| Desembocadura | Ríu Obi (Janti-Mansisk) |
| Afluentes |
ver
|
 | |
El ríu Irtish (rusu: Иртыш; kazaquistanín: Ертіс, Ertis; chinu simplificáu: 额尔齐斯河, pinyin: Erqisi) ye un llargu ríu d'Asia Central que flúi en direiciones NO y N al traviés de China, Kazakstán y Rusia hasta desaguar nel ríu Obi, del que ye'l so mayor afluente. Tien un llargor de 4248 km pero si considérase'l sistema Obi-Irtish, algama los 5410 km, que lo asitien como'l séptimu ríu más llargu del mundu, por detrás del Amazones, Nilu, Yangtsé, el Mississippi-Missouri, el Yeniséi-Angará y el ríu Mariellu.
Drena una vasta cuenca de 1 673 470 km², la 16ª mayor del mundu. Alministrativamente, el ríu naz en China (na Rexón Autónoma Güigur de Sinkiang), crucia Kazakstán (provincies de Kazakstán Oriental y Pavlodar) y acaba desaguando en Rusia (óblast de Tiumén y el distritu autónomu de Janti-Mansi - Yugra).
Los sos principales afluentes son los ríos Ishim (2450 km), Tobol (1591 km), Demianka (1160 km), Konda (1097 km) y Om (1090 km). Hai munches ciudaes nes sos veres, como les cazaques Öskemen, Semey y Pavlodar, y les ruses Omsk, Tara, Tobolsk y Janti-Mansisk.
Xeografía
Cursu chinu
El ríu Irtish naz en China, na Rexón Autónoma Güigur de Sinkiang, na aguada suroccidental del macizu d'Altái mongol, el cordal de 300 km de llargor, que dixebra China de Mongolia. Nesti tramu'l ríu lleva'l nome de Ertix He (o Erqisi) y dacuando ye conocíu como Kara-Irtish (o Irtish negru). El Irtish naz nuna zona bien montascosa y escurre en direición sur ente valles estrechos y encajonados. Al salir del macizu montascosu entra na parte norte de Zungaria (China occidental), una rexón con un clima bien secu y continental, razón pola cual prodúcense grandes amplitúes térmiques tanto estacionales como mientres los ciclos diurnos y nocherniegos (dende -40 °C en xineru a 45 °C). El so relieve ye'l d'una gran cuenca endorreica, casi un desiertu fríu con presencia de zones esteparias y arrodiada por altes y serrapatosos montes con visos nevaos y fasteres cubiertes por abetos.
En llegando a la pequeña llocalidá de Koktokay (o Fuyong), el ríu vira escontra l'oeste, llixeramente norte, siguiendo'l so valle la carretera G216. Pasa bien próximu a les llocalidaes de Sarbulak y Beitun y a menos de 3 km del llagu Ulungur (1.035 km²), unu de los diez llagos d'agua duce mayores de China. En 1969 construyóse una canal ente'l Irtish y el llagu, que dexa derivar agües escontra'l llagu pa caltener el so nivel.
Al poco el ríu llega a Burgin (68 112 hab. en 1999), la principal ciudá china na so escurrir y depués, en percorriendo 525 km per territoriu chinu, crucia la frontera y enfusar en Kazakstán.
Curso cazacu
El Irtish enfusar en Kazakstán, na so parte centroriental, pola provincia de Kazakstán Oriental. Aína llega al gran llagu Zaysan, alcontráu a unos 60 km de la frontera. Asitiáu orixinalmente a 386 m d'altitú y con una superficie de 1.860 km², el llagu tien unos 140 km de llargu y unos 30 km d'anchu. El llagu aumentó de forma considerable pola construcción, agües embaxo nel Irtish, de la gran presa de la central hidroeléctrica Bujtarminskaya (1953-66), que creó'l banzáu de Bujtarma (con 220 km de llargor y que con 5.490 km², ye'l 5º mayor del mundu per superficie y el 21º por volume), del que'l llagu Zaysan ye agora la cola. Nes riberes del llagu hai bastantes pequeñes llocalidaes, como Nam-Bay, Bakhor, Aksuat o Topolev Mys. Nesta zona del llagu'l ríu recibe a los sos primeros afluentes d'importancia, dambos pela esquierda, los ríos Kandisu (180 km) y Kokpekty (150 km). El Irtish, dexa'l llagu pela parte noroeste, entrando nuna zona montascosa nel llargu tramu del yá citáu banzáu de Bujtarma. Nesti tramu embalsado recibe pela derecha al ríu Narym (~100 km) y al ríu Bukhtarma (336 km) y, dempués de percorrer más de 230 km d'agües remansadas, llega a la gran presa de Bujtarminskaya, alcontrada a 5 km agües de la ciudá de Serebryansk (9.568 hab. en 2010).
Pasada la presa, el ríu vira escontra'l noroeste, algamando les pequeñes llocalidaes de Ognevika, Ermakovka y Novotroitskoe, na cola d'un nuevu banzáu, el de la central de Ust-Kamenogorsk (1939-53), con una superficie de 37 km², un llargor de 85 km y una potencia instalada máxima de 315 MW. Pasada la presa, el Irtish dexa los montes y llega al poco a Öskemen (288.660 hab. en 2010), la capital de la provincia, alcontrada nel puntu onde'l Irtish recibe pela esquierda al ríu Ulba (278 km).
Caltién el ríu la so direición, cada vez más este, hasta llegar a lo cabero d'otru gran banzáu, el de Shulbinsk (1976-87), con 702 MW y un llargor de más de 80 km. Nel tramu embalsado recibe pela derecha al ríu Uba (278 km) y en dexando tras la presa, pela marxe esquierda, al ríu Čar (250 km). Depués el Irtish llega a la ciudá de Semey (antigua Semipalatinsk, con 298.100 hab. en 2006), onde se construyó apocayá (1998-2002) una importante ponte colgante, la ponte Semipalatinsk (con un llargor de 1086 m). Prosigue'l ríu la so meyora escontra'l noroeste, recibiendo pela esquierda al ríu Chagan (295 km), poco primero de entrar na provincia de Pavlodar.
Algama depués la ciudá de Kurchatov, una antigua ciudá zarrada soviética onde taba'l polígonu nuclear o sitiu de pruebes de Semipalatinsk (zarráu en 1991), que pasó de los 20.000 habitantes nel so mayor apoxéu a apenes 11 065 hab. en 2010. El ríu vuélvese cada vez más escontra'l norte, llegando a les pequeñes ciudaes de Moldary, Maskoye, Karaterek, Sarykamys, Lebyazh'ye y Aksu (40 067 hab. en 2009). Poco primero de ésta ciudá construyóse la canal Irtish-Karaganda, una canal de 458 km que coneuta cola ciudá de Karaganda (446.200 hab. en 2006) y dexa llevar l'agua necesario pal riego de les tierres reseques de les estepes cazaques y a la so capital Astaná.
El Irtish llega depués aína a la capital provincial de Pavlodar (331.710 hab. en 2010) y depués algama les pequeñes llocalidaes de Zhidkovska, karaoba, Krasnokutski, Zhanabet y depués Irtish, la ciudá que da nome al ríu. Poco dempués, calteniendo'l so aldu al norte y en travesando la pequeña ciudá de Severnyy y de percorrer 1.700 km per territoriu cazacu, el ríu abandona Kazakstán y entra en Rusia.
Cursu rusu
El Irtish entra en Rusia pela parte meridional del óblast de Omsk, y en pasando por Bol'shoy Atmas llega a la pequeña ciudá de Cherlak. Vuelve virar escontra'l noroeste y en pasando por Solonovska (11.586 hab. en 2010[1]) llega a la gran ciudá d'Omsk (1.154.000 hab.), la segunda ciudá más grande del Distritu Federal de Siberia y el puertu fluvial más grande nel oeste de Siberia, sede de la Compañía de navegación del ríu Irtish. En Omsk el ríu recibe, pela derecha, al ríu Om (1.090 km).
Sigue'l ríu la so meyora, pasando por Beregovoy, Krasny Yar, Krasnoyarka, Sargatskoye (8.895 hab. en 2010), Bolsherechye (11.783 hab.), Krasnoyarkiy, Yevgashchino y Ust'Tara, onde recibe pela esquierda al ríu Tara (806 km). Continua y en pasando por Yekateriniskoye, algama la ciudá de Tara (26.664 hab.), la capital del distritu de Tarsky. El ríu recibe pela derecha al ríu Uy (387 km) y dempués vuelve virar escontra'l noroeste, y en dexando tras la pequeña localida de Znamenskoya, recibe, pela esquierda, al ríu Osha (530 km) y en pasando por Lipovka, al poco y pola otra mano, al ríu Shish (o Chich) (378 km). Sigue dempués por Tashetkany y Ust'Tuy, onde recibe, pela derecha, al ríu Tuy (507 km). Sigue por Tevriz, Kipo-Kulary y algama Ust'-Ishim, onde recibe, pela esquierda, al más llargu de los sos afluentes, el ríu Ishim (2.450 km). Continua por Saugach y Mlaya Bicha, xustu antes d'abandonar el óblast de Omsk ya internase nel óblast de Tiumén, pela parte centroriental.
Llega depués el ríu a Begishevo y Vagay, onde recibe pela esquierda al ríu Vagay (555 km). Algama dempués Baksheyevo, Abalak y l'importante ciudá de Tobolsk (103.081 hab. ), onde recibe pela marxe esquierda al principal de los sos afluentes, el ríu Tobol (1.591 km).
Equí'l ríu camuda de secute d'aldu y empónse decididamente escontra'l norte, pasando por Bronnikovo y Gornoslinkino, pa dempués recibir, pela derecha al ríu Turtas (241 km), poco primero de algamar Uvat. Continua por Demyanskoye, onde recibe pela derecha a la llongura ríu Demianka (1.160 km), y sigue por Chenyy Yar y Subbota, xustu antes d'entrar nel distritu autónomu de Janti-Mansi - Yugra).
Llega dempués a Gomopravdinsk, Tsingaly, Sotnik, Batovo y Repolovo, onde al poco recibe, pela esquierda, al postreru de los sos afluentes d'importancia, el llargu ríu Konda (1.097 km). Continua'l Irtish por Tyuli y llega aína a la capital Janti-Mansisk (79.516 hab.). Al poco xúnese al ríu Obi, pela marxe esquierda, tres un percorríu de 4.248 km.
Llugares d'interés
-fr.svg.png.webp)
Nes riberes del ríu Irtish atópense un gran númberu de monumentos naturales, históricos y arquiteutónicos, según interesantes rutes de visita. El ríu Irtish ta rellacionáu con munchos nomes conocíos (ver Atraiciones río Irtish).
Historia
Dellos pueblos mongoles y turcos ocuparon les veres del ríu mientres munchos sieglos. Nos sieglos XV y XVI, los cursos medio y baxo del Irtish taben dientro del Kanato tártaru de Sibir, conquistáu polos rusos na década de 1580. Nel sieglu XVII, el kanato de Zungaria, formáu pol pueblu mongol de los oirat, convertir nel estáu vecín del sur de Rusia, y controló la parte alta del Irtish. Mentanto, fundáronse les ciudaes ruses d'Omsk (1716), Semipalatinsk (1718, güei Semey ), Ust-Kamenogorsk (1720, güei Öskemen) y Petropavlovsk (1752).
L'Imperiu chinu Qing conquistó l'estáu de Zungaria na década de 1750. La frontera ente l'Imperiu rusu y los Qing (l'actual frontera ente Rusia y Kazakstán, nel norte, y ente Mongolia y China nel sur) foi establecida nel sieglu XIX.
Usu económicu
El ríu ye navegable mientres gran parte del so cursu ente abril y ochobre, cuando nun ta conxeláu: ye percorríu por buques que tresporten mercancíes y pasaxeros, según por petroleros. Omsk ye'l puertu fluvial más grande nel oeste de Siberia, sede de la Compañía navegación del ríu Irtish.
Nel ríu construyéronse munches centrales hidroeléctriques, dalgunes d'elles bien grandes, como les realizaes en Ust-Kamenogorsk y Bakhtarminsk, cerca de la frontera con Kazakstán y China. La esclusa más fonda del mundu, con una cayida de 42 metros, dexa'l pasu del tráficu fluvial pola presa de Ust-Kemenogorsk.[2]
Dalgunos de les propuestes pa la reversión de los ríos septentrionales, llargamente aldericaes nos años 1960 y 1970, consideraron invertir la direición del fluxu del Irtish pa suministrar agua al centru de Kazakstán y a Uzbequistán. Magar estos sistemes de xestión de l'agua d'escala xigantesca nun s'executaron, ente 1962 y 1974 realizóse una canal de riego, la canal Irtish-Karaganda (rusu: Канал Иртыш — Караганда) p'abastecer d'agua a les seques estepes de Kazakstán y unu de los principales centros industriales del país, Karaganda. En 2002, construyéronse nuevos conductos p'abastecer d'agua dende la canal el ríu Ishim y la capital de Kazakstán, Astaná.
Na década de los años 2000, los proyeutos pa esviar una cantidá importante d'agua del Irtish en China, como la propuesta d'una canal Irtish Negru—Karamai, fueron denunciaos polos ecoloxistes rusos y cazacos.[3]
Rede hidrográfica del Irtish
El ríu Irtish tien bien de afluentes, siendo los más importantes los que recueye la tabla siguiente:
| º | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ramal | Nome río |
Nome (rusu) |
Llargor (km) |
Cuenca (km²) | Caudal (m³/s) | Kazakstán | Suxetu(s) federal(ye) rusu(s) | |||||||||
| Cursu Cimeru ríu Ertis (Kazakstán) | - | D | Ríu Kaldzir | - | Irtych | 120 | 3090 | 20,1 |  Kazakstán | - | |||||
| I | - | Ríu Kandisu - | Llagu Zaysan | 180 | 3500 | 3,75 | Kazakstán | - | |||||||
| I | - | Ríu Kokpekty | - | Llagu Zaysan | 150 | 4400 | 4,40 | Kazakstán | - | ||||||
| - | D | Ríu Kurčum | Курчум | Irtych | 140 | 6140 | 58 | Kazakstán | - | ||||||
| - | D | Ríu Narym | Irtych | 100 | Kazakstán | - | |||||||||
| - | D | Ríu Buchtarma | Irtych | 336 | 12 660 | 214 | Kazakstán | - | |||||||
| - | D | Ríu Ulba | Irtych | 160 | 4990 | 99 | Kazakstán | - | |||||||
| - | D | Ríu Uba | Уба | Irtych | 278 | 9850 | 178 | Kazakstán | - | ||||||
| I | - | Ríu Kyzylsu | Irtych | Kazakstán | - | ||||||||||
| I | - | Ríu Čar | Чар | Irtych | 250 | 14 000 | 4,82 | Kazakstán | - | ||||||
| I | - | Ríu Chagan | Шаган | Irtych | 295 | 25 400 | 1,02 | Kazakstán | - | ||||||
| Cursu Mediu | - | D | Ríu Om | Irtych | 1091 | 52 400 | 50 | - | Rusia Rusia | ||||||
| - | - | - | Río Tartes | Ríu Om | 566 | 16 200 | 21,2 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Itcha | Ича | Ríu Om | 240 | 3300 | 4,81 | - | Rusia | |||||
| - | D | Río Tara | Irtych | 806 | 18 300 | 40,8 | - | Rusia Rusia | |||||||
| - | D | Ríu Uy | Уй | Irtych | 387 | 26 700 | 24 | - | Rusia Rusia | ||||||
| I | - | Ríu Osha (Ocha) | Оша | Irtych | 530 | 21 300 | 4,95 | - | Rusia | ||||||
| - | D | Ríu Shish (o Chich) | Шиш | Irtych | 378 | 5270 | 15,2 | - | Rusia | ||||||
| - | D | Ríu Tuy | Туй | Irtych | 507 | 8490 | 31,3 | - | Rusia | ||||||
| I | - | Ríu Ishim | Irtych | 2450 | 177 000 | 56,3 | Kazakstán | Rusia Rusia | |||||||
| - | - | - | Ríu Koluton | Ríu Ichim | 200 | Kazakstán | - | ||||||||
| - | - | - | Ríu Žabaj | Ríu Ichim | 196 | Kazakstán | - | ||||||||
| - | - | - | Ríu Terisakkan | Ríu Ichim | 350 | Kazakstán | - | ||||||||
| - | - | - | Ríu Akan-Burluk | Ríu Ichim | 240 | Kazakstán | - | ||||||||
| - | - | - | Ríu Iman-Burluk | Ríu Ichim | 230 | Kazakstán | - | ||||||||
| - | - | - | Ríu Bolchaya Tava | Большая Тава | Ríu Ichim | 180 | 2740 | 6,23 | - | Rusia Rusia | |||||
| I | - | Ríu Vagai | Irtych | 555 | 23 200 | 35 | - | Rusia | |||||||
| Cursu Inferior | I | - | Ríu Tobol | Irtych | 1591 | 426 000 | 805 | - | Rusia Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Tavda[4] | Тавда | Ríu Tobol | 719 | 88 100 | 440 | - | Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Pelym | Пелым | Ríu Tavda | 707 | 15 200 | 100 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Lozva | Лозьва | Ríu Tavda | 637 | 17 800 | 70 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Sosva | Сосьва | Ríu Tavda | 635 | 24 700 | 113 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Lialia | Ляля | Ríu Sosva | 320 | 7500 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Lobva | Лобва | Ríu Lialia | 260 | 3980 | 20,1 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Tura | Тура́ | Ríu Tobol | 1030 | 80 400 | - | Rusia Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Pychna | Пышма | Ríu Tura | 603 | 19 700 | 34 | - | Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Nitsa[5] | Ница | Ríu Tura | 262 | 22 600 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Neiva | Нейва | Ríu Nitsa | 294 | 5600 | 19 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Rej | Реж | Ríu Nitsa | 219 | 4400 | 11,9 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Tagil | Тагил | Ríu Tura | 414 | 10 100 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Salda | Салда | Ríu Tura | 182 | 3670 | 13,4 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Iset | Исеть | Ríu Tobol | 606 | 58 900 | 65,4 | - | Rusia Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Miass | Миасс | Ríu Iset | 658 | 21 800 | 17 | - | Rusia Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Tetcha | Теча | Ríu Iset | 240 | 715 000 | 6,63 | - | Rusia Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Uy | Уй | Ríu Tobol | 462 | 34 400 | 13,6 | - | Rusia Rusia Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Uvelka | Увелька | Ríu Uy | 260 | 4700 | 4,3 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Toguzak | Тогузак | Ríu Uy | 200 | 7970 | 2,9 | Kazakstán | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Ubagan | Убаган | Ríu Tobol | 376 | 50 700 | Kazakstán | Rusia | ||||||
| I | - | - | Ríu Aïat | Аять | Ríu Tobol | 225 | 11 000 | 4,88 | Kazakstán | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Kartaly-Aïat | Карталы-Аят | Ríu Aïat | 160 | 0,54 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Kamistiaïat | Карталы-Аят | Ríu Aïat | 150 | 2950 | 2,18 | Kazakstán | Rusia | |||||
| - | D | Ríu Turtas | Туртас | Irtych | 241 | 12 100 | 39,9 | - | Rusia Rusia | ||||||
| I | - | Ríu Noska | Носка | Irtych | 374 | 8500 | 16,5 | - | Rusia | ||||||
| - | D | Ríu Demianka | Irtych | 1160 | 34 800 | - | Rusia Rusia | ||||||||
| - | - | - | Ríu Keum | Ríu Demianka | 354 | 3630 | - | Rusia | |||||||
| - | - | - | Río Urna | Ríu Demianka | 336 | - | Rusia Rusia | ||||||||
| - | - | - | Ríu Imgyt | Ríu Demianka | 304 | 5980 | - | Rusia | |||||||
| I | - | Ríu Konda | Irtych | 1097 | 72 800 | 230 | - | Rusia | |||||||
| - | - | - | Ríu Mulymya | Мулымья | Ríu Konda | 608 | 7810 | 22,5 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Bolshoy Tap | Большой Тап | Ríu Konda | 504 | 6700 | - | Rusia | ||||||
| - | - | - | Ríu Kuma | Кума | Ríu Konda | 530 | 7750 | 22,9 | - | Rusia | |||||
| - | - | - | Ríu Yukonda | Ríu Konda | 324 | 6870 | - | Rusia | |||||||
Referencies
- ↑ Tolos habitantes de les ciudaes ruses que se citen d'equí p'arriba correspuenden colos datos provisionales del Censu de 2010, sacantes espresamente méntese otra cosa.
- ↑ http://www.waterwaysworld.com/latest.cgi?month=012008&start=20
- ↑ KAZAKHSTAN: ENVIRONMENTALISTS SAY CHINA MISUSING CROSS-BORDER RIVERS. By Gulnoza Saidazimova, 7/16/2006.
- ↑ El ríu Tavda (719 km) tien como una de les sos fontes al ríu Sosva (635 km), algamando'l sistema Tavda-Sosva los 1319 km.
- ↑ El ríu Nitsa (262 km) tien como una de les sos fontes el ríu Neiva (294 km), algamando'l sistema Nitsa-Neiva los 556 km.
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Irtish.
| Control d'autoridaes |
|---|
Datos: Q128102- Multimedia: Irtysh River