Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
Prosopis alba
Estáu de caltenimientu
Cuasi amenazáu (LR/NT)
Cuasi amenazáu (IUCN 2.3)
Clasificación científica
Reinu: Plantae
División: Magnoliophyta
Clas: Magnoliopsida
Orde: Fabales
Familia: Fabaceae
Subfamilia: Mimosoideae
Xéneru: Prosopis
Especie: P. alba
Griseb.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online World Flora online
[editar datos en Wikidata]

Prosopis alba, llamáu popularmente algarrobo blancu, ye una especie arbórea de Suramérica qu'habita'l centru d'Arxentina, la ecorrexón de Gran Chaco y parte de la Mesopotamia (Arxentina). Salta na provincia fitoxeográfica chaqueña y El Espinaral, Formosa, o de Corrientes, norte de San Luis, Córdoba y centru de Santa Fe. Tamién puede atopase nel norte chilenu.

Descripción

Prosopis alba ye un árbol mediu, de 9 a 12 m n'altor y 1 m en diámetru, anque raramente atópense árboles tan crecíos (por baltar). El tueru ye curtiu y la copa ye globulosa, hasta de 10 m de diámetru. Esti árbol ye apreciáu pola so solombra. Les cañes son delgaes y estiéndense frecuentemente hasta'l suelu. El ritidoma (corteza) ye finu, pardu buxu, y de madera veteada, con propiedaes tánicas.

Trátase d'un árbol ornamental (urbanu y de cortina rompeviento). El so madera, trupa (densidá = 0,76), ye malo de trabayar, usada pa puertes y pisos, parqués, partes de zapatos, casco de vinu. La madera respuende bien al ensugáu, pervalible onde se riquir caltener dimensiones estables a prueba de mugor. Ye escelente pa usu esterior.

Les fueyes pinaes del algarrobo son bien cercanes ente sigo. Dos a tres fueyes bipinnaes nacen en cada nuedu del tarmu. Cada pinna contién de 25 a 40 o más pares de folíolos, que son glabros y erectos pero na base daqué asimétricos. Nel iviernu l'árbol pierde fueyes, pero nunca ye esfoyáu dafechu.

Flor: pequeña, blancu verdosa o amarellentada, hermafrodita. La polinización, por aciu vientu ya inseutos, ye alógama (cruzada), onde los órgano reproductores femeninos pónense activos primero que los masculinos.

Frutu: ye una vaina indehiscente que contién les granes llises, elipsoides, estruyíes lateralmente y de color castañu; tien 20 cm de llargu, con granes pardes de 7 mm de llargu, que s'atopen arrodiaes pola magaya, una pasta duce (patay), bien rica en caloríes, consumida direutamente para forraxe o convertida en farina pa consumu humanu. Y lleldada produz una bébora alcohólico agospia; destilada produz etanol. Si'l líquidu nun se llelda llógrase una bébora analcohólica refrescante llamada añapa. Ente la metá y 3/4 partes del pesu de la chaucha ye azucre.

Fenoloxía: la dómina del floriamientu ye d'agostu a setiembre. Numberoses inflorescencies amarellentaes colgaes que son recímanos espiciformes, apaecen coles mesmes que les nueves fueyes de color verde vivu. Les flores pueden ser polinizaes tantu pol vientu como por inseutos.

Habitat: quebrachales, algarrobales, palmares; especie pionera, prefier suelos sueltos, bien drenaos y fondos y llugares llibres de llendo.

Distribución: Perú, Chile, Bolivia, Paraguay, Arxentina.

Esti árbol ta perfectamente afechu a la seca (xeromorfo), sales y arena; esto ye, que ye desaxeradamente eficiente nel aprovechamientu de l'agua, produz la mayoría de los frutos n'años de seca, y foi exitosamente introducíu en rexones grebes. Nun tolera bien les xelaes.

P. alba y otres especies de algarrobo del Xéneru Prosopis, como P. nigra (algarrobo negru) son bien confundíes o non correutamente estremaes na lliteratura botánica; en parte por cuenta de la facilidá de la hibridación interespecies.

Usos

Madera

La madera duro y estable del algarrobo tien múltiples utilidaes, ente les que puede mentase la fabricación de parqué pa faer pisu o muebles pesaos y rústicos. El color de la madera ye claro, casi beige y tien un veteáu finu. La madera ye resistente albentestate y úsase pa postes d'alambráu.

Alimentación

Nel territoriu del Gran Chaco Paraguayu les vaines del algarrobo son o yeren la fonte alimenticia más utilizada polos indíxenes. De los texíos alimenticios esmagayaos de les vaines puede ellaborase una farina, de la que puede faese panes y tortas (patay). De la farina formen bales que se ponen en redes, éstes cuélguense en dalgún llugar pal ensugáu. La farina caltenida d'esta forma puede rompese en cachos o esmagayar enantes del usu.

Pa la ellaboración de les chiches (bébores lleldaes, como l'agospia) pónense tantu frutos machucaos p'acelerar el procesu de la fermentadura, como frutos mazcaos n'agua. Como bacica sirve un tueru acovanáu del Palu borrachu (samu´ú). Los etnólogos (estudiosos de les cultures indíxenes) suponen que les isletas o rodales casi circulares de algarrobo amuesen en munchos casos antiguos campamentos indíxenes. Tamién pa los indíxenes Nivaclé, la dómina de los frutos maduros del algarrobo yera la meyor dómina de tol añu, porque había comida a esgaya. Nesti tiempu festexaron les sos fiestes tradicionales cola Chicha.

La chicha yera ellaborada nun día y na siguiente nueche, preferentemente con lluna llena. Los homes acovanaben un Palu borrachu (samu´o) quemaben per dientro por que quedara más resistente. Les muyeres machucaben les vaines. El consumu de la bébora, sicasí, yera acutáu a los homes adultos. Pa muyeres, neños, homes vieyos y nuevos el consumu taba prohibíu.

Tamién los Nivaclé esmagayaben los frutos maduros del algarrobo, acurríu por bolsa y depositáu en vasíes de folla, redes o en fueses. Sicasí, la farina caltiénse a lo más 2 a 5 díes. Entemecida con miel ye una comida apreciada polos neños.

Les especies del xéneru Prosopis tienen, poles sos propiedaes nutritives, un importante significáu nos mitos de numberosos pueblos indíxenes. La distribución xeográfica de les especies de Prosopis nun ye llindada al Gran Chaco, sinón tamién crecen nel Suroeste de los Estaos Xuníos, ente qu'escavaciones nes cercaníes de Méxicu DF amuesen que Prosopis juliflora, el mezquite, foi en tiempos prehistóricos una importante planta alimenticia pa los indíxenes.

Melecinales

El fervinchu de los frutos usar pa eslleir los cálculos de la vexiga; el fervinchu de la flor ye diurética, y la de la corteza, antidiarreica (debíu al ácidu tánico).

Artesanía

La resina escura del tueru y de les cañes de Prosopis alba emplegar pa tiñir les fibres del caraguatá (Deinacanthon urbanianum), de les cualos ígüense munchos oxetos d'usu diariu. Fiérvense les fibres cola resina y éstes tiñir d'un color negru.

Combustible

El mayor usu que se-y dio a la madera ye como combustible. D'antiguo utilizar pa los llocomotores, les calderes industriales y la minería.

Anguaño, n'árees rurales inda la utiliza en cocines y calefactores. Ye un combustible d'alta calidá que tien un gran valor calóricu; produz poques cenices. El carbón tien un rendimientu averáu del 20%. Esti destín ye importante nel Chaco grebu y semiárido. En Chaco grebu nun ye económicamente rentable esplotar montes que brinden menos de 15 ton. de tochu por hai. Si reparar que los tochos tien bon diámetru y sanidá, destinar a la ellaboración de carbón.

Poder calóricu: la madera del algarrobo ye un bon combustible, presentando en permediu (productos de bona calidá) los siguientes valores: lleña, 4.200 kcal/kg (algarrobo blancu) y 4600 kcal/kg (algarrobo negru) ; carbón: 6500 kcal/kg con una eficiencia de 4 á 5 ton. de lleña tresformable en 1 ton. de carbón.

Melífera

Les flores producen enforma néctar lo cual ye aparente pa los inseutos polinizadores.

Ambientales

Pola so capacidá p'afitar nitróxenu utilízase como fertilizador de pasturas destinaes al ganáu.

Taxonomía

Prosopis alba describióse por August Heinrich Rudolf Grisebach y espublizóse en Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen 19: 131. 1874.[1]

Etimoloxía

Prosopis: nome xenéricu dau en griegu pa la bardana, pero desconocer por qué s'aplica a esta planta.[2]

alba: epítetu llatín que significa "blanca".[3]

Sinonimia
  • Prosopis atacamensis Phil.
  • Prosopis siliquastrum var. longisiliqua Phil.[4]

Nome común

  • algarrobo blancu[5][6] (que ye'l nome patrón propuestu por Petetín en 1984,[7]), algarrobo,[5] árbol,[5] árbol blancu,[5] algarroba blanca.[5]

Otros nomes comunes son: en guaraní, ibopé, igopé o ibopé pará; en ayoreo, najnuniaja; en dialeutu menonita, algroboom; y en nivaclé, faaiyuc"ibopé",[5] "ibopé morotí",[5] "ivopé morotí",[5] "ivopé pará",[5] "tacu",[5] "yana-tacu" (quechua),[5] "yurakk takko",.[5]

El nome “algarrobo” provién orixinalmente de los conquistadores españoles, que compararon esti árbol, presumiblemente polos sos vaines comestibles, col algarrobo européu (Ceratonia siliqua), que les sos vaines tamién son comestibles. Dambos árboles pertenecen a la familia de les fabacees.

El algarrobo ye l'árbol puestu nel camín pa comer, como dicen les Llingua-Maskoy (el nome guaraní ye Ibopé-pará).

Referencies

  1. ↑ «Prosopis alba». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 13 de xineru de 2013.
  2. ↑ En Nomes Botánicos
  3. ↑ n'Epítetos Botánicos
  4. ↑ Prosopis alba en PlantList
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ángel Marzocca. 1997 Vademécum de maleces melecinales de l'Arxentina. Orientación Gráfica Editora, Buenos Aires, Arxentina.
  6. ↑ Enrique L. Ratera y Miguel O. Ratera. 1980. Plantes de la Flora Arxentina emplegaes en medicina popular. Editorial Hemisferiu Sur S.A., Buenos Aires, Arxentina.
  7. ↑ Carlos A. Petetín, 1984. "Patrón pa nomes comunes de les maleces de la República Arxentina". Revista Maleces Volume 12 nᵘ4. ASAM, Buenos Aires, Arxentina. Citada en Marzocca (1997) Vademécum de maleces melecinales de l'Arxentina. y en Aníbal R. Molina (2011, segunda edición) Maleces arxentines.

Fuentes

    Bibliografía

    • Peña-Chocarro, M., J. D'Exea, M. Vera, H. Maturo y S. Knapp. 2006. GUÍA D'ÁRBOLES Y ARBUSTOS DEL CHACO HÚMEDU (ed. J. D'Exea y M. Peña-Chocarro). The Natural History Museum, Guyra Paraguay, Fundación Moisés Bertoni y Fundación Hábitat y Desenvolvimientu. Asunción, Paraguay. 291 pp.
    • Ulmke, C. y L. August. 2004. UNA GUÍA PA LES PLANTES NATIVES DEL CHACO PARAGUAYU. Iniciativa pa la Investigación y Tresferencia de Teunoloxía Agraria Sostenible (INTTAS). Loma Plata, Paraguay. 243 pp.
    • Tostaren, V. 2004. UNA GUÍA PA PLANTES MADERICES DEL CHACO. Iniciativa pa la Investigación y Tresferencia de Teunoloxía Agraria Sostenible (INTTAS). Loma Plata, Paraguay. 120 pp.

    Enllaces esternos

    • Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Prosopis alba Modifica l'enllaz en Wikidata.
    • Catálogo Web d'Especies Forestales del Paraguay, O.N.A. *
    • Catálogo Web d'Especies Forestales del Paraguay, O.N.A. *
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.