El suelu

Poles sos carauterístiques xeolóxiques y litolóxiques los sos suelos desenvuélvense sobre cayueles devóniques y carboníferes, cayueles laminadas de poca fondura. Son suelos con mínimu desenvolvimientu edífico, con un namái horizonte del tipu B y ente los que podemos atopar una cadena de suelos, dependiendo'l tipu de suelu de la posición topográficu, principalmente. Asina, podemos atopar, per un sitiu, suelos fondos producíos por una iluviación de magres (suelu de la raña) y, per otru llau, suelos con un horizonte non bien fondu pero que dexen ciertu laboreo (dellos suelos de la devesa) y suelos esqueléticos como los suelos de los Pagos que son pura cayuela. Son tierres sueltes, fluexes, suelos ventilaos. Bien drenados y d'escasa compactación con, dacuando, gran cantidá de llábanos pizarroses anque tamién esisten terrenes recios compautos y magrizos como los de Méndez y la Raña.

Son suelos de calter acedu, descalcificados y de baxa fertilidá principalmente en fósforu y nitróxenu. Poco aptos pa l'agricultura, salvu nes zones d'alredor del pueblu (les corralaes) onde'l continuu apurra d'abonos orgánicos y el laboreo correxir en parte; pola testura, pol relieve, pol clima y sobremanera pola aición humana, que, ente otres coses, por cuenta de la política de autarquía de la posguerra que llevó a nun dexar nin un rincón por semar, entá ensin axuntar les mínimes condiciones. El suelu presenta un altu grau de degradación pola erosión. El causante principal d'esti procesu ye l'arroyada concentrada, sobremanera na zona oeste o de pagos de sierra que desprovista d'una vexetación arbórea que la protexa tuvo sometida a un intensu laboreo produciendo tou ello un esmantelamientu de los suelos y un apilancamientu fondu.

Esti procesu erosivu de los Pagos intentóse correxir, per parte del IRYDA, nos años 60 cola construcción de terraces siguiendo les curves de nivel nes fasteres de los cabezos por que encauzaran l'agua escontra les cañaes protexíes de la mesma por caireles” o murios de piedres; al empar que llabraba la tierra con grandes máquines, colo que sacaba al esterior les cayueles del sosuelu y perdía el pocu suelu fértil qu'aquella tenía colo que resultaba ser “peor el remediu que la enfermedá”, a xuiciu de la xente del llugar.

El relieve

Dientro de la trama xeolóxica, Paymogo asítiase nel Macizu Hespérico peninsular, zona Lusu-Meridional o Sur-Portuguesa de la Edá Paleozoica. Atópase percorríu por una falla inversa y entiende el complexu vulcano sedimentariu que contién les mineralizaciones de sulfuros o pirites. La so altitú media sobre'l nivel del mar ye de 175 metros con un altor máximu de 252 metros nel cabezo del Bramadero. Presenta una topografía acolinada, de cabezos que se va faciendo cada vez más abrupta y accidentada cuanto más al norte y al Oeste movamos, y más esplanada nel centru (zona de Santa Rosalía y redoma.)

El clima

Paymogo tien un clima mediterraneu. Esto ye, branos especialmente secos ya iviernos secos, con escasos díes en que la temperatura baxe de 0º. Alredor de 20 díes al añu de escarcha, con frecuencia de rosada y ausencia de nieve. La precipitación media ta alredor de los 700mm, bazcuyando esta cantidá según el secañu del añu. Con un máximu de precipitaciones a finales de seronda ya iviernu; secundariu en primavera y un mínimu bien acusáu nos meses de xunetu y agostu.

En rellación col ciclu vexetativu dependiente de la pluviometría, los meses d'ochobre a payares definen el periodu de les primeres agües y entamu de la campaña agrícola cola constitución de reserves nun suelu totalmente secu tres el branu. D'avientu a abril hai un periodu excedentario con bastantes precipitaciones, pero desproporcionaes en munches ocasiones. A partir d'abril suelen apaecer les nubes y bastios primaverales, anque dacuando preséntesenos un mes d'abril ensin agües teniendo de resultes una campaña ganadera catastrófica, sumiendo les agües nel branu.

La temperatura suel tar alredor de los 16º Cº, llegando la máxima inclusive a 40º Cº. Los vientos dominantes son: suroeste, vientu de “embaxo” o de marea húmedu y templáu que traen les agües. Y el secu y fríu norte o de “enriba”.

Hidrografía

El términu de Paymogo ta llindáu ente la Rivera de la Chanza pel oeste y la de Malagón pel este. Dambes cuerren con calce encajonado ente cabezos de gran pendiente. El so caudal ye máximu pel hibiernu y de cierta importancia nel casu de la Chanza, pero vese amenorgáu a un regueru d'agua que cuerre sol sable nos meses de xunetu y agostu, llegando nel casu de Malagón a cortase mientres el branu, quedando'l so calce chiscáu de grandes llamargues. Nel centru del términu y percorriendo de Norte a Sur, atópase'l regueru del Albahácar y, dempués, una serie de regueros menores conocíos como ribayos, tributarios de los anteriores, como los ribayos de la Corte, Baquero, Trinpancho, Fresnisto, Jarrillo, Badragón, Furaca, etc.

Tocantes a les agües soterrañes, nun esiste nengún acuíferu d'importancia nel sosuelu, namái pequeños acuíferos asociaos a quebres de pequeña significación que dan llugar, sobremanera nos Pagos, a pequeños manantiales onde s'alluguen gran cantidá de pozos d'escasa fondura utilizaos como bebederos pal ganáu. Na actualidá tán abondando pequeños banzaos artificiales con murios de tierra gracies a la topografía y a la naturaleza y testura del suelu.

Vexetación

Podemos atopar dellos sistemes vexetales con unes carauterístiques propies. El más típicu ye'l encinar o devesa que vien ocupar les 3/5 partes del términu que, como yá se sabe, ta formáu por un monte de encina y un sotobosque de jaras, jaguarzos, tomillos, abulagues, etc. En delles finques bien cultivaes esti sotobosque nun esiste y ta sustituyíu pol pacional, n'otres sicasí ye tremendamente mestu y trupu.

Otru sistema vexetal ta representáu polos Pagos de Sierra, estensa zona de más de 6.000 hectárees qu'hasta nun hai munchos años dedicar por completu al cultivu de ceberes. Ye un paisaxe acolinado de continuos cabezos bien erosionados, con ausencia d'árboles y esistencia d'una vexetación de gramínees primaverales y cardos burriqueros pel branu; delles manches de ceberes na actualidá con xuncales nes cañadas y una progresiva invasión d'Oeste a Esti principalmente de jaras. Otru paisaxe carauterizáu ye la Raña, zona magriza relativamente llana poblada d'olivares y figales, paisaxe que respuende por completu a l'actividá humana.

Al marxe d'esto, esiste una zona de cultivu de ceberes y lleguminoses alredor del pueblu, dellos pequeños güertos y zona de vexetación de riberes nos cantos de los calces antes citaos.

Fauna

La gran superficie arbolada (devesa) según el caltenimientu d'una trupa cubierta de carba, l'acotadura de casi tol términu municipal y otros factores como l'abandonu del campu pol home, dexen el caltenimientu d'una fauna carnívora como son el foín, la martalena, la papalba, el corcuspín, la foina y el gatu montés. La base d'esta fauna carnívora constituyir el coneyu. Tamién puede topase otru royedor como ye la llebre.

Atopamos con exemplares de caza mayor, como'l xabalín, y dalgunos gamos y venaos procedentes de repoblaciones feches en cotos de caza. Les aves formen una rica comunidá, atopándonos especies como la perdiz, la tórtola, la palombu y el malvís. Entá podemos ver nos nuesos cielos con cierta frecuencia, aves de presa diurnes (águila culebrera, halcón, bilanos etc.) y nocherniegues (uxos, curuxes, miagóns), según utres carroñeros. La población d'anátides paez recuperase y ye fácil güei atopales na ribera y nos pequeños banzaos particulares. Tamién ye rica la comunidá de córvidos (cuervos, rabilargues, grajes etc.), de páxaros (mosquiteros, herrerillos, mierlos, xilgueros etc.) y de cigüeñes.

Ente los anfibios y reptiles tenemos les culiebres d'agua y tierra, los llagartos, llagarteses, galápagos, xaronques etc. Na ribera y banzaos mayores esisten carpes, barbos, y otres especies autóctones de la fauna acuática según les especies repoblaes de black-bass y cámbaros de ríu americanu.

Turismu

Anque con escasa tradición turística, el conceyu de Paymogo ufierta un espaciu natural incomparable pal descansu y la práutica del deporte. Les comunicaciones viarias con Portugal abren un cientu de posibilidaes nesti sentíu, faciendo de la llocalidá un llugar de tránsitu inexcusable. El senderismu, la bicicleta de monte, el caballu y la caza menor constitúin interesantes reclamos p'aficionaos y profesionales.

Agricultura

Les carauterístiques edafolóxicu y climáticu nun dexen una esplotación d'altos rendimientos. Sobre la distribución de la propiedá de la tierra, hai qu'estremar ente la propiedá pública, perteneciente a la facienda municipal, la señorial y la puramente privada. La superficie ensin cultivar ye d'un mayor porcentaxe que la cultivada, por cuenta de la escasa calidá de la tierra pal cultivu. El productu agrícola basar nel cultivu de trigu, avena, cebada pal ganáu y muncha abiyota. Ye tamién importante la recueya d'aceituna na nuesa zona.

Ganadería

En Paymogo, la cabaña ganadera ye bien estensa, dende ganáu ovín y porcín hasta ganáu caprino pasando por ganadería brava y ganáu equín. La ganadería en Paymogo ye la principal actividá, dedicándose la mayoría al ganáu lanar y porcín. D'estos dos ganaos sáquense productos famosos na contorna como'l quesu de la Dehesa Dos Hermanas y el xamón de pata negra. La ganadería brava tien como fin la so participación na fiesta nacional.

La Caza

La nuesa redolada ye bien apoderáu pa la caza. Prauticar tantu la caza mayor como la menor. Casi tolos habitantes del pueblu son aficionaos a esta actividá. Nel pueblu esisten asociaciones como la Peña Montera Paymoguera y l'Asociación Pagos de Sierra. Esisten tamién cotos de calter priváu de caza a los qu'alleguen cada temporada vecinos y foranos.

Truébanos

La importancia de l'apicultura nel nuesu pueblu ye histórica. Les primeres conocencies d'ésta daten dende'l sieglu XVI, dende Paymogo dotar de cera a la Cartuxa de Sevilla y la miel a los gaditanos adineraos. Ye tamién importante la so utilidá en gastronomía pa la ellaboración de dulces y ximistríes.

La producción de miel ye totalmente artesanal. Los tipos de truébanos camudaron; d'antiguo yeren fixes; anguaño son movilistas (anque nun se mueven mientres tol añu del mesmu sitiu). El trabayu del apicultor ye continuu mientres tol añu; en cada dómina hai que faer daqué: a principios de primavera llevar a cabu los montes y, a mediaos de branu, sácase'l miel.

El miel de Paymogo ye una de les de mayor calidá; ye miel de milflores, de yerbes y plantes arumoses (romeru, tomillu, mirto y jabulaga). Los productos llograos de los truébanos son: la miel, la meloja, cera y auria real.

Quesos

Paymogo cuenta con abondoses encines qu'alimenten a una importante cabaña ovina, lo que trai una destacable producción de lleche que ye comercializada pa la producción de quesos. Antes, nel nuesu pueblu fabricaben quesos frescos, los nuesos tradicionales quesiños, pero anguaño, al nun tener nenguna reglamentación sanitaria, nun se comercializa pol riesgu de tresmitir enfermedaes. A pocos quilómetros del nuesu pueblu atopa la dehesa Dos Hermanas, dedicada a la fabricación del quesu puru d'oveya.

Gurumelos

Nel nuesu pueblu, dependiendo de les condiciones climátiques, a partir del mes de febreru, l'actividá económica suel centrase na venta del preciáu y, va unos años, escasu gurumelo. En nueses deveses críase un fungu típicu del llugar, de la especie Amanita ponderosa, conocíu ente nós y en tola zona como gurumelo. Casi tolos paisanos son capaces d'atopar esta preciada cogorda, que'l so quilu cotizar a un preciu eleváu, comercializándose éstos tantu nel pueblu como na capital. En dómines nes que les condiciones climátiques fueren les fayadices pueden recoyese gran cantidá de quilos de gurumelos, lo que trai un gran apurra económicu a la xente del pueblu.

Goma

Dende los años cincuenta aproximaos, en Paymogo llevar a cabu una actividá, centrada principalmente na dómina veraniega, que consiste na estraición la resina de la jara. Esta resina viéndese fora y, ente les aplicaciones más destacaes, utilizar n'industria perfumera.

El procesu d'ellaboración ye'l siguiente: en primer llugar realízase'l segáu de la jara, darréu llévase a cabu la cocción d'éstes n'agua con sosa cáustica y darréu a l'agua onde se coció la jara añader ácidu sulfúrico por que produza la reaición y dixébrese la resina estrayida. Esta actividá ye la que produz mayores ingresos económicos na dómina braniza.

Ilesia-Castiellu Santa María Madalena

L'edificiu asítiase dientro de los restos semiderruidos del antiguu castiellu, construyíu nel sieglu XV y reconstruyíu mientres les guerres con Portugal a mediaos del sieglu XVII, constituyendo'l conxuntu más emblemáticu y de mayor aceptación popular na llocalidá.

Lo que queda del antiguu castiellu ye una construcción defensiva abaluartada, quedando l'espaciu interior ocupáu en gran parte pola Ilesia Parroquial. El conxuntu formáu pola Ilesia-Castillo foi declaráu, a partir de D. 22 d'abril de 1944, Monumentu Nacional. Na actualidá ye consideráu como Bien d'Interés Cultural. Nel añu 2000, por aciu la intervención d'una Escuela Taller recuperóse un baluarte del conxuntu monumental. Darréu recuperóse la cubrición y el coru de la Ilesia-Castillo, con obres financiaes con fondos del obispáu d'Huelva, Cultura, y el Conceyu de la Villa Exemplar de Paymogo, y que fueron inauguraes en xunetu del 2002.

Ermita de San Sebastián

Construcción del sieglu XVII. Pequeña y senciella ermita onde se venera la imaxe del patrón del pueblu, San Sebastián. El so actual estáu de caltenimientu ye óptimo, siendo restaurada nel añu 1997.

Pósito

Sieglu XVIII. La estructura orixinal del edificiu caltúvose talo como, tres la so restauración caltuviéronse los anchos murios y pilastres que sostienen l'edificiu y el techu de palas. Como'l so nome indica, yera l'almacén de granos del pueblu; darréu, a principios del sieglu pasáu, foi habilitáu como colexu públicu femenín. Na actualidá, alluga la Biblioteca Pública

Ermita de la Santa Cruz

La hestoria de la ermita de la Santa Cruz cuerri paralela a la creación por un grupu de muyeres de la llocalidá de la romería del mesmu nome. La ermita construyir na primer metá del sieglu XX. Con una clara influencia de l'arquiteutura portuguesa, tratar d'un edificiu senciellu con dos puertes llaterales y una central con arcos ojivales. Destaca pola so fisonomía ahuevada y compacta, resaltada ente les nidies rimaes de la devesa onde se llevanta. La ermita atopar a escasos quilómetros de la llocalidá de Paymogo, al llau de la carretera que comunica con Puebla de Guzmán.

Casa de Manuel María de Soto Vázquez

Pertenez la so titularidá a los herederos de la familia De Sotu. Ye una construcción del s. XVII, que se llevanta sobre una portada sofitada sobre pilastres. Casa onde nació l'escritor Manuel María de Soto Vázquez, autor de "Arumes de la Sierra", prologáu por Diego Martínez Barrios (1933). Carauterística de l'arquiteutura popular paymoguera son les numberoses fachaes con portaes sofitaes sobre pilastres.

• 
  Ilesia-castiellu
• 
  Ermita de San Sebastián
• 
  Casa de Manuel María de Soto
• 
  Ermita de la Santa Cruz

Finca de Pagos de Sierra

Ye una estensa zona de más de 6.000 hectárees qu'hasta nun hai munchos años dedicar por completu al cultivu de ceberes. El so área estender dende'l pueblu escontra l'oeste, partiendo con Portugal na frontera natural que marca'l ríu Chanza. Ye un paisaxe acolinado de continuos cabezos bien erosionados, con ausencia d'árboles, y esistencia d'una vexetación de gramínees primaverales y cardos burriqueros pel branu; delles manches de ceberes na actualidá con xuncales nes cañaes y una progresiva invasión d'oeste a este principalmente de jaras. Sobre'l paisaxe, pueden reparase aves de presa, como la utre negra.

Rivera de Malagón

Con un llargor total de 60, 356 quilómetros, la rivera de Malagón traviesa d'Este a Oeste'l términu municipal de Paymogo. Conflúi, xunto a la rivera de la Chanza, nel ríu Guadiana, dempués de pasar polos banzaos d'El Andévalo y Chanza. Nos sos riberas puede atopase una rica y variada fauna, según un estensu catálogu de plantes.

Rivera de la Chanza

Frontera natural cola vecina Portugal, escenariu d'increíble guapura natural que sirvió d'escaparate pa innumberables aventures a contrabandistes, y que salvó'l pan de munchos paymogueros na Guerra Civil de 1936. Una sienda perfectamente habilitada y señalizada, llamada del Contrabandu, percuerre la ribera de la Chanza a lo llargo d'unos siete quilómetros, dende'l molín de la Llaguna hasta'l molín de La Ciruxana.

Nestes paraxes pueden atopase una amplia gama de plantes melecinales. y arumoses: distintos tipos de lavandas, armoradú, romeru, poléu y jaguarces, ente otros.

Nel so calce hai allugaos dellos molinos d'agua, que mientres sieglos roturaron el trigu producíu nos sos vastos campos de ceberes. El Río Chanza naz na Sierra de Aracena y Picos de Aroche, en Cortegana, a 670 metros d'altitú sobre'l nivel del mar. Ta consideráu como d'agües lentes, abasnando éstes gran cantidá de sedimentos. Quitando la so área de nacencia, la vexetación de ribera ta bien degradada por causa de la presión agrícola y ganadero sobre los sos márxenes.

El caudal del Chanza ye bien irregular, típicu de los ríos formaos sol clima mediterraneu. Anque pel branu amuesa namái dellos charcos nos llugares más fondos, nel mes de setiembre suelen producise llenes. Les agües d'iviernu formaron el calce, abasnando hasta'l mesmu piedres y sables que sirvieron de soporte a omeros, chopos, álamos blancos y otres plantes que se desenvolvieron nes sos riberes y márxenes.

Pa realizar senderismu por esta paraxa tan maraviyosu, puedes facer por aciu distintes rutes llevaes a cabu en caballu, a cuerpu o en bicicleta.

A caballu o a cuerpu

Siendo'l caballu una de les principales aficiones local, ufierta Paymogo la posibilidá de recrease nos sos maraviyosos atapeceres optando peles rutes a caballu, visitando l'enclave Los Pagos, hasta llegar a otros emblemáticos puntos de la rivera de la Chanza, una y bones esta zona ye una de les más aparentes pa reparar les maraviyoses puestes de Sol. Proponemos tres rutes:

Feria Gastronómica Tresfronteriza del Gurumelo

Suel celebrase nel mes de marzu col propósitu d'impulsar les posibilidaes gastronómiques del gurumelo, sopelexando y fomentando la comercialización d'esta cogorda, y como mediu pa dar a conocer les riqueces, la cultura y les xentes de Paymogo.

Esta feria gastronómica crear nel añu 2004, y naz col calter tresfronterizu, qu'avera Paymogo col so vecín conceyu portugués de Mértola, que participa presentando dellos estands promocionales nesti eventu.

Festival Flamencu Nuevu d'Andalucía Memorial a “El morenu de Paymogo

Dende va pocos años vien celebrándose, mientres el mes de xunetu, el Festival Flamencu Nuevu d'Andalucía, que se ta cuayando como unu de los más importantes a nivel nacional na so especialidá, siendo l'oxetivu d'esti eventu'l sirvir de respaldu y promoción de mozos artistes, de menos de trenta años, qu'empiecen nel mundu del flamencu.

El festival empieza'l vienres pela mañana con una serie de cursos y xornaes teóriques en redol a distintes facetes o temátiques del flamencu, como'l baille, y flamencu... El vienres pela nueche celébrase un homenaxe a dalgún artista de sonadía, de normal rellacionáu cola materia de les xornaes que tuvieron llugar pela mañana. El festival termina'l sábadu coles actuaciones de los mozos.

En Paymogo tiense gran afición al flamencu, y n'especial al fandangu, lo que trai que cada edición d'esti festival, inauguráu nel añu 2000, sía tou un ésitu.

Antroxos

Los Antroxos de Paymogo tomaron muncha fuercia nos últimos años. Fiesta pa pequeños y menos pequeños, los Antroxos ye'l tiempu de la desinhibición y de l'allegría antes de la llegada de la solemnidá y el rigor qu'acompaña a la Selmana Santa.

Paymogueros y paymogueras vístense y amaruten colo que-yos vien en gana y tomen la cai y la nueche pa gayola del pueblu, que garrasti prestáu a la improvisación y diversión de les sos convecinos.

Romería n'Honor a la Santa Cruz

Celébrase'l primer domingu de mayu y ye la fiesta más emblemática de Paymogo calteniendo'l igualitarismu y el comensalismu heredaos de la Xira de la Pascua de la Llechuga antes de ser cristianizada en 1956. Son cuatro díes de fiesta que s'abrir col pregón na nueche del vienres y onde el traxe de serrana, alluma la nueche d'esaltación de la Santa Cruz.

Esti traxe, de gran vistosidá, consta d'una falda de terciopelu coloráu llarga hasta los pies, con adornos doraos, encaxes y pasamanería. Lleva una blusa blanca bien ancha de llinu blancu y bordada, enriba de la cual ponse un corpiño con gordones bien afechos na cintura. Na cabeza lleva una toca de tela trupo afatada con un preciáu encaxe anchu faciendo ondes. Tou esto acompañáu de pervalibles xoyes.

Pirulitos de San Juan y San Pedro

Tradicionalmente cada cai entamaba la so propia verbena engalanando un Pirulito de San Juan, que consiste en revistir un palu alto y grande con adelfas, cadenetas de papel de colores, cascarones de güevos pintaos, flores de papel y bombilles decoraes.

Nun falten les tapes típiques y la bébora al visitante de cada Pirulito, y la música que ameniza cada cai. Fecha: xunu ===Verbena de Santa María Madalena === El 22 de xunetu celebraba la Patrona del pueblu. Tres la función relixosa y la procesión de Santa María Madalena peles cais del pueblu llevar a cabu un baille nel recintu ferial.

Güei día, afíxose la fecha de la celebración; al fin de selmana más próximu al 22 de xunetu, con cuenta de puedan participar de la fiesta de la nuesa patrona, toos aquellos que s'atopen fuera del nuesu pueblu.

Feria d'agostu

D'antiguo realizábase'l 13 de setiembre, siendo una fiesta ganadera na qu'habitantes de distintos pueblos axuntábense equí pa intercambiar ganáu. Asina que nos sos oríxenes yera una de les feries de ganáu más importante na contorna.

Anguaño la fiesta realiza'l tercer fin de selmana d'agostu y nun tien nada de mancomún a lo que yera d'antiguo. Les actividaes lúdiques entestar na tirada al platu, carreres de cintes a caballu, conciertos de música, feria de muestres, exhibiciones hípiques y motorísticas.

La nuesa Señora del Rosariu

El curiosu d'esta fiesta vien representáu pol percorríu procesional peles cais del pueblu, onde los cazadores, dende los teyaos y doblaos de les cases, llancen salves coles sos escopetes en memoria de la Victoria de la Batalla de Lepanto.

Otru curiosu que nos ufierta esta festividá relixosa ye l'inda calteníu Rosario de l'Aurora, que se repite tolos domingos del mes d'ochobre y nos qu'un grupu d'homes del pueblu, Los Campanilleros, van convidando dende antes del amanecer coles sos campanielles, cantares y rezos a tou aquel que quiera sumase. Cada domingu realicen un percorríu distintu hasta completar la totalidá de les cais del pueblu, y nel que cada casa que s'abrir al so pasu ufierta una invitación de dulces y aguardiente.

Finalmente conclúi col rezu del Rosariu hasta llegar a la Ilesia y la rifa de la “fanega de trigu”. Celébrase'l primer sábadu d'ochobre. La mañana del sábadu, decenes de neños y neñes salen a les cais con locajos colgaos de la so cintura.