Palenque de San Basilio | |
---|---|
Alministración | |
País | Colombia |
Departamentu | Bolívar |
Tipu d'entidá | corregimiento de Colombia (es) |
Códigu postal |
131048 |
Xeografía | |
Coordenaes | 10°06′12″N 75°11′56″W / 10.103318°N 75.199013°O |
Palenque de San Basilio Palenque de San Basilio (Colombia) | |
Demografía | |
San Basilio de Palenque ye un correximientu del conceyu de Mahates, nel departamentu de Bolívar, Colombia, declaráu Patrimoniu Cultural ya Inmaterial de la Humanidá por ser el primeru d'América; un llugar alloñáu de les colonies al que los esclavos africanos escapaben pa vivir en llibertá, con autonomía ya independencia. Nel Palenque de San Basilio inda se caltienen delles tradiciones como'l llinguaxe, la comida, el baille, y cultura propia de los africanos. Atópase allugáu mui cerca de la Canal del Dique, a 50 km de la ciudá de Cartagena de Indias. Tien una población averada de 3.500 persones y llenda colos correximientos de Malagana, San Cayetano, San Pablo y Palenquito. Por ser un correximientu, nun tener autonomía económica, nin alministrativa.
El pueblu foi fundáu por esclavos fugaos principalmente de Cartagena de Indias nel sieglu XVI y lliberaos por Benkos Biohó. La pallabra "palenque" fai referencia a les empalizadas llevantaes polos esclavos africanos fuxitivos, mientres la dómina colonial, p'abelugase de los sos persiguidores. El de San Basilio, ye un palenque fundáu nel sieglu XVII por un grupu de cimarrones que, sol comandu de Domingo Biohó (el mesmu Benkos Biohó enriba citáu pero con nome propiu español) fuxeron pa recuperar la so llibertá. La hestoria del santu del pueblu (san Basilio), la escultura taba siendo tresportada al pueblu de san Agustín de sablera blanca, nel pasu pol palenque quedóse apexada y foi imposible sacala de la folla, pa los palenqueros tratar d'un presaxu y adoptaron al santu, como'l santu del pueblu.[1] L'aislamientu dexó-yos caltener la mayoría de les tradiciones culturales africanes en Colombia (música, práutiques médiques, organización social y ritos culturales) y entá ye más, desenvolvieron una llingua criolla, amiestu del español coles llingües africanes orixinaries (el palenquero). Por cuenta de les sos carauterístiques úniques na so hestoria, formación, cultura y llingua, el Palenque foi declaráu pola Unesco como Patrimoniu Cultural Inmaterial de la Humanidá.[2]
San Basilio de Palenque ye consideráu'l primer pueblu llibre d'América.[3] Esti pueblu desconocíu, faise famosu na década de los 70, colos combates d'Antonio Cervantes "Kid Pambelé", quien asitió nel mapa mundial a esti pueblu.
Primer comunidá afroamericana llibre
Los colonos españoles introducíen en Suramérica a los esclavos negros raptaos nel Golfu de Guinea pol valle del ríu Magdalena, que desagua cerca de Cartagena de Indias (Colombia), onde se desembarcaben los esclavos africanos. Dalgunos d'estos africanos escapábense y fundaron nes cercanes barraqueres de los Montes de María un pueblu propiu o palenque. Estos africanos yeren una amenaza constante pa los barcos cargaos d'africanos que llegaben a Cartagena como esclavos, yá que los asaltaben y lliberaben a cuantos africanos podíen. La Corona española primida polos gobernadores de Cartagena, robló un Real Decretu en 1691, que confería llibertá a los africanos habitantes del Palenque (de San Basilio). Asina los habitantes de Palenque de San Basilio convertir na primer comunidá africana llibre d'América, muncho primero que los d'Haití o d'otros llugares d'América, y de que Colombia algamara la independencia d'España en 1810.[4]
Cultura
Caltiénse enforma de la tradición africana, el trabayu, y la tresmisión de les sos tradiciones. La música qu'acompaña la mayoría de les sos actividaes ye parte importante del desenvolvimientu cultural d'esti pueblu, dan-y forma a les sos práutiques sociales. Tradiciones como'l "lumbalú", una ceremonia aciaga en que se convoca a la comunidá per mediu de los tambores, y empiézase un ritual de nueve díes en conmemoración al difuntu.[5]
La organización social ta basada en grupos llamaos ma-kuagro. Qu'implica un sistema de deberes y derechos, onde tolos miembros son conscientes de les necesidaes de los demás. Trabayen y entamen los acontecimientos particulares en beneficiu de toos.[6] Ta aceptada la poligamia per parte de los homes y l'esistencia de fíos fuera del llar. Tolos fíos considérense iguales tocantes a deberes y derechos, con tola so rede familiar. La pervalible importancia de la muyer nel llar palenquero, ta dada pol sustentu que representen los dulces (cocadas, boles de maní, enyucados, caballinos y allegríes) qu'elles preparen, que más palantre comercian y aproven el principal ingresu económicu na familia. la comercialización de los dulces facer d'una forma particular en Colombia, pero bien utilizada en diversos pueblos africanos. Consiste en llevar sobre les sos cabeces unos platos, palancanes o poncheres y colos sos pregones van ufiertando'l productu que lleven nes sos cabeces. Xera trabayosa, pero que gracies a la organización ASOPRADUSE y a la globalización, la xente siéntese atraida a esta cultura y estes muyeres nun tienen que viaxar 3 y 4 meses pa comerciar y dexar los sos llares al cuidu de parientes.
Llingua
El criollu palenquero ye una llingua que tien la so base léxica n'español con traces de llingües de la familia bantú, tales como'l "kikongo" col cual comparte dellos vocablos, por casu, "Ngombe" (res), "moná" (hijo/hijo), y "lumbalú" (ritu funerariu). Ye un amiestu d'español, bantú africanu, portugués y francés. Esti tipu d'idioma criollu crear pola imposibilidá de comunicación[7]
Música
Acorde a les sos tradiciones, la música xuega un papel bien importante na cultura, qu'acompaña la mayoría de ritos y celebraciones, cuantimás el lumbalú. La música palenquera ye allegre y esprésase en dances como: el entrompao, pa raíto o'l paséu, baillaos en pareya o'l mapalé (danza que celebra la llibertá), la púyala, el son palenquero, la chalusonga, la champeta. Pero en munchos ritos la música tamién acompaña ritos de dolor, como los mentaos nel "lumbalu". Estos son basaos na relixosidá palenquera y la so organización social. La tradición musical va de xeneración en xeneración, pos en casi tolos momentos de la vida cotidiana, la música ye parte importante y tradicional.[8] Sextetu Tabalá, Son Palenque y Radio Matuna son exemplos de la música y tradición que se caltién en palenque. El `Bullerengue sentáu", el "Son del Negru" y el "Son palenquero de Sestetu" son espresiones musicales nes que se reflexen los raigaños africanos xunto cola apropiación d'elementos foranos que s'ensertaron nos ritmos a lo llargo del tiempu. El Son palenquero de Sestetu, por casu, na so forma actual ye la resultancia del amiestu d'elementos propios con ritmos traíos por cubanos que llegaron a principios del sieglu XX a trabayar nos plantíos d'azucre cercanu a Palenque.[5]
Danza
Los ritos afrocolombianos qu'influyeron gran parte de la mariña caribe de Colombia y otros llugares del país tienen como propósitu la conmemoración d'un eventu o un ritu aciagu. Según la música y la llingua criolla, la danza ye la reconocencia de la cultura, convivencia, etnia y de l'abolición de la esclavitú.
Mapalé gran baille tradicional y seique el más reconocíu de palenque, ye la esaltación erótica ente l'home y la muyer. Los movimientos de bastante fuercia y el vestuariu surden como recordatoriu de los africanos qu'abolieron la esclavitú. El baille basar nel movimientu aceleráu de cadriles y costazos. Les pareyes van sueltes, mientres realicen figures acrobátiques. La música qu'acompaña la danza ta producida por instrumentos de percusión, tambor llamador, tambor allegre, maraques o guache y tambora.[9]
Gastronomía
El llibru sobre la cocina palenquera, Kumina ri Palenge pa to paraxa, escritu a mano por palenqueros que recién aprendieron a lleer y escribir en palenquero y castellán, ganó'l concursu Gourmand World Cookbook Awards 2014 realizada en Beijing, China'l 20 de mayu de 2014 al meyor llibru de cocina del mundu, depués de competir con más de 15 mil llibros de más de 187 países.[10] La comida carauterizar por ser esquisita, presentando una gran diversidá.
Economía
Les actividaes económiques de san Basilio escarecen de dalguna estructura industrial, polo tanto les actividaes de los sos pobladores son les que suplen y cumplen la función de sostener económicamente la población. Ente estes actividaes atopen la cría de gochos y d'aves de corrolada, los pequeños cultivos nos patios de les cases, los mototaxistas qu'empresten tresporte hasta la carretera principal, les pequeñes tiendes que vienden al menudéu, dos locales qu'empresten servicios de comunicación, una papelería, una farmacia, un restorán, un depósitu, un carpinteru y un lletricista-constructor.[8]
Educación
Los programes educativos, xunto a les escueles en San Basilio de Palenque crearon procesos pa enseñar a tolos sos habitantes les tradiciones cultural y oral. El Programa de Etnoeducación en Palenque surde na década de 1980 como una iniciativa de la comunidá que buscaba torgar que se perdieren los elementos fundamentales de la cultura palenquera, y tamién como un intentu de relleer la hestoria de Palenque dende un puntu de vista autóctonu. Nesti sentíu, yera importante empobinar el conteníu de la educación escontra una meta propia: la recuperación y el fortalecimientu del sentíu de pertenencia al traviés de la llingua, la hestoria y la memoria de San Basilio de Palenque. Esti modelu educativu ye una interesante propuesta pedagóxica basada nun ideal de pertinencia social y cultural. El modelu, por tanto, nun s'acuta al contestu escolar, sinón que procura proyeutase a otros ámbitos, especialmente al familiar, de cuenta que se convierta nuna ferramienta importante pa fortalecer la identidá y reafitar el significáu de lo que ye ser palenquero.[5]
Personaxes famosos
Los personaxes más destacaos nacíos nel correximientu son, ente otros: Antonio Cervantes, Rafael Cassiani Cassiani, Evaristo Márquez quien actuó al llau de Marlon Brando na película Queimada, y Antonio Salgado.
Ciudaes hermanes
Ver tamién
- Patrimoniu de la Humanidá en Colombia
- Palenque, patrimoniu inmaterial de la Humanidá
Referencies
- ↑ Tito Medina Jiménez. «San Basilio de Palenque» (castellanu). Consultáu'l 9 d'abril de 2014.
- ↑ «L'espaciu cultural de Palenque de San Basilio». UNESCO Culture Sector. Consultáu'l 17 d'agostu de 2010.
- ↑ «El primer pueblu llibre d'América» (castellanu). Consultáu'l 2014.
- ↑ Antonio Arnaiz-Villena et al.. «HLA Genes in Afro-American Colombians (San Basilio de Palenque): The First Free Africans in America» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'avientu de 2014. Consultáu'l 17 d'avientu de 2014.
- 1 2 3 Tito Medina Jiménez. «san basilio de palenque» (castellanu). Consultáu'l 9 d'abril de 2014.
- ↑ «L'espaciu cultural de Palenque de San Basilio». UNESCO Culture Sector. Consultáu'l 17 de mayu de 2014.
- ↑ Antonio Arnaiz-Villena et al.. «[https://web.archive.org/web/20141217202735/http://benthamopen.com/toij/articles/V002/59TOIJ.pdf HLA Genes in Afro-American Colombians (San Basilio de Palenque): The First Free Africans in America]» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'avientu de 2014. Consultáu'l 17 d'avientu de 2014.
- 1 2 «Una mirada a les instituciones de san basilio de palenque».
- ↑ «"el mapalé" una danza colombiana». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de mayu de 2014. Consultáu'l 18 de mayu de 2014.
- ↑ http://www.eluniversal.com.co/regional/bolivar/palenqueros-premiaos-en-china-pol llibru-cocina-palenquera-pa-el mundu-160174
- ↑ Dereck Álvarez Paternina (16 de xunu de 2010) (en castellanu). Cartagena y Palenque roblen pactu d'hermandad. RCN Radio. http://www.rcnradio.com/noticias/locales/16-06-10/cartagena-y-palenque-roblen-pactu-de-hermandad. Consultáu'l 11 de xunetu de 2010.