 Urduña | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  País Vascu | ||||
| Provincia |  Vizcaya | ||||
Comarcas (es)  | Arratia-Nerbioi | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Orduña (es) | Carlos Arranz Diego | ||||
| Nome oficial |
Orduña (es)[1] Urduña (eu)[1] | ||||
| Códigu postal |
48460 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°59′45″N 3°00′30″W / 42.995833333333°N 3.0083333333333°O | ||||
  Urduña Urduña (España) | |||||
| Superficie | 33.49 km² | ||||
| Altitú | 293 m | ||||
| Llenda con |
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
4179 hab. (2023) - 2195 homes (2019) - 2037 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
100% de Arratia-Nerbioi 0.36% de Vizcaya 0.19% de País Vascu 0.01% de España | ||||
| Densidá | 124,78 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Fundación | 1229 | ||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| urduna.com | |||||
 | |||||
Orduña (n'euskera Urduña y oficialmente Urduña/Orduña) ye la única llocalidá de la provincia de Vizcaya col títulu de ciudá. Ta allugada na comunidá autónoma del País Vascu (España), siendo un enclave de Vizcaya asitiáu ente les provincies de Burgos y Álava.
Llocalización
Orduña atopar nuna llanura d'Álava al sur del términu municipal, na vera esquierda del ríu Nervión. Les zones oeste y suroeste, les más montascoses, tán percorríes por una sierra que les sos altitúes bazcuyen ente 1066 (sierra Salvada) y 400 m.
Llendes
Orduña ye un exclave de Vizcaya, asitiáu ente les provincies d'Álava y Burgos. Llenda colos conceyos burgaleses de Junta de Villalba de Losa y Berberana, y colos alaveses d'Ayala, Amurrio y Urcabustaiz.
Entidaes locales menores
Xunto al territoriu que puramente pertenez a la ciudá de Orduña, dientro del conceyu de Orduña atópense los conceyos de Belandia, Lendoño de baxo, Lendoño de riba y Mendeica, que formaben d'antiguo la Xunta de Ruzábal y que caltienen cierta autonomía interna dientro del conceyu, siendo Orduña la única llocalidá vizcaina que tien entidaes d'ámbitu inferior al conceyu reconocíes dientro del so términu municipal.
Tamién engloba el conceyu la Comunidá de Orduña, Junta de Villalba de Losa, Ayala y Amurrio, un pequeñu territoriu comunal esplotáu de manera conxunta por esos conceyos.
Coles mesmes, hai un pequeñu enclave llamáu la Cerca de Villaño, que jurídicamente tamién pertenez a Orduña. Ta allugada nel Valle de Losa (Burgos).
Alministración
| Partíu políticu | 2015[2] | 2011[3] | 2007[4] | 2003[5] | 1999[6] | 1995[7] | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | |
| Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu | 46,87 | 6 | 46,31 | 6 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV) | 35,93 | 5 | 27,07 | 4 | 39,59 | 5 | - | - | 41,76 | 5 | 37,76 | 5 |
| Unión de Republicanos d'Euskadi – Euskadiko Errepublikaren Batasuna (URE-EEB) | 6,17 | 0 | 6,07 | 0 | 18,55 | 2 | - | - | - | - | - | - |
| Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 5,79 | 0 | 6,23 | 0 | 9,25 | 1 | 10,75 | 1 | 8,74 | 1 | 7,18 | 0 |
| Partíu Popular (PP) | 3,87 | 0 | 6,71 | 1 | 8,06 | 1 | 11,28 | 1 | 11,91 | 1 | 12,99 | 1 |
| Aralar | - | - | 5,75 | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Ezker Batua-Berdeak (EB-B) | - | - | - | - | 16,33 | 2 | 5,83 | 0 | - | - | - | - |
| Eusko Alkartasuna (EA) | - | - | - | - | 6,06 | 0 | - | - | 9,23 | 1 | 17,92 | 2 |
| Partíu Nacionalista Vascu/Eusko Alkartasuna (PNV/EA) | - | - | - | - | - | - | 49,28 | 7 | 39,75 | 5 | - | - |
| Alternativa Lliberal Progresista (ALP) | - | - | - | - | - | - | 21,07 | 2 | - | - | - | - |
| Euskal Herritarrok (EH) | - | - | - | - | - | - | - | - | 27,08 | 3 | - | - |
| Herri Batasuna (HB) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 22,01 | 3 |
Historia
La historia de Orduña tuvo marcada por dos fenómenos: la gran barrera orográfica que la defendió a lo llargo de la so esistencia y fixo de Orduña un puntu clave pa la defensa del Señoríu de Vizcaya, y la so situación xeográfica: una islla vizcaina ente Álava y Burgos y nel camín de Castiella escontra'l mar. La primer referencia escrita, qu'atopamos nes cróniques d'Alfonsu III, remontar al sieglu VIII, nel reináu d'Alfonsu I el Católicu. Anteriores a les referencies escrites son los restos prehistóricos descubiertos na zona y que daten de la dómina Neolíticu-Bronce (2000-400 e. C.). Dichos restos son conocíos güei día como Dolmen de les Campes del Cabanu.
Orduña nun foi fundada como villa hasta 1229, cuando don Lope Díaz II de Haro, sestu Señor de Vizcaya, dio-y carta puebla. Dende la so fundación queda n'evidencia la so importancia como enclave estratéxicu comercial, sobremanera como pasu obligáu nes transaiciones castellanes col norte d'Europa que teníen como oxeto la llana de Castiella. Esti fechu fai qu'en 1467 sía reconocida col títulu de ciudá del Señoríu de Vizcaya, como consta en cédula real d'Enrique IV.
Los sieglos XVI y XVII, a pesar de qu'en 1535 una gran quema destruyó práuticamente la ciudá, fueron especialmente importantes nel desenvolvimientu económicu de Orduña que, consolidada como gran plaza comercial, algama proyeición rexonal ya internacional.
Asina, mientres tol sieglu XVIII búscase la meyora del antiguu camín carretil que xunía Orduña con Castiella y, finalmente, en 1774 inaugúrase la nueva vía de comunicación. Esta viose rematada cola posterior construcción del edificiu de l'Aduana, obra realizada ente los reinaos de Carlos III y Carlos IV, y qu'empezó a funcionar como tal nel añu 1792, siendo'l centru de les transaiciones comerciales que teníen llugar na ciudá.
El sieglu XIX significó'l cayente pa Orduña poles socesives guerres qu'ésti acarretó y pol treslláu de les aduanes a la mariña en 1841, lo cual fizo que perdiera la so situación de privilexu cola qu'hasta aquel entós cuntara la ciudá y que remató cola abolición de los fueros tres la primer derrota carlista.
A principios del sieglu XX produzse una importante ufierta turística cola puxanza del balneariu de Morrer de Arbieto y les edificaciones del Paséu de l'Antigua. Más tarde, por cuenta de la guerra civil española de 1936-1939, les tropes franquistes establecieron un campu de concentración de prisioneros y darréu una prisión central. Alredor de 50 000 persones fueron zarraes nellos ente 1937 y 1941, y sometíes a unes condiciones infrahumanes, por cuenta de les cualos morrieron siquier 225.
El desenvolvimientu industrial foi bien escasu na ciudá, lo que dexó, en parte, caltener intactos los sos escelentes recursos históricu-patrimoniales y medioambientales.
Na primer década del sieglu XXI inténtase dar un nuevu calter turísticu a la ciudá, col tresformamientu de l'antigua Aduana, asitiada nel centru de la ciudá, nun balneariu modernu. Pero en 2014 el balneariu cerró por deldes.[8]
Etimoloxía
Según el llingüista E. Bascuas, el topónimu Orduña vendría de una tema hidronímico paleoeuropeo *or-d- / *Ur-d-, deriváu del raigañu indoeuropea *er- 'fluyir, movese'.[9]
Patrimoniu monumental
- Ilesia parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción
- Ilesia de la Sagrada Familia
- Santuariu de La nuesa Señora de l'Antigua
- Antiguu Conventu de San Francisco. Na actualidá, habilitáu como residencia de vieyos
- Antiguu Conventu de Santa Clara
- Ermita del Bon Sucesu
- Antigua Aduana.
Deportes
Orduña tamién cunta con una gran gama de deportes, ente los que s'atopa el txarlazo, un percorríu de descensu pa bici nel cual la xente visita y pasa rataes, l'equipu de baloncestu de la ciudá Bedarbide, la Sociedá Ciclista Orduñesa, l'equipu de fútbol F.C. Orduña y el grupu de BTT pa los amantes de la montain bike Gualdetxu.
Personaxes pernomaos
- Juan de Garay (1528-1583), conquistador y colonizador, tercer adelantráu del Ríu de la Plata. Esplorador del ríu Paraná y fundador de Santa Fe y Buenos Aires.
- Andrés de Poza (1530-1595), eruditu, llingüista y xurista.
- Frai Pedro de Bardeci, franciscanu fináu en Chile en loor de santidá.
- Juan de Urdanegui, primer Marqués de Villafuerte, fundador del Colexu de Xesuites de Orduña, lo mesmo que de la so Ilesia de la Sagrada Familia.
- Guillermo Arsenio de Izaga (1885-1951), bibliotecariu y periodista carlista.
- Alberto de Alcocer y Ribacoba (1886-1957), abogáu y políticu. Alcalde de Madrid en dos periodos distintos (1923-1924, 1939-1946). Tamién foi procurador en Cortes de 1943 a 1946.
- Ángel Salas Larrazábal (1906-1994), as de l'aviación española con una brillosa fueya de servicios na Guerra Civil.. Capitán Xeneral, Senador y Conseyu del Reinu Conseyeru del Reinu en representación de les Fuercies Armaes, posesor de la Medaya Militar, la Medaya Aérea y dos ascensos por méritos de guerra.
- Iván Fandiño (1980-2017), toreru.
Catástrofes
El 24 de xunetu del añu 1962, na curva cimera del Puertu de Orduña, que da accesu a la ciudá dende'l sur, espeñóse l'autobús nel que realizaba xira la Orquesta Compostela de Santiago de Compostela. La orquesta mover a Bilbao pa tocar nes fiestes de Santiago Apóstol qu'entamaba la Casa de Galicia en Bilbao. Nel accidente, que se remembra por aciu una llábana a cuerpu de carretera, a la fin d'una enllargada recta descendente, produciéronse cuatro muertos y resultaron mancaos de distinta considerancia'l restu de pasaxeros. La llocalidá orduñesa entornar na atención a los afeutaos.
Ver tamién
- Saltu del Nervión
- Cañón de Délica
- Monumentu natural del Monte Santiago
- Cercaníes Renfe Bilbao
Referencies
- 1 2 Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 2015». Consultáu'l 18 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 2011». Consultáu'l 19 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 2007». Consultáu'l 19 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 2003». Consultáu'l 19 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 1999». Consultáu'l 19 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Urduña 1995». Consultáu'l 19 d'agostu de 2015.
- ↑ «Trabayadores de L'Aduana de Orduña esixen "esfuercios reales" pa reabrir el balneariu». Consultáu'l 1 de febreru de 2016.
- ↑ Edelmiro Bascuas, Hidronimia y léxicu d'orixe paleoeuropeo en Galicia (páx. 131)
Enllaces esternos
- Páxina web oficial
- Otra páxina con información del conceyu
- Apuntaciones históriques de la Ciudá de Orduña. José Antonio de Armona y Murga, 1789
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Orduña.
