Edá Media

La primer referencia sobre Ojos Negros apaez en 1280, y refier la so inclusión nel arciprestalgu de Daroca. La historia del conceyu ta bien amestada a la villa zaragozana, una y bones delles llocalidaes de les actuales provincies de Teruel y Zaragoza dependieron de Daroca dende 1120. Sicasí, en 1248, el rei Xaime I constituyó la Comunidá d'aldegues de Daroca, escluyendo a Ojos Negros de la mesma.^[3] Coles mesmes, nel añu 1297 les salines d'Ojos Negros apaecen citaes ente les rentes del monarca Xaime II.^[4]

Alfonsu V, quien alcordó les capitulaciones matrimoniales de la so hermana en Ojos Negros en 1428.

Al ser rexón fronteriza ente Castiella y Aragón, Ojos Negros tuvo gran protagonismu nel sieglu XIV mientres les guerres ente dambos reinos, pos, al pie d'otres llocalidaes, formaben la primer petrina defensiva de la Comunidá de Daroca. En 1333, delles aldegues —ente elles Ojos Negros—, fueron eximidas de pagos pa utilizar dichos importes nel arreglu de castiellos y fortificaciones; les primeres referencies sobre'l castiellu d'Ojos Negros apaecen en 1344. En 1356, tropes castellanes amburaron y destruyeron el castiellu, siendo reconstruyíu un añu dempués. Herrera —anguaño un despoblado— foi tamién destruyida, magar nun foi reconstruyida, siendo amestada a Ojos Negros en xineru de 1357.^[5] Mientres la gran invasión castellana de 1363, los vecinos abellugar na cortil del castiellu y, esi mesmu añu, l'Arzobispu de Zaragoza autorizó la construcción de la capiya de San Juan dientro de la fortaleza, güei sumida. Mientres estes guerres llegar a tal estremu de miseria y ruina que'l rei eximió a Ojos Negros del pagu de tributos mientres seis años, a condición de que dichu dineru invertir na arreglu de destruyir.

En dómina medieval, pa la organización de les villes estableció un nuevu organismu, les sesmes, que correspondíen a entidaes alministratives entemedies ente la comunidá y l'aldega. Ojos Negros tuvo integráu —al pie de Calamocha y Monreal del Campo, ente otros llugares— na Sesma del Río Jiloca. El conceyu perteneció, de forma socesiva, a la sobrecullida de Teruel (1446), a la sobrecullida de Daroca (1488 - 1495), a la sienda de Daroca (1646) y al correximientu de Daroca (1711 - 1833).^[3]

Yá nel sieglu XV, esiste constancia escrita de qu'atopándose en Ojos Negros el rei Alfonsu V el Magnánimo, el 16 de febreru de 1428 alcordó les capitulaciones matrimoniales de la so hermana Leonor con Don Duarte, primoxénitu del rei de Portugal.^[4] Años más tarde —ente 1449 y 1452—, Ojos Negros foi atacáu polos castellanos d'Álvaro de Luna, que ganaren a les tropes de la Corona d'Aragón na Batalla d'Olmedo (1445).^[5]

Edá Moderna y Contemporánea

Ojos Negros constituyóse como Conceyu en 1834, dientro del partíu xudicial d'Albarracín, pa incorporase en 1955 al de Calamocha. En 1845, el xeógrafu ya historiador Pascual Madoz señalaba que Ojos Negros «componer de 180 cases, ente elles la del conceyu, partíu en 15 cais y una plaza... Los vecinos surtir de les agües de dos fuentes qu'hai nel pueblu, de bona calidá». Del so terrén, anque «na so mayor parte ye llanu pero de secanu y de mala calidá», llográbase centenu, cebada, avena y camperes. Yá se mentaba la esistencia d'una «mina de metal ferrial... de la que se estrae cuanta mena quierse, pos casi tol cuetu de les Meneras, que ye onde s'atopa, ye d'aquel mineral».^[6]

Llocomotora del ferrocarril mineru d'Ojos Negros.

La vida económica del conceyu xiró en redol a les citaes mines de fierro a partir de la so esplotación industrializada a principios del sieglu XX, cuando se fundó la Compañía Minera de Sierra Menera. El xacimientu, enclaváu nel anticlinal cuarcítico que dixebra Ojos Negros de la vecina provincia de Guadalaxara, tien una estensión de más de 1 500 ha y les sos reserves evaluar en 80 millones de Tm. Ye una esplotación a cielu abiertu d'un mineral de bona estracción pola so naturaleza terrosa y relativamente blanda.^[2] Sicasí, la compañía dexó de funcionar en 1986 por cuenta de la crisis del sector siderúrxicu.

Un aspeutu relevante nesi periodu foi la construcción de la llinia ferrial que xunió Ojos Negros con Sagunto, que'l so percorríu total yera de 204 km. Esti ferrocarril recibió'l nome de tren mineru» y foi construyíu ente 1904 y 1907 pola Compañía Minera de Sierra Menera (CMSM) y esplotáu por ésta hasta 1973, cuando p'aumentar la capacidá d'esportación del mineral empunxo'l tráficu pela llinia de vía ancha.^[7] Na actualidá tresformóse en munchos tramos en vía verde.^[3] Con 160 km de percorríu, la vía verde d'Ojos Negros ye la más llarga d'España.

Últimos alcaldes d'Ojos Negros

Resultaos eleutorales

Patrimoniu relixosu

Ilesia de La nuesa Señora del Pilar. Hasta 1959 perteneció a la diócesis de Zaragoza.

La Ilesia parroquial d'Ojos Negros foi edificada a principios del sieglu XVI por Pierres de Nilo, autor ente otres obres de la Torre del Micalet, en Valencia. Construyida en mampostería, la fachada, de perfil mixtilíneo, ye toa de sillería y tien una senciella portada adintelada. Presenta una planta de cruz llatina con trés naves, destacando'l cruceru, y cuenta con capiyes llaterales ente contrafuertes. La nave central tópase cubierta con bóveda de cañón con lunetos. La torre ta inacabada.^[14]

Na plaza mayor llevántase la Ermita de Santa Engracia, patrona de la villa. Ye un edificiu construyíu en mampostería que tien planta de cruz llatina. D'orixe románicu, nel so interior guardaba la imaxe de la Virxe de les Mases, románica tamién, que foi treslladada a la parroquia. Amás, la llocalidá cunta con otres ermites, dedicaes al Santu Cristu, a San Pascual, a la Virxe de los Dolores y a San Roque.

Otra ermita notable ye la del Cristu d'Herrera, asitiada nel despoblado medieval de Ferrera —o Herrera—, abandonáu a finales del sieglu XIV. Ye un templu del sieglu XVIII que presenta una nave con tres tramos, tando'l cruceru cubiertu por bóveda vaída. Mandáu edificar pol Obispu de Tarazona D. Bernardo Mateo, natural d'Ojos Negros, foi llugar de devoción de numberosos pueblos cercanos.^[3]

Patrimoniu civil

Molín de vientu d'Ojos Negros. De torre mediterránea, la so cubierta ye de madera.

Cerca de la ilesia estienden les muralles romanes y, de siguío, atópense les ruines del Castillo, que data de la dómina de la Reconquista. La construcción d'esti castiellu foi sufragada la Comunidá d'aldegues de Daroca en 1303. El so allugamientu na frontera ente Aragón y Castiella fizo que mientres el sieglu XIV fuera escenariu de les guerres ente los dos reinos. De planta oval de 80 × 30 m, presenta tres torres rectangulares que caltienen gran altor. La meyor caltenida d'elles ye la que s'atopa a un nivel inferior, destacando pola so base en sillería y recrecimiento en mampostería coles esquines reforzaes por sillares. Na so parte baxa entá caltién una cisterna con agua.^[15]

Ojos Negros tamién tien un molín de vientu datáu ente los sieglos XVI y XVII, totalmente restauráu.^[16] Ye un molín de tipu mediterraneu «tipu C de krüger», torre cilíndrica y cubrición cónica.^[17] Tien dos plantes, la inferior l'almacén y la cimera alluga la maquinaria del molín. Alcontrar xunto a la carretera que xune Ojos Negros con Sierra Menera.

Patrimoniu natural y cultural

Salinas d'Ojos Negros.

Una paraxa de gran interés dientro del términu municipal ye'l conocíu como les Salinas del Rei. La esplotación paez ser que tuvo venceyada a un pobláu celtibéricu ocupáu darréu en dómina musulmana. Entiende'l pozu, les balses, les canalizaciones de madera y l'almacén. Del pozu, asitiáu na parte norte, estrayíase l'agua, que yera alzada al traviés d'una noria hasta llegar a unes canalizaciones que conducen hasta les balses. Una vegada llenes éstes, esperar a que la evaporación de l'agua dexara recoyer la sal.^[18] La esplotación siguió en funcionamientu hasta mediaos del sieglu XX y nos últimos años lleváronse a cabu delles intervenciones pa poder acoyer visites.

A lo último, el pasáu mineru d'Ojos Negros mandó diverses construcciones venceyaes a les esplotaciones de mineral de fierro. Como exemplu, cabo destacar el barriu de la Estación, qu'alluga les ruines de la estación del ferrocarril y los sos talleres; igualmente, nes esplotaciones mineres destaquen los buecos de la esplotación, les escombreres y sobremanera, les instalaciones industriales. Esti patrimoniu ta declaráu Monumentu d'Interés Local.^[3]