 | |
| Tipos | alfabetu, sistema d'escritura natural y alfabetu de caxa única |
|---|---|
| Llingües | Idioma paleoirlandés, irlandés antiguu y Idioma pictu |
| Dates | sieglu IV |
| ISO 15924 | Ogam (212) |
| Direición del testu |
abajo a arriba (es)  y d'izquierda a derecha |
| Estaya Unicode | U+1680-169F[1] |
 | |
La escritura Ogam, Ogham o Ogum, foi un sistema de signos alfabéticu utilizáu pa representar gráficamente los llinguaxes irlandés y pictu sobre monumentos pedreses, na so mayoría ente los años 400 y 600 de la Y.C..
Nel so más simple forma, consiste de cuatro grupos de trazus o mozquetes, cada conxuntu inclúi cinco lletres estructuradas a partir d'una hasta cinco marques, creando d'esta miente 20 grafíes. Un quintu grupu de cinco símbolos, llamáu forfeda ("lletres adicionales"), foi posiblemente un desenvolvimientu posterior.
La mayoría de les inscripciones son curties y consten namái de nomes. De los más de 400 epígrafes conocíos, alredor de 330 son d'Irlanda.
Oríxenes y usu
L'orixe del alfabetu Ogam ye atribuyíu, en “El Llibru de Ballymote”, un manuscritu medieval irlandés, a “Ogma, Cara de Sol fíu de Brees unu de los dioses goidelicos (irlandeses) más antiguos. D'alcuerdu a Luciano -nel sieglu II Y.C.- Ogma yera representáu como Hercules, con un mazu y capa de piel de lleón.
Como vamos ver, hai delles versiones del alfabetu. Unu d'eses tien más lletres que los otros. Macalister suxure qu'esa versión, coles lletres extras, ye similar a un alfabetu qu'él considera anterior, con influencia semita en que s'escribe de derecha a esquierda, del alfabetu griegu. Esti alfabetu, conocíu como'l Fornello-Cerveteri, atopar nun par d'exemplos en cerámiques italianes del sieglu V e.C.
La entruga crucial ye entós si los alfabetos Ogam son anteriores o non a esi. Macalister piensa que non, pero Graves nun ta d'alcuerdu. Na so opinión, hai dellos factores que suxuren una antigüedá mayor. Primero: l'orde de les lletres ye distinta ente'l Ogam y el griegu, pero, de xuru, si'l ogam fuera deriváu del griegu, l'orde sería'l mesmu o a lo menos, bien similar. Segundu, les lletres extras tán atropaes a la fin del alfabetu ogam y son representaes con símbolos bien distintos a los del restu del ogam (ver más embaxo). A lo último, los soníos qu'eses lletres paecen representar seríen soníos qu'apaecieron más tarde na evolución del celta. Por casu, hai una lletra pal soníu P, ente que'l restu del alfabetu Ogam paez ser celta-Q, que ye anterior. Con éses más que nada, eses lletres extras dan la impresión de ser amiestes dende otru abecedariu (¿el griegu?) con cuenta de representar dellos soníos nuevos y a cencielles amestaes a un alfabetu yá esistente.
De ser esi'l casu, l'alfabetu Ogam sería anterior al sieglu V e.C. Sicasí, d'esa dómina nun se conoz nengún exemplu escritu.
Esto puédese deber a la manera que l'alfabetu usábase. Xuliu César -na so Guerres Gáliques- diz que les druíes usaben al alfabetu llatín o griegu inclusive nos sos escritos sagraos por medrana que (el d'ellos) llegara a vulgarizarse y que la memoria de los sabios (o estudiantes) pudiera aparrar”. D'alcuerdu a Graves, Macalister “demuestra que'l Ogam nunca s'usó n'inscripciones públiques hasta que'l druidismo empezó a aparrar”
Con éses paez que mensaxes nesti llinguaxe fueron siempres consideraos daqué bien reserváu. Amestóse que los exemplos que conocemos del Ogam (venti letra ordenaes en cinco grupos de cuatro lletres) suxure que s'usaben con cuenta de poder comunicase secretamente inclusive en públicu, asignando valores representativos a ciertes posiciones o xestos, por casu, de les manes o deos. En cróniques celtes posteriores (por casu, el Llibru de Ballymote o'l llibru de Taliesin) fáense referencies a Cos-ogham (ogam de la pierna) y Sron-ogham (ogam de la ñariz) que suxuren que tal usu nun s'acutaba a la mano o los deos.
Representación gráfica del alfabetu
Esta representación ye estándar pero xeneralmente ye al aviesu: les primeres lletres son: B, L, N, etc (polo que dalgunos lo llamen Bethluisnion en llugar d'abecedariu) Nel so más simple forma, consiste de cuatro grupos de trazus o mozquetes, cada conxuntu inclúi cinco lletres estructuradas a partir d'una hasta cinco marques, creando d'esta miente 20 grafíes. Un quintu grupu de cinco símbolos, llamáu forfeda ("lletres adicionales"), foi posiblemente un desenvolvimientu posterior.
El nome de les sos lletres correspuende polo xeneral a nomes d'árboles. De resultes, ye tamién llamáu "Alfabetu de los Árboles". Esta situación débese, d'alcuerdu a Robert Graves, a que'l sistema d'escritura Ogam taba basáu nuna serie de resonancies y correspondencies que'l so conocencia acutar pa los sabios y que na práutica significaba que'l pixín saber escribir riquía niveles fondos del cuerpu de conocencia (mitoloxía, téunica, ciencia, etc) célticu. Quiciabes sía d'interés notar qu'esi costume sigue hasta'l presente: el nome de les lletres n'Irlandés modernu inda ye'l nome d'árboles (y na so mayoría correspuenden a los nomes tradicionales que se van dar equí).
Lletres, los sos nomes y significaos
L'usu del ogam paez ser consideráu un secretu, daqué reserváu casi puramente pa comunicaciones ente los "sabios ente los sabios" de los celtes (yá sía los druíes o los bardos) yá que, supóníase, daba accesu a secretos fondos. Asina, por casu, inclusive'l nome de les lletres nun ye dau direutamente, si non al traviés d'una serie de kennings (conocencia o cosadielles) que, supónse, empieza a dar al estudiante accesu a esa conocencia. Los kennings tán entamaos en BrÃatharogam ("Ogam Pallabra") de los cualos conócense tres ejemplos. (los "kenings" dar nel orixinal irlandés, con glosa castellana. Na izquierda dase, primero, la lletra que se supón correspuende y, segundu, el nome. Esos nomes na so mayoría son nomes d'árboles, como se va ver más embaxo) BB
| Lletres | BrÃatharogam Morainn mac MoÃn | BrÃatharogam Maic ind �c | BrÃatharogam Con Culainn | ||
| ˇ˝≈ | B | Beithe | f»ochos foltchain "pie secu, finu pelo" |
glaisem cnis "piel más gris" |
maise malach "guapura de la ceya" |
| ˇ˝« | L | Luis | là s�Ÿla "rellumu del güeyu" |
carae cethrae "amigu del ganáu" |
l�Ÿth cethrae "sostén del ganáu" |
| ˇ˝… | F | Fern | airenach fÃan "vanguardia de guerreros" |
com»t lachta "contenedor de lleche" |
dÃn cridi "proteición del corazón " |
| ˇ˝— | S | Sail | là ambi "palidez d'un ensin vida" |
l�Ÿth bech "alimentu d'abeyes" |
tosach mela "empiezu del miel" |
| ˇ˝÷ | N | Nin | costud sÃde "establecimientu de la paz" |
b∑g ban "balagoria de muyeres" |
b∑g maise "balagoria de la guapura" |
| ˇ˝‹ | H | Dath | cond∑l c�Ÿan "xunta de jaurías de caza" |
b∑nad gn�Ÿise "empalidecimiento de cares" |
ansam aidche "más difícil na nueche" |
| ˇ˝· | D | Dair | ardam dosae "el más altu de los árboles" |
gr»s soÃr "artesanía del artesanu" |
slechtam soÃre "la más decorada de les artesaníes" |
| ˇ˝‡ | T | Tinne | trian roith "un terciu de la rueda" |
smiur g�Ÿaile "el migollu del carbón" |
trian n-airm "un terciu d'una arma" |
| ˇ˝‚ | C | Coll | caÃniu fedaib "el más formosu de los árboles" |
carae bl€esc "amigu de les nueces" |
milsem fedo "el más duce de los árboles" |
| ˇ˝‰ | Q | Cert | clithar baiscill "abellugu d'un [¿lunatico?]" |
brÃg anduini "sustancia del insignificante" |
dÃgu fethail "la pelusa d'un cobertor" |
| ˇ˝„ | M | Muin | tressam fedmae "el más fuerte nel esfuerciu" |
∑rusc n-airlig "provervio de la matanza" |
conar gotha "camín de la voz" |
| ˇ˝Â | G | Gort | milsiu f»raib "la campera más duce" |
ined erc "vega de presto" |
s∑sad ile "alimentu d'ensames" |
| ˇ˝Á | GG | G»tal | l�Ÿth mando "comida de sangrixuela" |
»tiud midach "ruina de los médicos" |
tosach n-»chto "empiezu de la matanza" |
| ˇ˝È | Z | Straif | tressam r�Ÿamnai "el colorante más fuerte)" |
m€rad r�Ÿn "aumentu de secretos" |
saigid n»l "busca de nubles" |
| ˇ˝Ë | R | Ruis | tindem rucci "l'arrebol más fuerte" |
r�Ÿamnae drech "encarnizamientu de cares" |
bruth fergae "rellumu de la rabia" |
| ˇ˝Í | A | Ailm | ardam Ãachta "quexa más fuerte" |
tosach frecrai "empiezu de respuesta" |
tosach garmae "empiezu de llamada" |
| ˇ˝Î | O | Onn | congnaid ech "quien manca a los caballos" |
f»them soÃre "artesanía más fino" |
l�Ÿth fÃan "[ferramienta] de bandes de guerreros" |
| ˇ˝Ì | O | Dr | �Ÿaraib adbaib "en casa xelada" |
sÃlad cland "espardimientu de les plantes" |
forbbaid ambà "sudariu del ensin vida" |
| ˇ˝Ï | Y | Edá | »rgnaid fid "árbol con entendimientu" |
commaÃn carat "cambéu d'amigos" |
br∑thair bethi (?) "hermanu del betulo" (?) |
| ˇ˝Ó | I | Idad | sinem fedo "el más vieyu de los árboles" |
caÃnem sen "el meyor de los vieyos" |
l�Ÿth lobair (?) "enerxía del enfermu" (?) |
| ˇ˝Ô | EA | &bad | sn∑mchaÃn feda "la lletra que nada bien" |
cosc lobair "[¿alvertencia?] del enfermu" |
caÃnem »co "el más bellu de los pexes" |
| ˇ˝Ò | OI | [[�r (letter)|�dir]] | sruithem aicde "sustancia venerable" |
là crotha "rellumanza de la forma" |
|
| ˇ˝Û | UI | Uillenn | t�Ÿthmar fid "árbol fragante" |
cubat oll "gran coldu/ cubito" |
|
| ˇ˝Ú | IO | IphÃn | milsem fedo "árbol más duce" |
amram mlais "sabor magnifico" |
|
| ˇ˝Ù | AE | Emancholl | l�Ÿad s∑ethaig "quexa del enfermu" |
mol galraig "quexa del enfermu" |
|
Les correspondencies al castellán son como sigue:
| Lletra | Nome Celta | Significáu Castellanu |
| B | Beth | Abeduriu |
| L | Luis | Fresnu montés |
| N | Nion | Fresnu |
| F | Fearn | Aliso |
| S | Saille | Sauce |
| H | Uath | Espín |
| D | Duir | Carbayu |
| T | Tinne | Xardón |
| C | Coll | Ablanar |
| Q | Qert | Pumar |
| M | Muin | Vide |
| G | Gort | Hedra |
| NG (ñ) | Ngetal | Caña/Junquillo |
| Z | Straif | Prunu |
| R | Ruis | Sabugu |
| A | Ailn | Abetu |
| O | Onn | Árgoma |
| O | Ur | Uz |
| Y | Eadha | Álamu blancu |
| I | Idho | Texu |
.
Ver tamién
- Pictos
- Llingües celtes
- Runes
Referencies
- ↑ URL de la referencia: https://www.unicode.org/charts/PDF/U1680.pdf.
Enllaces esternos
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Ogam.- http://www.celtiberia.net
- El Llibru de Ballymote en llinia
Fuentes
- Robert Graves:The White Goddess, Faber & Faber, Londres, 1948. (delles ediciones castellanes: Alianza Editorial: "La diosa blanca"l
- McManus, Damian. 1991. A guide to Ogham. (Maynooth Monograph; 4) Maynooth: An Sagart. ISBN 1-870684-17-6; ISSN 0890 8806 (n'Inglés)
- Robert Macalister.- Secret Languages of Ireland.
- Celtic Linguistics, 1700-1850 (2000). London; New York: Routledge. 8 volúmenes qu'inclúin 15 testos orixinalmente publicaos ente 1706 y 1844 (n'inglés)
